Υπάρχουν δύο είδη ουδετερότητας» έγραφε ο Γάλλος φιλέλληνας Φρανσουά Ογκίστ Ρενέ Σατομπριάν στο δρομολόγιό του από το Παρίσι προς την Ιερουσαλήμ το 1811.
- Από τον Μιχάλη Ψύλο
«Η μία ουδετερότητα υπερασπίζεται τα πάντα, η άλλη επιτρέπει τα πάντα. Η ουδετερότητα που υπερασπίζεται τα πάντα μπορεί να έχει μειονεκτήματα: σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να στερείται γενναιοδωρίας, αλλά είναι απολύτως δίκαιη. Η ουδετερότητα που επιτρέπει τα πάντα είναι μια εμπορική, ιδιοτελής ουδετερότητα: όταν οι αντιμαχόμενες πλευρές είναι άνισες, αυτή η ουδετερότητα είναι πραγματικός χλευασμός, είναι εχθρότητα για την αδύναμη πλευρά και αποτελεί συμπαιγνία υπέρ της ισχυρής πλευράς. Θα ήταν καλύτερα να συνταχθούμε ανοιχτά υπέρ του καταπιεστή ενάντια στους καταπιεσμένους, γιατί τουλάχιστον τότε δεν θα προσθέτουμε στην υποκρισία και την αδικία».
Πόσο επίκαιρα φαντάζουν τα λόγια αυτά του Σατομπριάν δύο αιώνες μετά, αν θέλαμε να περιγράψουμε τη στάση που κρατούν στην ελληνοτουρκική κρίση η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ, η Γερμανία, η Αμερική, η λεγόμενη διεθνής κοινότητα στο σύνολό της, με ελάχιστες εξαιρέσεις…
Σχεδόν όλοι τους αντιμετωπίζουν την Ελλάδα και την Τουρκία με μια «ουδετερότητα» που επιτρέπει τα πάντα στον θεωρούμενο με βάση τους αριθμούς ως πιο ισχυρό! Την Τουρκία, δηλαδή!
Η Ευρωπαϊκή Ένωση απειλεί μεν στα λόγια με κυρώσεις την Άγκυρα, ταυτόχρονα όμως της κλείνει το μάτι, προσφέροντας κίνητρα αν γίνει καλό παιδί!
Ο πρόεδρος Τραμπ, που εκπροσωπεί σήμερα την Αμερική, δεν κρύβει τη μεγάλη φιλία του με τον Τούρκο ομόλογό του Ερντογάν, πιέζοντας την Αθήνα να τα βρει όπως όπως με την Άγκυρα. Διπλωματικές πηγές λένε μάλιστα ότι ο Τραμπ πολύ θα ήθελε να καλέσει πριν από τις αμερικανικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου στον Λευκό Οίκο τον Ελληνα πρωθυπουργό και τον Τούρκο πρόεδρο, για ντεκόρ όμως, για να κερδίσει κάποιους πόντους ως ο φιλειρηνιστής πρόεδρος…
Στη γραμμή Τραμπ, το ΝΑΤΟ κάνει επίσης έκκληση για «αποκλιμάκωση», χωρίς να καταδεικνύεται η συγκεκριμένη ευθύνη της Τουρκίας στην κλιμάκωση της έντασης.
Η Γερμανία, στην οποία φαίνεται να έχουμε εναποθέσει όλες μας τις διπλωματικές ελπίδες, και ως προεδρεύουσα της Ε.Ε. αυτό το εξάμηνο, προσπαθεί απλώς να μας σύρει με πολλές υποχωρήσεις σε έναν διάλογο με την Άγκυρα. Αυτό φάνηκε και κατά τη συνεδρίαση των μόνιμων αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες στα μέσα της εβδομάδας, όπου το Βερολίνο συνέχισε την πολιτική των ίσων αποστάσεων και ισχυρίστηκε ότι, εφόσον διαμεσολαβεί για την έναρξη του διαλόγου μεταξύ των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας, δεν μπορεί να πάρει θέση. Είναι η θέση του «έντιμου μεσίτη» (Εhrlicher Makler), που ανέφερε σε ένα tweet ο διάσημος Γερμανός αναλυτής Ούλριχ Σπεκ, στέλεχος του αμερικανικού ιδρύματος German Marshall Fund, για να εξηγήσει τη γερμανική θέση στην τρέχουσα κρίση στην ανατολική Μεσόγειο. Την έκφραση του «έντιμου μεσίτη» χρησιμοποίησε πρώτη φορά ο σιδηρούς καγκελάριος Οτο φον Μπίσμαρκ με την ευκαιρία της Διάσκεψης του Βερολίνου το 1878. Ήταν τότε που ο Μπίσμαρκ έλεγε ότι «η Γερμανική Αυτοκρατορία δεν επιδιώκει κανένα δικό της συμφέρον στα Βαλκάνια, γιατί τα Βαλκάνια δεν αξίζουν τα κόκαλα ούτε ενός Πομερανού γρεναδιέρου».
Η Διάσκεψη του Βερολίνου συγκλήθηκε με πρωτοβουλία του Μπίσμαρκ για να μπει τέρμα στον πόλεμο μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας που συνεχιζόταν από το 1875. Η Συνθήκη του Βερολίνου επικύρωσε το μεγαλύτερο μέρος των ρωσικών κερδών σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Μπίσμαρκ όμως θέλησε επίσης να ικανοποιήσει τότε τη Μεγάλη Βρετανία του πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Ντισραέλι, που επεδίωκε να ελέγξει τη διαδρομή προς την Αίγυπτο καταλαμβάνοντας την Κύπρο.
Η μπισμαρκική φόρμουλα του «έντιμου μεσίτη» καταστρατηγήθηκε βάναυσα βέβαια από τη Γερμανία με δύο παγκόσμιους πολέμους, αλλά σήμερα το Βερολίνο την ανακαλύπτει ξανά μεσούσης της κρίσης στην ανατολική Μεσόγειο. Και τι κάνει η «διάδοχος» του Μπίσμαρκ Άνγκελα Μέρκελ; Καλεί από κοινού «Παρίσι, Αθήνα και Αγκυρα» να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να αποφευχθεί η κλιμάκωση…
«Αυτή η τοποθέτηση στο ίδιο επίπεδο από την κυβέρνηση του Βερολίνου των τριών πρωτευουσών (παραλείποντας, επιπλέον, τη Λευκωσία) δείχνει ότι για το Βερολίνο όλες οι πλευρές στην ανατολική Μεσόγειο είναι εξίσου υπεύθυνες για την κλιμάκωση. Και φυσικά ως «έντιμος μεσίτης» το Βερολίνο έχει μόνο αυτή τη δυνατότητα: να μεσολαβήσει μόλις υποχωρήσει η πίεση» γράφει ο Γάλλος ιστορικός Πιέρ Μενερά. Μόνο που μέχρι τώρα η προσπάθεια του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Χάικο Μάας δεν ήταν και ιδιαιτέρως επιτυχής. Μπορεί οι πρόσφατες δηλώσεις της Μέρκελ ότι «δεν θα ανεχτούμε μια απειλή για την κυριαρχία των κρατών-μελών της Ε.Ε.» να φάνηκαν πολύ ισχυρές, παρ’ όλα αυτά η ιστορική σχέση Γερμανίας – Τουρκίας και η σχεδόν φυσική προκατάληψή της προς την Τουρκία του Ερντογάν καθιστούν την «έντιμη μεσιτεία» εξαιρετικά αμφίβολη.
Άλλωστε η Γερμανία αρνείται να χρησιμοποιήσει το πιο βασικό και αποτελεσματικό εργαλείο πίεσης στην Άγκυρα που έχει στα χέρια της η Ε.Ε.: την τελωνειακή ένωση με την Τουρκία. Το ερώτημα είναι πώς είναι δυνατόν το Βερολίνο να σφυρίζει με τον ίδιο ήχο σε μια διαμάχη μεταξύ, αφενός, δύο κρατών-μελών της Ε.Ε. στα ανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Τουρκίας του Ερντογάν, από την άλλη; Ιδιαίτερα όταν είναι πλέον σαφή σε όλους τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του καθεστώτος της Άγκυρας:
-Ο Ερντογάν επιβιώνει με τις εξωτερικές συγκρούσεις, όχι χωρίς αυτές!
-Τα προβλήματα που δημιουργεί το καθεστώς της Αγκυρας δεν μπορούν δυστυχώς να επιλυθούν χωρίς την αλλαγή αυτού του καθεστώτος!
Όπως γράφει ο Ιταλός αναλυτής Φερνινάντο Τζουλιάνο στο Bloomberg «ένα κράτος-μέλος, η Ελλάδα, αντιμετωπίζει εδαφικές αξιώσεις από ένα γειτονικό κράτος, την Τουρκία. Αντί να συνταχθούν πίσω από την Ελλάδα, αρκετές χώρες της Ε.Ε. μιλούν για μια αντιμαχόμενη προσέγγιση, καθώς φοβούνται τις πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της ανταγωνιστικής Άγκυρας. Αυτό θέτει ένα θεμελιώδες ζήτημα για την Ένωση: Τι αντιπροσωπεύει αυτή η ένωση κρατών αν δεν είναι έτοιμη να προστατέψει τα μέλη της;»
Είναι σαφές σε όλους άλλωστε ότι η Τουρκία από καιρό αποζητούσε να επαναχαράξει τα θαλάσσια σύνορά της με την Ελλάδα. Αλλά μετά τις ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, το καθεστώς Ερντογάν έγινε πιο επιθετικό, απειλώντας συχνά πυκνά με ολοκληρωτικό πόλεμο.
Σύμφωνα με τη γαλλική «Liberation», βέβαια, «η επιθετικότητα της Τουρκίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο δεν έχει στόχο απλώς την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας, αλλά αποτελεί μέρος της στρατηγικής του Ερντογάν να δημιουργήσει ευρύτερη κρίση με σκοπό να βρεθεί στο επίκεντρο. Ο Ερντογάν έχει υψηλές φιλοδοξίες: βλέπει τον εαυτό του ως τον ηγέτη των σουνιτών μουσουλμάνων και θέλει να ενισχύσει την οικονομική και διπλωματική του δύναμη ως τη Λιβύη και παραπέρα. Εάν το καταφέρει, θα είναι ένας ισχυρός αντίπαλος για την Ε.Ε.».
Μέχρι στιγμής όμως η Ε.Ε. αντιμετωπίζει τον Ερντογάν με τον ίδιο τρόπο που η Βρετανία και η Γαλλία αντιμετώπισαν τον Χίτλερ το 1938 στη Συμφωνία του Μονάχου: με κατευνασμό! Και το ερώτημα είναι, επίσης, αν η Τουρκία μπορεί να εκμεταλλεύεται τις διαιρέσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί να μην το καταφέρουν και πολύ καλύτερα μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ρωσία;
Όπως αναφέρει μάλιστα η ιταλική ιστοσελίδα it.insideover που ειδικεύεται στις γεωπολιτικές αναλύσεις, η πρόσφατη επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Κύπρο έδειξε «πρώτον, την προθυμία της Μόσχας να μπει στο μεσογειακό ζήτημα επίλυσης της διαφοράς για προάσπιση και προώθηση των ρωσικών συμφερόντων. Δεύτερον, η πρόταση της Μόσχας για διαμεσολάβηση μεταξύ των μερών είναι επίσης το αποτέλεσμα της αποτυχίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γερμανίας, που δεν μπόρεσαν να επιλύσουν το πρόβλημα παρά τους μήνες διπλωματικών επαφών». Η Μόσχα, άλλωστε, έχει πολύ περισσότερα χαρτιά για να παίξει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία χάρη στην κοινή παρουσία στη Συρία και τη Λιβύη…
