Βιώνουμε αναμφισβήτητα δυσμενείς συνθήκες και υφιστάμεθα απαγορεύσεις για υγειονομικούς λόγους (Covid-19), με αποτέλεσμα να μην έχουμε τη δυνατότητα να απολαύσουμε τους εορτασμούς και τις παρελάσεις της φετινής εμβληματικής 25ης Μαρτίου.
Η συμπλήρωση 200 ετών από την Εθνεγερσία, που κατέληξε στην ίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους, συγκινεί το ελληνικό έθνος, προκαλεί γόνιμες σκέψεις, ανασύρει ιστορικά γεγονότα και επιτρέπει συγκρίσεις και προβληματισμούς για το μέλλον. Γι’ αυτό και η φετινή παρέλαση μπροστά από τον Άγνωστο Στρατιώτη, χωρίς κοινό, αλλά με ευρύτατη μετάδοση από την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά δίκτυα, έχει δικαιολογημένα όλως ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Παρελάσεις μαθητών, φοιτητών, στρατιωτικών αγημάτων και λαμπαδηφορίες σημειώνονται ήδη από τον 19ο αιώνα με αφορμή εθνικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, αθλητικά κ.ά. γεγονότα. Από τα χρόνια του Όθωνα ακόμη, κυρίως σε περιόδους εθνικών εξάρσεων, μαθητές της Σχολής Ευελπίδων, λόχοι ευζώνων και πυροβολητών, ίλες ιππικού, ορειβατικές και πεδινές πυροβολαρχίες περιδιάβαιναν κεντρικά σημεία των Αθηνών, όπως η Μητρόπολη, το Σύνταγμα, η πλατεία μπροστά από το Πανεπιστήμιο ή το Ζάππειο και το Πεδίον του Άρεως και αργότερα το Παναθηναϊκό Στάδιο. Οι διάφορες στρατιωτικές μουσικές χρησιμοποιούνταν για κοινωνικούς σκοπούς, προς τέρψιν του κοινού, ή συνόδευαν τις παρελάσεις.
Ωστόσο, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς και τις ατεκμηρίωτες φημολογίες, οι παρελάσεις στην Αθήνα με αφορμή την 25η Μαρτίου 1821 και με τη μορφή που τις γνωρίζουμε έως τις ημέρες μας δεν υπήρξαν προϊόν ολοκληρωτικού καθεστώτος. Καθιερώθηκαν το 1924 ως «εορτή της δημοκρατίας», στα πρότυπα των παρελάσεων που ήδη διεξάγονταν σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, κυρίως στο Παρίσι.
Το πολιτικό σκηνικό
Με αφορμή την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου συνδέθηκαν με την ανακήρυξη της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας και την ανάληψη της πρώτης πρωθυπουργίας από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (1876-1936), τον αποκαλούμενο και «πατέρα της δημοκρατίας»! Πρόκειται περί γεγονότος το οποίο παραβλέπεται συστηματικώς από ιστορικούς και ιστοριογραφούντες που επιδιώκουν την κατάργηση του θεσμού των παρελάσεων.
Τομή, λοιπόν, θεωρείται για τον θεσμό των παρελάσεων το έτος 1924, αφού εκείνη τη χρονιά η παρέλαση συνδέθηκε με τις πολιτικές και πολιτειακές εξελίξεις. Στα μέσα του 1923 είχε υπογραφεί η Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία, αν και σταμάτησε τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο, έθεσε τέρμα και στο όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας, βάζοντας τη χώρα σε σειρά περιπετειών. Οι Τούρκοι πήραν την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο και την Τένεδο, επικρατούσε ένταση με την Ιταλία, απομακρύνθηκε ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ και ανέλαβε αντιβασιλεύς ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
Τον αρχηγό της Επαναστατικής Κυβερνήσεως Νικόλαο Πλαστήρα διαδέχεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος αναλαμβάνει πρόεδρος της Συντακτικής Συνέλευσης. Αδυνατεί να ελέγξει το πολυδιασπασμένο βουλευτικό σώμα και παραδίδει στον Γεώργιο Καφαντάρη, ο οποίος παραιτείται για να παραδώσει στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο τελευταίος επιλέγει την 25η Μαρτίου, την ημέρα της εθνικής εορτής, προκειμένου να αποσπάσει ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης που κήρυσσε έκπτωτη τη δυναστεία και ανεκήρυσσε επισήμως τη δημοκρατία.
Η πρώτη παρέλαση
Όπως ανέφερε ο Τύπος της εποχής, τον Μάρτιο του 1924, «Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΩΡΤΑΣΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΙΝ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ». Τότε καθιερώνονται και οι παρελάσεις μπροστά από την πλατεία Ανακτόρων, όπως ονομαζόταν ο ευρύς χώρος όπου αργότερα ανεγέρθηκε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Στις 25 Μαρτίου 1924, το υπουργικό συμβούλιο συμμετείχε πανηγυρικώς και συμβολικώς στη συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης, η οποία επικύρωσε και τυπικώς την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Το γεγονός ανακοινώθηκε στις εφημερίδες, οι οποίες κάλεσαν τον αθηναϊκό λαό να συμμετάσχει στη μεγάλη «εορτή της δημοκρατίας». Ο υπουργός Στρατιωτικών, με διαταγή προς τα στρατιωτικά σώματα, κανόνισε τον μεγαλοπρεπή πανηγυρισμό «του μεγαλειώδους γεγονότος της ανακηρύξεως της δημοκρατίας»!
Ο κόσμος, συγκεντρωμένος στην πλατεία Συντάγματος, στράφηκε προς την οδό Αμαλίας, απ’ όπου θα περνούσε η παρέλαση. Το μεσημέρι, ολόκληρο το υπουργικό συμβούλιο κατευθύνθηκε στην πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων. Έτσι, γύρω στις 2 το μεσημέρι, ο υπουργός Στρατιωτικών έδωσε το σύνθημα και άρχισε η παρέλαση του Στρατού υπό τους ήχους της μουσικής της Φρουράς, που παιάνιζε εθνικά εμβατήρια. Επικεφαλής της παρέλασης τέθηκαν ο διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού και ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας με τα επιτελεία τους. Ακολουθούσαν κατά τετράδες οι ανάπηροι πολέμου, οι μαθητές της Σχολής Ευελπίδων, οι ναυτικοί δόκιμοι και αμέσως μετά οργανωμένες στρατιωτικές μονάδες.
Η καθιέρωση
Για εκείνους που ισχυρίζονται πως «πριν από τον Μεταξά δεν υπήρχαν τέτοιες παρελάσεις», είναι μάλλον ειρωνεία της Ιστορίας το γεγονός ότι η πρώτη εκείνη παρέλαση συνδέθηκε με την ανακήρυξη της δημοκρατίας στην Ελλάδα! Συνδυάστηκε βεβαίως με τον εορτασμό της εθνικής εορτής, αλλά και με την αφαίρεση των στεμμάτων από τα πηλήκια των αξιωματικών και των οπλιτών του Ελληνικού Στρατού.
Ο εορτασμός ήταν τριήμερος και προέβλεπε -για πρώτη φορά- να ριχτούν 21 κανονιοβολισμοί κατά την ανατολή του ήλιου, στη 1 το μεσημέρι, και κατά τη δύση του ήλιου. Τα στρατιωτικά καταστήματα φωταγωγήθηκαν, οι στρατιωτικές μουσικές βγήκαν στους δρόμους και εφαρμόστηκε σειρά εορταστικών μέτρων.
Από τότε οι παρελάσεις πραγματοποιούνταν με αυστηρό πρωτόκολλο κάθε χρόνο, ενίοτε με τροποποιήσεις και μικρές αλλαγές. Παραδείγματος χάριν, το 1926 η εθνική επέτειος εορτάστηκε μεγαλοπρεπώς στο Παναθηναϊκό Στάδιο, αλλά η στρατιωτική παρέλαση συνδυάστηκε με τα εγκαίνια της Ακαδημίας των Αθηνών, το απόγευμα της ίδιας ημέρας, στην οδό Πανεπιστημίου. Αλλά και το 1929 τα στρατεύματα παρήλασαν μπροστά από την Ακαδημία Αθηνών, προφανώς διότι είχε καθιερωθεί να τελείται ετησίως η πανηγυρική συνεδρίασή της την 25η Μαρτίου.
Η απαρχή στην πλατεία Κλαυθμώνος, το 1838
Όπως γράψαμε και άλλοτε, ο πρώτος εορτασμός της 25ης Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στη σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος, μπροστά από το πρώτο παλάτι του Όθωνος, το 1838, 17 χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης. Ο διττός, εθνικός και θρησκευτικός, χαρακτήρας του εορτασμού αποτυπώνεται στο επίσημο κείμενο που υπέγραψε ο βασιλιάς: «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος διά την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ».
Το ακριβέστατο πρόγραμμα του εορτασμού περιελάβανε κανονιοβολισμούς, στρατιωτική μουσική, δοξολογία στη Μητρόπολη -που ήταν ακόμη η Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου-, ενώ τιμητικώς δόθηκε σε πλατεία η ονομασία «25ης Μαρτίου». Αργότερα, σκεπάστηκε από την ονομασία «Κλαυθμώνος» για τους γνωστούς λόγους.
Πάντως, από τότε, με διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικούς τόπους, με πρωτόκολλο και τη συμμετοχή -κυρίως- του Στρατού, μαθητών, φοιτητών και ενίοτε συντεχνιών, πραγματοποιούνταν τελετές, διατηρώντας τον διττό εθνικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι παντός είδους παρελάσεις διεξάγονταν ενώπιον του βασιλέως.
Από το 1932 στον Άγνωστο Στρατιώτη
Από την 25η Μαρτίου 1932, όμως, οπότε πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου μπροστά από τα Ανάκτορα, δηλαδή στη σημερινή Βουλή των Ελλήνων, πλέον η έναρξη της παρέλασης της επετείου της Εθνικής Παλιγγενεσίας γινόταν από αυτό το σημείο, γεγονός που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Βεβαίως, σε περιόδους στρατιωτικών καθεστώτων ή αναστολής των δημοκρατικών ελευθεριών, όπως συμβαίνει απανταχού της Γης, έτσι και στην Ελλάδα οι στρατιωτικές παρελάσεις έλαβαν χαρακτήρα υπερθεάματος, προσαρμοσμένου βεβαίως στις συνθήκες κάθε εποχής. Εξάλλου, όλες οι εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής δίδουν αφορμή για ανάπτυξη προπαγάνδας και διαμόρφωση συλλογικής εικόνας συμφώνως προς τις επιθυμίες των καθεστώτων.
