Τη 19η Οκτωβρίου θα λάβει χώρα στο Πλημμελειοδικείο της Κέρκυρας η δίκη του μητροπολίτη Κερκύρας με την κατηγορία της παραβίασης μέτρων πρόληψης ασθενειών (285 Π.Κ.) και δη του Covid-19, διότι προέτρεψε στο κήρυγμά του τους πιστούς να μετέχουν στη Θεία Κοινωνία και διότι τέλεσε την Κυριακή των Βαΐων τη θεία λειτουργία και την αιωνόβια παράδοση της λιτάνευσης του σκηνώματος του αγίου Σπυρίδωνα.
Από τον ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ Γ. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΥ*
Το Πλημμελειοδικείο θα πρέπει, αφού ενέχονται και θεολογικά και δογματικά ζητήματα, να υπερβεί τα ρηχά όρια του νομικοθετικισμού και να ανατρέξει στο αυθεντικό υλικό της νομικής επιστήμης, στην ιδέα του δικαίου, και μέσω αυτής να φωτίσει τα σύγχρονα νομοθετήματα των κωδίκων.
Στη δίκη του δεσπότη έχουμε την ευτυχή συγκυρία να μπορούμε να αξιοποιήσουμε τη σοφία του νομοθέτη του νέου Ποινικού Κώδικα να αναγνωρίσει στο άρθρο 33 Π.Κ., για την κατάφαση του καταλογισμού της ενοχής, τη σημασία της εσωτερικής ηθικής και δεοντολογίας στα βουλητικά αίτια που οδήγησαν στην πράξη. Δηλαδή εν προκειμένω να διερευνηθεί ποιο ήταν το βουλητικό αίτιο του μητροπολίτη που τον ώθησε να εκφωνήσει εκείνο το κήρυγμα.
Πλέον ο Π.Κ. στο άρθρο 33 ορίζει ότι «η πράξη δεν καταλογίζεται σε εκείνον που την τέλεσε αν κατά την τέλεσή της αδυνατούσε να συμμορφωθεί προς το δίκαιο λόγω ανυπέρβλητου για τον ίδιο διλήμματος εξαιτίας σύγκρουσης καθηκόντων». Με την ενσωμάτωση της διάταξης αυτής στον νέο Ποινικό Κώδικα δικαιώθηκε και τελεσφόρησε η άποψη καθηγητών του Ποινικού Δικαίου που αναγνωρίστηκαν ως κορυφές της Ποινικής Θεωρίας (Μανωλεδάκης, Μαγκάκης, Ανδρουλάκης, Χωραφάς και άλλοι) και δη εξ αυτών πολλοί προοδευτικών απόψεων.
Πάγια και σταθερά εξέφρασαν την άποψη ότι θα πρέπει να ενσωματωθεί στον Ποινικό Κώδικα η λεγόμενη ηθική συγγνωστή πλάνη (Ι. Μανωλεδάκη, «Εμβάθυνση στο Ποινικό Δίκαιο», σελ. 221-232). Η ηθική συγγνωστή πλάνη υφίσταται όταν ο δράστης οδηγήθηκε στην πράξη από βιωμένη εσωτερική ηθική και όταν η ηθική αυτή είναι συμβατή με την κοινωνική ηθική. Για τη χριστιανική ηθική όλοι αυτοί οι προοδευτικοί άνθρωποι του πνεύματος αποφάνθηκαν ότι το δίκαιο οφείλει σεβασμό, καθώς αφορά αναπόσπαστο κομμάτι της κρατούσας δικαιοκοινωνικής ηθικής. Αυτές τις περιπτώσεις που ενέτασσε μέχρι πρότινος η θεωρία στην ηθική συγγνωστή πλάνη, όπως του μη φευκτού της υπαιτιότητας στην περίπτωση του τραγικού διλήμματος στη σύγκρουση καθηκόντων, αναγνωρίζει πλέον εναργώς ο νέος Ποινικός Κώδικας στο άρθρο 33 δίνοντας διέξοδο και διανοίγοντας ένα νέο δρόμο στη νομολογία.
Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι το κίνητρο του μητροπολίτη για πρόσκληση στη θεία κοινωνία δεν ήταν αμιγώς υποκινούμενο από την ακλόνητη πεποίθησή του ότι δι’ αυτού του μυστηρίου επέρχεται μετουσίωση του οίνου σε αίμα Χριστού, όπως διατυπώνεται στην πατρολογία και τη θεολογία; Ότι αυτό το μυστήριο αποτελεί την «πεμπτουσία της ατομικής προσευχής», όπως είπε ο ίδιος; Ότι αυτή η πεποίθηση γέννησε ένα ανυπέρβλητο και τραγικό δίλημμα στον ιεράρχη, ο οποίος εκ φύσεως και θέσεως του λειτουργήματός του δεν δύναται να διακόψει το μυστήριο;
Να δηλώσουμε εμφατικά ότι ο σεβασμιότατος επανειλημμένα ζήτησε και επέβαλε την τήρηση των μέτρων προφύλαξης από τη μετάδοση του ιού. Άλλωστε για δύο λόγους θα ήταν ξεκάθαρος παραλογισμός να του αποδοθεί το αντίθετο. Πρώτον, ότι ένεκα ηλικίας και σοβαρού προβλήματος υγείας πρωτίστως ο ίδιος συγκαταλέγεται εις τις λεγόμενες ευπαθείς ομάδες, δεύτερον και σημαντικότερο, ο χριστιανισμός είναι κατεξοχήν ανθρωπιστική θρησκεία και ουδέποτε θα ενέτασσε στο κήρυγμά του τη διακινδύνευση της υγείας όλων, πόσο μάλλον των πιστών που περιβάλλουν την Εκκλησία! Το γεγονός αυτό συντελεί στην κατάφαση της αθωότητάς του και για έναν δεύτερο λόγο, που παρουσιάζεται στον νέο Κώδικα.
Το άρθρο 285 Π.Κ. για την πρόληψη ασθενειών είναι πλέον δυνητικής διακινδύνευσης και όχι αφηρημένης! Οι λέξεις έχουν σημασία στη Νομική, σαν τους αριθμούς στα μαθηματικά! Πρέπει δυνητικά να μπορείς να βλάψεις το έννομο αγαθό, εν προκειμένω την υγεία τους. Στη λιτάνευση είχαν ληφθεί όλα τα προσήκοντα μέτρα, μάσκες, απόσταση κ.λπ., ώστε δεν ήταν δυνητική η μετάδοση του ιού.
Άλλωστε ο ισχυρισμός τούτος αποδείχθηκε αληθινός εκ του αποτελέσματος. Ουδείς από τους μετέχοντες στη Λειτουργία της Κυριακής των Βαΐων στον Άγιο Σπυρίδωνα, συμπεριλαμβανομένων όλων των προσώπων του περιβάλλοντός τους, ουδείς ασθένησε ή διαπιστώθηκε ως φορέας του Covid-19. Συνεπώς, δεν πληρούται η υπόσταση του 285 Ποινικού Κώδικα. Όμως η δίκη αυτή έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, αφού αναπτύσσεται και σε δύο ακόμη σκέλη: ένα θεολογικό και ένα συνταγματικότητας και δημοκρατίας. Ενα μέγα κεφάλαιο στη θεολογία είναι η ομολογία πίστεως. Το μέγα αυτό κεφάλαιο άθροισε πλήθος αγίων μαρτύρων και ομολογητών στην Εκκλησία. Ο ιερέας και ο ιεράρχης -όπως λέει ο Ιερός Χρυσόστομος- είναι υπερκόσμιος. Δεν είναι του κόσμου τούτου ούτε αποβλέπει στους εγκοσμίους, αλλά στον αληθινό Κριτή. Αποβλέπει στο θεϊκό δίκαιο, το jus divinum, προς το οποίο, όπως λένε κάποιοι μεγάλοι της φιλοσοφίας του δικαίου που αναδείχθηκαν και εκ των διαπρεπεστέρων πατέρων της Εκκλησίας, σαν τον Ακινάτη ή τον Ιερό Αυγουστίνο, πρέπει να τείνει και το ανθρώπινο δίκαιο, το jus humanum. Εξάλλου θεολογικώς όσο περισσότερο διώκεται κάποιος για την πίστη του τόσο ψηλότερα αναρριχάται στα βάθρα του Παραδείσου.
Διερωτάται λοιπόν κανείς: Όταν ένας ιεράρχης, όπως ο Κερκύρας Νεκτάριος και άλλοι ιερωμένοι και ιεράρχες, άκαμπτος και αδιασάλευτος από τον φόβο της ασθένειας ή της δίωξης, εξακολουθεί το κήρυγμα της πίστης, πρέπει να διώκεται ή να τιμάται ως αυτός που επιτέλεσε το αληθές χρέος της ιεροσύνης; Στον συλλογισμό εκείνων που διαισθάνονται τη χριστιανική αγάπη και αλήθεια ως τη μόνη ελπίδα η απάντηση νομίζω ότι έχει ήδη δοθεί. Τελευταίο προβάλλει στη δίκη αυτή και το μείζον ζήτημα της αντισυνταγματικότητας, η οποία υφίσταται όταν παραβιάζεται η θεμελιώδης συνταγματική αρχή, η αρχή της αναλογικότητας, που ορίζει ότι πρέπει για να περιοριστεί ένα δικαίωμα ο περιορισμός να είναι πρόσφορος, να είναι ηπιότερος, να τελεί σε εσωτερική αλληλουχία με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Πώς εν προκειμένω συνδέεται ο επιδιωκόμενος σκοπός της προστασίας της δημόσιας υγείας με την απαγόρευση της κρούσης της καμπάνας ή της μετάδοσης διά μεγαφώνων του «Χριστός Ανέστη», που έχει τεράστια μεταφυσική οντολογία για όποιον πιστεύει;
Κορυφαίοι ευρωπαϊκοί θεσμοί, όπως το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας και το περίφημο Conseil d’Etat της Γαλλίας, έκριναν ότι τα μέτρα περιορισμού της άσκησης της λατρείας κατά τη διάρκεια του Covid-19 ήταν αντισυνταγματικά ως αντικείμενα στην αρχή της αναλογικότητας. Η διαφύλαξη των συνταγματικών ελευθεριών είναι -επαναλαμβάνουμε- η μόνη ατραπός που η Πολιτεία και οι θεσμοί της οφείλουν να ακολουθήσουν για να παρεμποδίσουν το αποτρόπαιο φάντασμα του φασισμού να επανέλθει. Αλλωστε η αληθινή αποστολή του νομικού, του δικηγόρου και του δικαστή είναι ιδίως εκείνη του θεματοφύλακα των συνταγματικών δικαιωμάτων.
Τέτοιο είναι το Πλημμελειοδικείο της Κέρκυρας της 19ης Οκτωβρίου. Πρέπει να πάει τόσο μακριά. Και όταν ο νομικός αναστοχάζεται όλα αυτά που περιγράψαμε όσο πιο συνοπτικά γίνεται, η αληθινή δικαιοσύνη, εκείνη η ιδέα που αναφέραμε στην αρχή, εκείνη η αρετή με τα γλαυκά μάτια, αυτή που αναζητά ο Πλάτων στην Πολιτεία του, θα είναι πολύ ευχαριστημένη που βρήκε τέτοιους δικαστές να αποφανθούν, τέτοιους συνηγόρους να την υπερασπίσουν…
*L.LM,y Δ.Ν. Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου, δικηγόρος μητροπολίτη Κερκύρας
