Σήμερα συμπληρώνονται 116 χρόνια από το θάνατο του εθνικού Ήρωα Παύλου Μελά, προς τιμήν του οποίου το Υπουργείο Άμυνας διοργανώνει απόψε τελετή για την αποκατάσταση της ιστορικής οικίας του στην Κηφισιά.
Στις 13 Οκτωβρίου 1904 σκοτώθηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες (μετά από μάχη στο χωριό Στάτιστα περικυκλωμένος από 150 Οθωμανούς) ο Μακεδονομάχος Παύλος Μελάς (ή αλλιώς Καπετάν Μίκης Ζέζας), σε ηλικία 34 ετών.
Το κεφάλι του αποκόπηκε από τους συμπολεμιστές του και τάφηκε στο ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι. Το σώμα του παραδόθηκε από τις οθωμανικές αρχές στον μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό (Καραβαγγέλη) και τάφηκε στον βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών στην Καστοριά, όπου αναπαύεται και η κάρά του από το 1950.
Είχε νυμφευτεί την αδελφή του Ίωνα Δραγούμη, Ναταλία, με την οποία είχαν αποκτήσει δύο παιδιά. Η προσφορά του στον Μακεδονικό Αγώνα υπήρξε ανεκτίμητη. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.
Στην χώρα μας θεωρείται ηρωική φιγούρα και έχουν ονομαστεί προς τιμήν του, τόσο το χωριό Μελάς της Καστοριάς όσο και ο δήμος Παύλου Μελά στην κεντρική Μακεδονία. Ο Παύλος Μελάς αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς Έλληνες ζωγράφους, ποιητές και άλλους νέους δημιουργούς, έγινε πορτρέτο, δημοτικό τραγούδι, θεατρικό έργο, ενώ η διάσταση της θυσίας του αποτυπώθηκε και μέσα από σελίδες βιβλίων.
Ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς έγραψε για το θάνατό του:
«Σε κλαίει λαός. Πάντα χλωρό να σείεται το χορτάρι
στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι.
Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά
σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά,
και να σου φτάνουν του σκληρού χειμώνα οι καταρράχτες
σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες.
Πλατιά του ονείρου μας η γη και απόμακρη.
Και γέρνεις εκεί και σβεις γοργά.
Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις και τη φέρνεις
σαν πιο κοντά!»
Αφιέρωμα του 2004 στον Παύλο Μελά από τον Κώστα Γκιουλέκα:
