Τι είναι οικογένεια σήμερα; Ποιος ο ορισμός της; Τι σημαίνει στην πράξη ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών; Ποια η θέση του παιδιού εντός της οικογένειας στις μέρες μας και ποια τα δικαιώματά του; Ποιο είναι το ιδανικό περιβάλλον για να μεγαλώσει και να ανατραφεί, ώστε να έχει τις λιγότερες δυνατές «αποκλίσεις»; Ποια η ποινική αξιολόγηση για την αποπλάνηση ανηλίκου; Σε πόσο χρόνο παραγράφεται ο βιασμός γυναίκας από άνδρα ή και άνδρα από άνδρα;
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Οι ερωτήσεις που θέτω εισαγωγικώς δεν προκύπτουν τυχαία. Ζούμε εδώ και καιρό σε εντελώς νέες συνθήκες και η προσέγγιση που κάνουν οι αρμόδιες Αρχές είναι για την ώρα επιεικώς αποσπασματική. Ενώ θα έπρεπε να είναι «ολιστική». Η σαφής οριοθέτηση των σχέσεων που διέπουν το οικογενειακό δίκαιο υπό τη μορφή ενός κώδικα που θα εφαρμόζουν ad hoc δικαστήρια και θα διδάσκουν σχολές γονέων είναι παραπάνω από απαραίτητη.
Καμιά φορά οι άνθρωποι τρέχουν πιο μπροστά από την εποχή τους και εκείνη δεν μπορεί να τους παρακολουθήσει: Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου έγραψε τη «Μαλάμω με τη φούρια της και με τα κουμπούρια της» τη δεκαετία του 1960, αλλά ο Μανώλης Χιώτης την απέρριψε, γιατί δεν ταίριαζε με τα ήθη της εποχής. Την ερμήνευσε τελικώς σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη η Άλκηστις Πρωτοψάλτη το 1985, ακριβώς δύο χρόνια μετά την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου. Πρώτα άλλαξε ο νόμος και μετά ενομιμοποιήθη η Μαλάμω!
Συμβαίνει όμως υπό συνθήκες και το αντίθετο: Καμιά φορά η εποχή τρέχει πιο γρήγορα από τους ανθρώπους και αφήνει πίσω νόμους, αρχές και ηγεσίες. Ζούμε, θεωρώ, σε μια τέτοια αρρύθμιστη εποχή, κατά τη διάρκεια της οποίας η κοινωνία υπερβαίνει τον νομοθέτη και διαμορφώνει τετελεσμένα. Οι προκλήσεις, πλήθος. Καθημερινώς. Τα πιο πρόσφατα παραδείγματα: Η διαμάχη που έχει ξεσπάσει για τη συνεπιμέλεια τέκνων διαζευγμένων ζευγαριών. Η επωνυμία ή η ανωνυμία της παρένθετης μητέρας στη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως τέκνου. Το δικαίωμα ενός άνδρα με γνωστό σεξουαλικό προσανατολισμό να συνάπτει σύμφωνο συμβίωσης με μια γυναίκα, με αντικειμενικό σκοπό να υιοθετήσει παιδί και να γίνει πατέρας. Οι δηλώσεις του υπουργού Δικαιοσύνης ότι δύο παιδιά που μεγαλώνουν σε μια πυρηνική οικογένεια με πατέρα και μητέρα εμφανίζουν «μικρότερες αποκλίσεις» στη ζωή τους. Η μονογονεϊκή οικογένεια ως επιλογή.
Ακόμη και το κίνημα #metoo, με το οποίο καταγγέλλονται καθημερινώς άνδρες straight και άνδρες gay για ανάρμοστες πράξεις, στο μέτρο που διαμορφώνει γενικευμένα στερεότυπα για την προσωπικότητα του ανδρός σε αυτή την ενότητα θεμάτων συζήτησης ανήκει. Και, βεβαίως, μη λησμονείται η έκθεση ανηλίκων γόνων σε σχέσεις παρά τον νόμο, όπως ο νεαρός 13χρονος μαθητής που τον ξελόγιασε η 35χρονη καθηγήτρια ή η άλλη υπόθεση φερόμενου βιασμού με τον καθηγητή και τη νεαρά ιστιοπλόο. Όπως επίσης η εξαφάνιση της 19χρονης από το Λαύριο. Ολα συνδέονται με την ατμόσφαιρα που επικρατεί εντός της οικογένειας. Όσο πιο καλά ανατραφεί και μεγαλώσει ένα παιδί τόσο καλύτερες άμυνες διαθέτει.
Οι προκλήσεις είναι εδώ, λοιπόν. Μας αρέσουν, δεν μας αρέσουν. Η ίδια η ζωή τις φέρνει μπροστά μας, ερήμην των εδαφίων του ισχύοντος Αστικού Κώδικα. Οικογένεια δεν δημιουργείται πλέον μόνο με τον κλασικό τύπο που προέβλεπε ως τώρα το άρθρο 1367 ΑΚ. Οικογένεια μεταξύ των δύο φύλων συνάπτεται και με σύμφωνο συμβίωσης. Το 2019 συνήφθησαν 7.924 σύμφωνα (200 μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών), έναντι 47.137 γάμων. Η ιδιώτης του συζύγου αντικαθίσταται από την ιδιότητα του «συντρόφου».
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της Προέδρου της Δημοκρατίας και του αρχηγού της αντιπολίτευσης. Οικογένεια συνάπτεται επίσης από άνδρες που έχουν υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλου ζευγαριού. Οικογένεια συνάπτεται και από γυναίκες που έχουν υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλου ζευγαριού. Σε πλείστες όσες περιπτώσεις, μάλιστα, Ελληνίδες έχουν τελέσει μεταξύ τους γάμο στο Αμστερνταμ και έχουν υιοθετήσει και παιδί.
Οικογένεια συνάπτεται και με όρους μονογονεϊκότητας. Υπάρχουν νέες γυναίκες που δεν επιθυμούν να μεγαλώσουν παιδί με σύζυγο. Τεκνοποιούν με σπερματοζωάρια από τράπεζα σπέρματος, γίνονται μητέρες, αλλά δεν επιθυμούν πατέρα στη σχέση. Οικογένεια θεωρείται επίσης η απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης μητέρας. Εσχάτως εγείρονται ζητήματα για τη διαγραφή του ονόματος της παρένθετης μητέρας από τις ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεως, σύμφωνα με νομοθετική ρύθμιση του υπουργείου Δικαιοσύνης.
Για κάθε παράδειγμα από τα ανωτέρω που σας παραθέτω γνωρίζω προσωπικώς και μία περίπτωση. Είμαι βέβαιος ότι στους περισσοτέρους από εσάς ηχεί περίεργα η απόδοση του όρου «οικογένεια» στις ως άνω μορφές σχέσεων, πέραν της παραδοσιακής. Και σε μένα ηχεί. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί από εσάς συμφωνείτε με τις απόψεις που μου εξέφρασε για το θέμα της υιοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια το 2012 ο μακαριστός μητροπολίτης Σισανίου Παύλος, σύμφωνα με την οποία «τι είναι ένα παιδί, κομφόρ; Στολίδι να το βάλουμε στο σπίτι μας; Για να δικαιωθούμε απέναντι σε ποιους; Τον ψυχικό του κόσμο δεν τον υπολογίζουμε;».
Ωστόσο, για όλα αυτά τα ζητήματα ταμπού υπάρχει μια εξέλιξη που διαφεύγει από εμάς τους συντηρητικούς. Η εποχή έχει ήδη γυρίσει σελίδα εναντίον των αντιλήψεών μας. Είμαστε μπροστά σε νέες πραγματικότητες που ακόμη και αν θέλαμε να αποτρέψουμε, δεν μπορούμε. Υπάρχουν. Μας έχουν προσπεράσει. Και μια πικρή αλήθεια που οφείλουμε να ομολογήσουμε είναι ότι ο νέος τύπος οικογενειών και η μόδα των απελευθερωμένων σεξουαλικών σχέσεων δεν προέκυψε από κάποια φιλελεύθερη επανάσταση. «Ξεπήδησε» μέσα από την κρίση της πυρηνικής παραδοσιακής οικογένειας. Όλοι αναρωτηθήκαμε «τι κάνουμε λάθος;», όταν παρακολουθήσαμε σε βίντεο τον ανηλεή ξυλοδαρμό του σταθμάρχη από ανηλίκους, μέλη πυρηνικής οικογένειας, που κλοτσούσαν τον άτυχο με τον αέρα του… Proficiency.
Αρκετοί υποψιαζόμαστε ότι οι νέες σεξουαλικές ταυτότητες ίσως προέκυψαν μέσα από την κακοποίηση μιας κόρης από τον αλκοολικό πατέρα, από την καταπίεση ενός γιου από μια αδιάφορη μάνα, από την άρνηση ενός πατέρα να αναγνωρίσει το εκτός γάμου τέκνο του.
Δεκάδες τραυματισμένες προσωπικότητες προέκυψαν, δυστυχώς, από πυρηνικές παραδοσιακές οικογένειες. Ενα μέγα θέμα, λοιπόν, σήμερα είναι τι ορίζουμε ως οικογένεια στον 21ο αιώνα. Τις διαφορετικές μορφές της. Και αφού το λύσουμε αυτό, τότε όσοι πιστεύουμε ακράδαντα αυτά που λένε η Εκκλησία μας, η Ιστορία του έθνους μας και η παράδοσή μας για την καθοριστική σημασία της πυρηνικής οικογένειας ως παράγοντος κοινωνικής συνοχής, εθνικής συνέχειας και οικονομικής ανάπτυξης, μπορούμε να δώσουμε τις μάχες μας για να αποκτήσει η παραδοσιακή οικογένεια την παλαιά αίγλη της. Ως η προτιμητέα επιλογή από άλλες υπαρκτές.
Εξίσου μεγάλο θέμα όμως είναι «πώς» δημιουργείται στις μέρες μας η οικογένεια. Ποιος είναι άξιος να αναλάβει το βάρος της ευθύνης να ενώσει τη ζωή του με κάποιον άλλον και να αναθρέψει παιδιά. Η ανατροφή σήμερα, που τα παιδιά έχουν και άλλες πηγές πληροφόρησης, είναι ολόκληρη επιστήμη. Η γενική παιδεία προς υποψήφιους γονείς αλλά και οι ειδικότερες θεματικές στο γυμνάσιο και το λύκειο (πολύ πριν από τον γάμο) προς απάντηση του ερωτήματος «πότε είμαι έτοιμος να κάνω οικογένεια;» είναι εκ των ων ουκ άνευ. Οπως, κατά τη γνώμη μου, και ο συμβουλευτικός ρόλος της Εκκλησίας, όταν είναι επιθυμητός από την οικογένεια.
Συμπερασματικώς, πρέπει να το καταλάβουμε: Έχουμε τραυματισμένη κοινωνία, γιατί έχουμε τραυματισμένους ανθρώπους. Για τα 140.000 διαζύγια μεταξύ 2008-2019 -στη συντριπτική πλειονότητα οικογενειών με παιδιά- δεν φταίει η σεξουαλική συμπεριφορά των τρίτων. Φταίει ότι δημιουργήθηκαν οικογένειες χωρίς ισχυρές βάσεις. Και από αυτές τις οικογένειες -ένα ποσοστό τους, όχι όλες- γεννιούνται άνθρωποι με παραβατικές ροπές, άνθρωποι θυμωμένοι που σε κάποιες περιπτώσεις καταλήγουν σε άλλο σεξουαλικό πρότυπο για να αποκηρύξουν εκείνο που μίσησαν μέσα στην οικογένεια.
Γι’ αυτό είναι καθοριστική η ισορροπία που πρέπει να υπάρξει μεταξύ του -μαχητού- προβαδίσματος της μητέρας στην ανατροφή κατά τη συνεπιμέλεια των τέκνων και της θεσμοθετημένης επικοινωνίας του πατέρα μακριά από ποσοστώσεις. Η ισορροπία αφορά την ψυχική υγεία των νέων παιδιών, με στόχο να μην ενταχθούν στην κοινωνία και άλλες τραυματισμένες ψυχές. Στον νέο κόσμο που ζούμε η Πολιτεία πρέπει να απομυθοποιήσει τις «απαγορευμένες» επιλογές οικογένειας (χωρίς να τους δίδει υπεροχή) και στο μέτρο που το επιθυμεί να επανιδρύσει την παραδοσιακή οικογένεια. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να κινηθούμε.
