Ουδείς αμφισβητεί ότι η πρόθεση νομοθετικών αλλαγών είναι καλοδεχούμενη όταν
σκοπείται η βελτίωση ή η θεραπεία παρενεργειών υπέρ των ανηλίκων τέκνων.
- Από τον Νίκο Μιχαλινό,
Δικηγόρο Διαμεσολαβητή,
Μέλος του Ευρωπαϊκού Συλλόγου Οικογενειακού Δικαίου
Ωστόσο, άραγε, οι αλλαγές κατατείνουν πάντοτε σε βελτιώσεις ή οδηγούν τελικώς σε πιο σύνθετες και δυσεπίλυτες καταστάσεις ; Πολύ ιδεατό το να εξασφαλίσουμε για τους αγαπημένους ανηλίκους να έχουν τα πάντα σε αυτή τη ζωή και δη τους διαζευγμένους γονείς τους σε καθεστώς βελτιωμένης συνεννόησης σε σχέση με το πώς κατά τη διάρκεια του γάμου ήσαν- που προφανώς λόγω της έλλειψης συνεννόησης τους οδηγήθηκαν στο διαζύγιο- , ώστε να ζήσουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Ιδεατό πράγματι και παραμυθένιο, αλλά πόσο εφικτό άραγε;
Σύμφωνα με το άρθρο 741 ΑΚ , με τη σύμβαση της εταιρείας «δύο ή περισσότεροι έχουν
αμοιβαίως υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό». Τι σχέση έχει
άραγε εννοιολογικά η εταιρεία με την γονική μέριμνα; Για να λειτουργήσει μια εταιρεία
απαιτείται δικαιοπραξία και άρα σύμπτωση βουλήσεων τουλάχιστον δύο ατόμων. Κι αυτή η
συμφωνία δεν μπορεί να συσταθεί δικαστικά. Δηλαδή, εξαναγκασμός των μερών στην
παραγωγή ομοειδών βουλήσεων είναι αδύνατος και ανεφάρμοστος . Αντιστρόφως, τα
δικαιοδοτικά όργανα παρεμβαίνουν όταν αυτές οι βουλήσεις παύουν να συμπίπτουν και
άγουν στη διάλυση της εταιρείας ή αντικατάσταση της διοίκησής τους. Αυτό, λοιπόν , που
επιχειρείται με τη συνεπιμέλεια δεν είναι άλλο από τον εξαναγκασμό δύο ανθρώπων –που
αποδεδειγμένα έχουν ήδη απωλέσει την ταύτιση των βουλήσεών τους- από το να
εξαναγκάζονται νομοθετικά να συστήσουν μια μορφή μη κερδοσκοπικής εταιρείας, η
οποία, μετά μεγάλης βεβαιότητας θα οδηγήσει σε συγκρούσεις. Διότι σε περίπτωση που
και τα δύο μέρη είναι πραγματικά σύμφωνοι και ικανοί προς συνεννόηση, δύνανται
μεταγαμιαίως να το πράξουν και να το εφαρμόσουν.
Άλλως ειπείν, η σχέση γονέων αναφορικά με την ανατροφή του παιδιού τους είναι ένας
συνεταιρισμός , μία άτυπη εταιρεία. Όταν αυτή δεν λειτουργεί ορθά μεταξύ των μερών ,
σε περίπτωση ανώμαλης εξέλιξης αυτής , διαταράσσεται και οδηγεί στην διάλυση αυτής .
Ομοίως , σε εταιρεία : Όταν η διαχείριση αυτής είναι ανεπαρκής , ανακύπτει ανάγκη
αντικατάσταση της η οποία επιτυγχάνεται δικαστικά . Διαδικασία , ωστόσο, αναγκαστικής
ζεύξεως ανθρώπων , νομοθετική διαμόρφωση των βουλήσεων ώστε να κατατείνουν στο
ίδιο αποτέλεσμα , και φύσει αδύνατον είναι και νομοθετικώς ανεφάρμοστο τυγχάνει. Και,
δια τις περιπτώσεις εκείνες , όπου , πράγματι, γονείς επιτυγχάνουν να απομονώσουν τις
μεταξύ τους διαφορές και συνεργάζονται μερικώς δια το υπέρ των παιδιών τους βέλτιστο, ούτως ή άλλως αυτό είναι προϊόν της ψυχικής τους δομής κι ενδεχομένως της ωριμότητας αυτών. Όχι αποτέλεσμα νομοθετικής υποδείξεως.
Η επιμέλεια ανηλίκου τέκνου δε συνιστά τίτλο επιτυχίας ή βραβείο. Αντιθέτως, καίτοι
δικαίωμα, το Δικαστήριο δεν πρέπει να λησμονεί ότι , αυτεπαγγέλτως μπορεί να αποκλίνει
από τη συμφωνία των γονέων περί του ποιος θα επιμεληθεί του τέκνου εφόσον τούτο
προσκρούει στο αληθές συμφέρον του τέκνου. Ως εκ τούτου , η θετική άσκηση της
επιμέλειας αποτελεί υποχρέωση προς τον ανήλικο και δέον όπως ασκείται από τον
καταλληλότερο . Και το συμφέρον του παιδιού υπαγορεύει το να απολαμβάνει του καλύτερου δυνατού συνδυασμού συνεπιμελουμένου και όχι από δύο ίσης καταλληλότητας
επιμελουμένους, που ωστόσο, η μεταξύ τους συνεργασία δεν θα αναδεικνύει το καλύτερο
αποτέλεσμα αλλά, αντιθέτως, θα παρήγαγε διαφωνίες και συγκρούσεις με αποτέλεσμα
τελικά ο ανήλικος να μην απολαμβάνει τίποτα. Αναμφισβήτητα, συμφέρον του παιδιού, σε
περίπτωση διαζυγίου, είναι να ακούει μια φωνή κι ας μην είναι η εκατό τοις εκατό
αποτελεσματική. Κι όταν λέμε μία φωνή, εάν η εκ φύσεως πολιτισμένοι γονείς μπορούν
από κοινού να το επιτύχουν , η πρόσληψη για το παιδί θα είναι πράγματι μια αδιαίρετη
φωνή. Και σε αυτήν την περίπτωση δεν απαιτείται νομοθετική παρέμβαση , καθώς τα
μέρη μπορούν να το επιτύχουν από μόνα τους. Αναρωτιέται κανείς, σε περίπτωση
διαφωνούντων γονέων πώς είναι δυνατόν κι ως δια μαγείας η καταναγκαστική
συνεπιμέλεια να θεραπεύει τις όποιες διαφωνίες; Toυναντίον , συνιστά στοιχείο επίτασης
των συγκρούσεων και τον πολλαπλασιασμό των Δικαστηρίων. Για να γίνει πιο σαφές : Δυο γονείς μπορεί να είναι αμφότεροι εξαιρετικοί. Πλην όμως ο συνδυασμός τους να είναι
καταστροφικός δια λόγους ενδογενείς. Σε αυτήν την περίπτωση, το παιδί δεν ωφελείται.
Εστω και εάν, εν εκάστος αυτών είναι εξαιρετικά ωφέλιμος. Δια το παιδί, είναι εκείνος ο
συνδυασμός ανθρώπων που θα φέρει δια αυτό το καλύτερο αποτέλεσμα. Και, συνήθως,
τούτο επιτυγχάνεται με τον καλύτερο δυνατός επιμερισμό μεταξύ των μερών.
Σύγχυση επικρατεί μεταξύ της φύσεως του θεσμού της επιμελείας . Είναι δικαίωμα τελικώς
ή υποχρέωση; Εις ουκ ολίγες περιπτώσεις αναδεικνύονται μεταγαμιαία γονείς αιφνιδίως
πρόθυμοι οι οποίοι, ενώ κατά την διάρκεια του γάμου, ουδεμία σχέση είχαν με την
οικιακή οικονομία, όλως υπερβατικά φέρονται ως εξόχως πρόθυμοι να την αναλάβουν. Η
επιμέλεια ανθρώπου δεν αποτελεί σχέση στιγμιαία αλλά σχέση διαρκείας. Δεν είναι
διαγωνισμός ικανοτήτων αλλά υπέρ του παιδιού παροχή. Δεν είναι μειονεκτικό δια έναν
γονέα να εμπιστεύεται τις αθλητικές δραστηριότητες του παιδιού στον έτερο κατάλληλο
ενώ, αντίστροφα, η φροντίδα της διατροφής και της ιατρικής παρακολουθήσεως να
ανατίθεται σε αυτόν. Ενώ, τουναντίον, πλεονεκτικό είναι να αναγνωρίζουμε τι και πού
αναθέτουμε και εμπιστευόμαστε αποδεχόμενοι την υπεροχή του άλλου στον συγκεκριμένο
τομέα με γνώμονα πάντα το υπέρ του παιδιού κέρδος. Ώστε δια την άσκηση της
επιμέλειας δεν αρκεί μόνο το δικαιωματικό στοιχείο αλλά απαιτείται το βουλητικό
στοιχείο του ασκούντα. Και η βούληση δια μία μακροχρόνια αφοσίωση σε αυτό το
λειτούργημα.
Πλείστα τα ερωτήματα που γεννούνται και απορρέουν από την εμπειρία μας από τις
μεταγαμιαίες συνθήκες , όπου το στοιχείο του θυμικού παίζει ρόλο πρωτεύοντα. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες, όπου η πηγή της διαφωνίας ενός εκ των γονέων δεν θα είναι πραγματικά το τι θέλει και θεωρεί ωφέλιμο για το παιδί του αλλά το τι θέλει ο καταναγκαστικός συνέταιρός του ώστε να επιμείνει περί του αντιθέτου . Διαφωνίες περί ιδιωτικών και Δημοσίων σχολείων θα οδηγούν ευχερέστατα στις αίθουσες των Δικαστηρίων. Άρνηση συνυπογραφής ενός εκ των συνεπιμελουμένων για την εγγραφή σε φροντιστήριο Γερμανικής γλώσσας αντί αθλητικής δραστηριότητας θα καταλήγουν ομοίως σε αίθουσα Δικαστηρίου. Και πόσο επίσης πιθανό είναι να συγχέονται φροντιστήρια, παιδοψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, αθλητικά σωματεία , διότι τους διέφυγε κατά την εγγραφή να αναζητήσουν τη συναίνεση του συνεπιμελουμένου γονέα. Κι ας είμαστε ειλικρινείς: Φοβούμαστε ότι αυτό το νομοσχέδιο απευθύνεται σε ανθρώπους , που πρέπει να είναι υποχρεωτικώς υπερώριμοι, ορθολογιστές και με συναισθήματα ελεγχόμενα. Δυστυχώς, υπενθυμίζεται ότι κατά τη σύλληψη εμβρύου , ουδείς από τους πρωταγωνιστές περνάει από εξετάσεις ψυχομετρικές.
Επιπρόσθετα, οι διαπραγματευτικές παρενέργειες, που εγκυμονεί αυτή η νομοθετική «
βελτίωση» , ουκ ολίγες θα είναι. Ενδεχομένως, πολλοί είναι εκείνοι οι πατέρες που
ουδέποτε θα προτίθεντο να αναλάβουν μέρος της επιμελείας των ανηλίκων. Πλην όμως, η
αυτοδίκαιη χορήγηση σε αυτούς του δικαιώματος αυτού θα αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία
« ανταλλαγής» με την ελάχιστη διατροφή. Και εις το σημείο αυτό , ζημιωμένος δεν είναι ο
άλλος ο γονέας αλλά ο δικαιούχος ανήλικος. Ουδόλως, επίσης, είναι αυτονόητο ότι είναι
προς το συμφέρον των παιδιών , να περνάνε ισόχρονα με τον ένα γονέα αλλά και με τον
άλλον, όταν για παράδειγμα ένας διαζευγμένος πατέρας έχει μετεγκατασταθεί σε μίσθιο ,
όπου τα τετραγωνικά μέτρα οριακά επιτρέπουν τη Σαββατοκύριακη φιλοξενία των δύο
παιδιών του. Ουδόλως αυτονόητο, ότι άπαντες οι χωρισμένοι έχουν τη οικονομική
δυνατότητα να διαμορφώνουν χώρο με τα απαραίτητα δωμάτια για τα παιδιά τους.
Αναρωτιόμαστε επίσης, τι πρόβλεψη μπορεί να υπάρξει για τους γονείς που διαμένουν σε
κατοικίες που μεταξύ τους έχουν μεγάλη χιλιομετρική απόσταση, κι ενώ το παιδί πηγαίνει
σε φροντιστήριο πλησίον της κατοικίας του , κάνει κατ’οίκον ιδιαίτερα με καθηγητή, που
μπορεί να μεταβαίνει μόνο στη μία περιοχή και, τέλος πάντων, τι γίνεται με την επικοινωνία
των πολυάσχολων παιδιών όταν από το Γυμνάσιο κι έπειτα ο χρόνος επαφής τους με τους
γονείς τους είναι ούτως ή άλλως σαφώς περιορισμένος. Για να μην προσθέσουμε και τις
περιπτώσεις , όπου ο ένας εκ τω γονέων προτίθεται να δημιουργήσει νέα οικογένεια και
όπου πλέον οι συνθήκες συμβίωσης μπορεί να είναι ιδιόμορφες.
Αληθές ότι, ο θεσμός της συνεπιμέλειας αποτελεί Ευρωπαϊκή επιταγή. Και πράγματι οι
εμπνευστές αυτού επικαλούνται την εφαρμογή του θεσμού αυτού στη Γαλλία, στο Βέλγιο
και στην Αυστρία. Ως πρότυπα νομοθετικής υιοθεσίας το να επικαλούμαστε την Γερμανία
και τη Γαλλία για το Δημόσιο δίκαιο, είναι απολύτως κατανοητό. Το Ηνωμένο Βασίλειο
αντίστοιχα για το εμπορικό δίκαιο, απολύτως δικαιολογημένο. Το Κράτος Δικαίου μας δεν
μπορεί να επαίρεται περί της ευρυθμίας της Διοικήσεώς του και της εμπορικής του
επιχειρηματικότητας έναντι των ανωτέρω κρατών. Η προσπάθεια ωστόσο απομίμησης
οικογενειακών θεσμών χωρών , που ουδόλως φημίζονται για την οικογενειακή τους
αποτελεσματικότητα, αποτελεί τούτο σύμπτωμα ξενολαγνείας. Διότι , εάν μπορούμε για
κάτι να περηφανευόμαστε εμείς οι Μεσογειακές κυρίως Χώρες είναι για τις θαλπερές
ανθρώπινες σχέσεις και κατ επέκταση οικογενειακές σχέσεις. Ως εκ τούτου μάλλον – με
κάποιες μικρές διορθώσεις- εμείς θα οφείλαμε να είμαστε πρωτοπόροι στους
οικογενειακούς θεσμούς.
Ενδεικτικώς αναφέρεται ότι, σε κωμόπολη της Γαλλίας , ο θεσμός της συνεπιμέλειας έχει
δημιουργήσει ευτράπελες καταστάσεις. Πατέρας κάλεσε την Αστυνομία επειδή η μητέρα
άφησε το παιδί να πάει σε πάρτυ συμμαθητή του επειδή δεν είχε τη συγκατάθεσή του για
να πάει σε αυτό το φιλικό σπίτι. Και τούτο διότι ο πατέρας είχε θέματα με τον πατέρα του
συμμαθητή του παιδιού του. Κουρέας , ο οποίος έκανε εκκεντρική κόμμωση σε ανήλικο
χωρίς ο πατέρας να έχει συγκατατεθεί. Και για το λόγο αυτό στράφηκε κατά του κουρέα. Τα
ανωτέρω, ακόμα κι εάν προϊόντα ανέκδοτων ιστοριών , θα μπορούσε ωστόσο κάλλιστα να
αποτελέσει τη μελλοντική πραγματικότητα , η οποία ως κίνητρο δεν θα έχει το αληθές συμφέρον του ανηλίκου τέκνου αλλά την επιθυμία επίδειξης διαφωνίας του ενός μέρους
έναντι του άλλου.
Ώστε, το θυμικό των ανθρώπων δεν παραγγέλλεται, δε θεραπεύεται , δεν αποκαθίσταται
μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων. Επαναλαμβάνουμε, όταν δύο γονείς είναι δομικά
φτιαγμένοι , ώστε να συνεννοούνται πολιτισμένα πέραν των όσων μεταξύ τους διαφορών ,
αυτό μπορούν να το πράξουν από μόνοι τους και να καταστήσουν εαυτούς
συνεπιμελούμενοι. Φοβούμαστε ότι, ηι πολύ ανιδιοτελής πρωτοβουλία περί δημιουργίας
ενός υπέροχου κόσμου θα προσκρούει στο γεγονός ότι δύο χωρισμένοι γονείς θα πρέπει να
λειτουργούν μερικώς ως παντρεμένοι ενώ ακριβώς από αυτόν τον γάμο επιθυμούσαν να
διαφύγουν. Δεν μπορούμε κανέναν να υποχρεώσουμε να συνομιλεί σε εντατική βάση με έναν άνθρωπο, που ενδεχομένως δεν επιθυμεί να συναναστραφεί. Ηλίου φαεινότερoν, ότι κουβέντες μεταξύ συνεπιμελουμένων, όπου οι σχέσεις έχουν ήδη διαρραγεί, δε θα διεξάγονται υπό συνθήκες πολιτισμένου διαλόγου και αλληλοσεβασμού . Αυτό από μόνο του θα αποτελεί πηγή συγκρούσεων διενέξεων και πιθανή συχνή προσφυγή στη δικαιοσύνη για ψύλλου πήδημα.
Περαιτέρω, επίκειται ρύθμιση περί τεκμηρίου κακής ασκήσεως της επιμελείας σε
περίπτωση που δεν τηρηθούν τα τεθειμένα. Και, βάσει του τεκμηρίου αυτού , θα γεννάται
υπέρ του ενός εκ των γονέων δικαίωμα αφαίρεσης της επιμελείας του παραβάτη. Ώστε , σε
περίπτωση παραβάσεως – η οποία , ενδεχομένως , να κατατείνει υπέρ της προστασίας του
ανηλίκου όταν τυγχάνει εμπύρετο ή όταν ο ανήλικος , που δεν είναι ένα άψυχο σακί , δεν
μετακινείται από το κρεβάτι του προκειμένου να επισκεφθεί τον άλλο γονέα- ο άλλος
γονέας θα καθίσταται αυτοδικαίως ο αποκλειστικά κατάλληλος και άνευ ετέρου . Και, εάν
τυχόν επισυμβεί ανάλογη ανατροπή , ο γονέας που θα έχει απωλέσει την επιμέλεια
προφανώς θα καραδοκεί ώστε ο πλέον αποκλειστικώς επιμελούμενος να υποπέσει στο
πεδίο εφαρμογής του τεκμηρίου κακής άσκησης ώστε να αναλάβει εκ νέου την επιμέλεια
του ανηλίκου και να αποκλείσει τον επιμελούμενο …… Αυτή η επικείμενη εναλλαγή
επιμελουμένων, κατοικιών και συνθηκών , θα ήταν άραγε ωφέλιμη για το ανήλικο;;
Ομοίως , εισάγεται ως ποινή αφαιρέσεως της επιμελείας η άρνηση συνεισφοράς στην
διατροφή του ανηλίκου ….. Ουκ ολίγες, ωστόσο, είναι οι περιπτώσεις όπου πρόθυμοι
υπόχρεοι διατροφής συναντούν απρόοπτες συνθήκες και αστοχούν ακούσια στην
εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους. Θα μπορούσε , αληθώς, να αποτελεί λόγο απώλειας
της επιμελείας;;;; Αλλά , ωστόσο, και ως ανωτέρω αναφέρθη περί διαπραγματευτικών
παρενεργειών , φοβούμαστε ότι ουκ ολίγοι θα ήσαν εκείνοι οι οποίοι θα ανταλλάσανε το
δικαίωμα της επιμελείας με το να απέχουν πλήρως από την υποχρέωση διατροφής.
Ως αντίλογο θα ακούγαμε ότι , σε όλες αυτές τις περιπτώσεις , λύτης των προβλημάτων θα
ήσαν τα σεβαστά μας δικαστήρια . Προφανώς…. Πλην όμως οι εμπνευστές αυτής της
καινοτομίας ευαγγελίζονται ακριβώς το αντίθετο : ότι θα επιτύχουν την αποθάρρυνση των
μερών από την προσφυγή τους στα δικαιοδοτικά όργανα. ;Αναμφισβήτητα: ότι οι
επικείμενες προσθήκες θα πολλαπλασιάσουν τις δικαστηριακές διαμάχες και , αντί να
επέλθει επίλυση , θα ευρεθούμε ενώπιον μίας πλήρους αδιέξοδης παράλυσης
