Δεν αρκεί η τεχνολογία χωρίς επένδυση στην σκέψη – Έκρηξη ψυχοφαρμάκων και ναρκωτικών ουσιών δείχνει το ιικό φορτίο.
- του Δρ. Ευριπίδη Στ. Στυλιανίδη*
Τα βασικά χαρακτηριστικά της πανδημίας είναι ότι κλόνισε συθέμελα την αυτοπεποίθηση της παγκόσμιας κοινότητας, η οποία πίστεψε ότι η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη ταυτίζεται, όχι μόνο με την ευημερία αλλά και με την πραγματική πρόοδο του ανθρώπινου γένους.
Η αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να δημιουργήσει «Άνθρωπο» μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική, τους νευρώνες, τη βιοτεχνολογία, τη γενετική και άλλες τεχνικές επιστήμες, οδήγησε στην αλαζονεία και ίσως και στην Ύβρη της αρχαιοελληνικής τραγωδίας.
Η Ανθρωπότητα με αξιοθαύμαστο τρόπο και ταχύτητα ανέπτυξε το ένα της άκρο, αυτό της τεχνολογίας και των θετικών επιστημών. Άφησε όμως στάσιμο και άρα ατροφικό το άλλο άκρο των ανθρωπιστικών επιστημών, της φιλοσοφίας, της πολιτικής, αυτό που συντηρεί και διαχέει τις αξίες, προστατεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου, διαμορφώνει τις αρχές οικοδομώντας κάθε φορά μια νέα ηθική. Αυτή η ασυμμετρία κλόνισε την ισορροπία στον πλανήτη, στην κοινωνία, στη διεθνή κοινότητα.
Να επαναπροσδιοριστεί η σχέση πλουσίων – φτωχών
Η πανδημία Covid-19 χτύπησε αδιακρίτως την πόρτα φτωχών και πλούσιων, ισχυρών και αδύναμων συνθλίβοντας την έπαρση των ισχυρών ότι είναι άτρωτοι, γιατί η επιστήμη, ο πλούτος ή η δύναμη τους δεν τους προστάτευσε από τα πάντα.
Σε διεθνές επίπεδο, όχι μόνο τα μεγάλα κράτη αλλά ούτε και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΠΟΥ, φάνηκαν αρκετοί για να αναχαιτίσουν την επέλαση της πανδημίας. Το βασικό συμπέρασμα που διαμορφώνεται είναι ότι «Ένας είναι αρκετός με την ανευθυνότητα του να καταστρέψει τα πάντα. Όλοι όμως μαζί, δεν γνωρίζουμε αν αρκούν για να προστατεύσουν τον Ένα».
Αυτό είναι χρήσιμο εντός της κοινωνίας για να επαναπροσδιοριστεί η σχέση πλουσίων – φτωχών στη βάση μιας αξιοκρατικής κινητικότητας αλλά και εντός της διεθνούς κοινότητας, όπου ο κύκλος των ανεπτυγμένων κρατών συνειδητοποιεί, ότι δεν μπορεί πλέον να οχυρωθεί αποτελεσματικά, αν δε φροντίσει τη μοίρα και των αναπτυσσόμενων χωρών, διότι διαφορετικά η μετάλλαξη των ιώσεων θα επαναφέρει επιθετικότερη και πιο καταστροφική την πανδημία και στους ίδιους.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την καταστροφικότητα της πανδημίας και τις αλλαγές που αυτή φέρνει στην κοινωνία, στην καθημερινότητα μας, στην οικονομία, στην πολιτική, στην θρησκευτική μας λατρεία, στις ελευθερίες μας, στις επιστήμες, στις ανθρώπινες σχέσεις ακόμα και στις ηθικές μας αντιλήψεις.
Αυτονόητες συνήθειες αναστέλλονται. Δεν μπορούμε να αγκαλιάσουμε τους δικούς μας ανθρώπους, να πάμε στη δουλειά μας, να κινηθούμε ελεύθερα, να ταξιδέψουμε, να εκκλησιαστούμε αντλώντας ψυχική δύναμη από την πίστη μας, να επικοινωνήσουμε πολιτικά με τους συμπολίτες ή τους εκπροσώπους που ψηφίζουμε στο πλαίσιο της ημιάμεσης δημοκρατίας μας.
Ανακατατάσσεται ραγδαία ο χάρτης της αγοράς και μετατοπίζεται ο πλούτος. Πολλές επιχειρήσεις καταρρέουν, ενώ άλλες αναδεικνύονται. Η ανθρώπινη επικοινωνία εγκλωβίζεται πλέον μέσα στα σύγχρονα ηλεκτρονικά εργαλεία χάνοντας μέρος της αμεσότητας και του αυθορμητισμού που φέρνει ψυχικά κοντύτερα τους ίδιους τους ανθρώπους.
Η εμμονή και ο αποκλεισμός αδιέξοδα που αν δεν τα δούμε εγκαίρως θα τα βρούμε μπροστά μας
Κάποιοι κύκλοι σπεύδουν υστερόβουλα και με ιδεοληψία να αμφισβητήσουν και να κλονίσουν αλήθειες με τις οποίες μεγαλώσαμε και μας κράτησαν ψυχικά και ηθικά όρθιους και δυνατούς ως άτομα ή ως έθνος σε πολύ δύσκολες στιγμές του παρελθόντος μας. Αναφέρομαι στην εμμονή, όσων επιθετικά και προπαγανδιστικά αμφισβήτησαν από την πρώτη στιγμή το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας, στοχοποίησαν την Εκκλησία εξαιτίας μεμονωμένων ακραίων συμπεριφορών ή βρήκαν την ευκαιρία κατά τον εορτασμό των μεγάλων θρησκευτικών ή εθνικών γιορτών να επιδιώξουν ξανά, ότι δεν πέτυχαν με την πολιτική τους προπαγάνδα τα προηγούμενα χρόνια, δηλαδή την απομάκρυνση του κόσμου από εκδηλώσεις που ενισχύουν την πίστη και συντηρούν την εθνική μνήμη και ταυτότητα.
Ο συνωστισμός στις πορείες για τους τρομοκράτες ή τα κομματικά προτάγματα δεν μεταδίδουν τον ιό κατά τον ισχυρισμό τους. Η εθνική παρέλαση όμως χωρίς κοινό ή η περιφορά του Επιταφίου χωρίς κόσμο ή η αναμετάδοση της Θείας Λειτουργίας από τα μεγάφωνα της εκκλησίας του χωριού είναι επικίνδυνα.
Κανείς δεν αποκάλυψε ότι το ιϊκό φορτίο που μετριόταν στα λύματα κατά τις πρώτες δύο φάσεις της πανδημίας δεν κατέγραφε μόνο τη μεταδοτικότητα του ιού αλλά και τη ραγδαία αύξηση της χρήσης ναρκωτικών ουσιών και ψυχοφαρμάκων.
Ο αποκλεισμός της κοινωνίας από σημαντικά ψυχικά στηρίγματα που καθημερινά μας θωρακίζουν χωρίς να το συνειδητοποιούμε, όπως είναι για τους μεγαλύτερους ο εκκλησιασμός της Κυριακής, για τους νεότερους η παρέα, για κάποιους άλλους η δουλειά, μας οδηγεί σε αδιέξοδα που αν δεν τα δούμε εγκαίρως θα τα βρούμε μπροστά μας.
Τα διδάγματα
«Ουδέν κακόν αμιγές καλού» έλεγαν οι αρχαίοι. Αυτό ισχύει και στην πανδημία. Εισερχόμενοι πιστεύω στην τελική ευθεία για την αντιμετώπιση της, πρέπει να αδράξουμε την ευκαιρία και να αντλήσουμε τα απαραίτητα διδάγματα για το μέλλον μας που είναι βέβαιο ότι θα είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που φανταζόμασταν.
- Πρώτο σημαντικό δίδαγμα είναι να συλλογιστούμε και να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Να αναλογιστούμε τα λάθη μας και να ξαναϊεραρχήσουμε τις αξίες μας. Όλα δεν διέρχονται μόνο μέσα από τον εαυτό μας αλλά και μέσα από τους άλλους. Αν υποφέρει ο διπλανός σου ή το γειτονικό αναπτυσσόμενο κράτος, το κακό θα αγγίξει αργά η γρήγορα κι εσένα. Το αποδεικνύει η πανδημία, η μετανάστευση, ο πόλεμος.
- Δεύτερο δίδαγμα, η τεχνολογία και η γνώση δεν αρκούν, αν δεν συνοδεύονται από ανθρωποκεντρικές φιλοσοφικές αντιλήψεις και ηθικές αξίες, που ορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και από αρχές και κανόνες που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των κρατών.
- Τρίτο δίδαγμα, τα αυτονόητα του παρελθόντος καθίστανται ζητούμενα του μέλλοντος. Οι απλές ανθρώπινες σχέσεις και οι καθημερινές συνήθειες πρέπει στα μάτια μας να ανακτήσουν την πραγματική τους αξία, την οποία τη ξεχάσαμε και την υποτιμήσαμε. Εκτιμήσαμε την αγκαλιά του γονιού, τη χειραψία του συνεργάτη και το φιλί του συντρόφου, μόνο όταν το στερηθήκαμε.
- Τέταρτο δίδαγμα, όσα μπορούμε να κάνουμε μαζί με τους άλλους με αλληλοσεβασμό και αλληλεγγύη, δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε μόνοι μας. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η παρασκευή του εμβολίου. Αν δεν συνεργαζόταν η πολιτική, δηλαδή τα κράτη που χρηματοδότησαν, με την επιστήμη, δηλαδή τους ερευνητές της παγκόσμιας πανεπιστημιακής κοινότητας και την αγορά, δηλαδή τις βιομηχανίες που μπήκαν επιθετικά στην παραγωγή, δεν θα είχαμε αποτέλεσμα σε ένα, αλλά σε επτά χρόνια κατά μέσο όρο. Άρα θα πληρώναμε πολύ ακριβότερο τίμημα σε ανθρώπινες ζωές.
Η τεχνολογία συνέβαλε κατά τη διάρκεια της καραντίνας στο να συνεχίσουμε με ασφάλεια να λειτουργούμε. Ελπίδα όλων όμως είναι και ο συλλογισμός της απομόνωσης να οδήγησε στην αυτογνωσία και γενικότερα στην συνειδητοποίηση του τι πραγματικά αξίζει να κρατήσουμε ή να αλλάξουμε στα θέματα της ανθρωπιάς, της ηθικής και της φιλοσοφίας μας, ώστε, όταν πέσουν οι μάσκες, να εμφανιστούν χαμόγελα που μπορούν να εγγυηθούν έναν καλύτερο κόσμο.
*Βουλευτής Ροδόπης Νέας Δημοκρατίας
Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου
