Δύο είναι οι πολύ λεπτές χορδές του προέδρου Ερντογάν: η παραδειγματική αφοσίωσή του στο οθωμανικό παρελθόν της Τουρκίας, η πρώτη.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Όχι διότι απαραιτήτως γοητεύεται από αυτό, αλλά γιατί του επιτρέπει να εμφανίζει τον κεμαλισμό ως ένα διάλειμμα εκατό ετών στη μακραίωνη Ιστορία της γείτονος. Η βαθιά προσήλωσή του στην ισλαμική θρησκεία, η δεύτερη. Το μετριοπαθές Ισλάμ ορίζει τον Ταγίπ από τα παιδικά του χρόνια. Οταν επισκέφθηκε τη Θράκη ιδιωτικώς το 2004 και επισκέφθηκε ένα τζαμί στο χωριό Αρριανά, απ’ όπου κατάγεται ο στενός του συνεργάτης και μετέπειτα υπουργός Μουεζίνογλου, έμεινε ενεός στη θέα ενός μουεζίνη που βγήκε στον μιναρέ για να καλέσει τους μουσουλμάνους πιστούς σε προσευχή.
«Εμείς για αυτά πήγαμε φυλακή στην Τουρκία!» έσκυψε και ψιθύρισε εντυπωσιασμένος στη σύζυγό του, Εμινέ. Χρόνια αργότερα συζητούσε με τον Κώστα Καραμανλή να ανταλλάξουν επισκέψεις στα χωριά τους, στην Πρώτη και στα Ριζά. «Έχετε καλή ρακή εκεί;» ρώτησε χιουμοριστικά ο Ελλην πρωθυπουργός. Ο πιστός στη θρησκεία Τούρκος πρόεδρος -όχι σαν κάποιους υπουργούς του που αγαπούν το αλκοόλ και άλλες απολαύσεις- συννέφιασε! Γρήγορα όμως βρήκε το χαμόγελό του και απάντησε: «Ρακή; Όχι ρακή! Αριάν θα πιούμε, Κώστα!» Προχθές τον συνάντησε στην Αγκυρα ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας.
Όταν του έθεσε το ζήτημα των οθωμανικών μνημείων, ο Ελλην υπουργός τού παρουσίασε έναν πλήρη κατάλογο με φωτογραφίες από σωζόμενα οθωμανικά μνημεία στην πατρίδα μας, συντηρούμενα από το υπουργείο Πολιτισμού: λουτρά, τεκέδες, κρήνες, τεμένη. Παραδόξως ο Ερντογάν είχε ερωτήσεις για μία κατηγορία μνημείων και μόνον: τα τζαμιά! Ειδικά της Θεσσαλονίκης και του Εβρου, όπου το (14ου αιώνα) τέμενος Βαγιαζήτ.
Ο άνθρωπος είναι βαθιά θρήσκος, λοιπόν, χωρίς αμφιβολία και βλέπει τον εαυτό του ως τον προστάτη των απανταχού μουσουλμάνων. Πολλοί στη Δύση θεωρούν ότι ο Ερντογάν εργαλειοποιεί το Ισλάμ χάριν της γεωπολιτικής. Στην πραγματικότητα -παράδοξο αυτό- εργαλειοποιεί με βάση νεότερες αναλύσεις τη γεωπολιτική για χάρη της πολιτικής επικράτησης του Ισλάμ. Ο Ερντογάν ονειρεύεται την Τουρκία 100% οθωμανική και 100% ισλαμική. Όχι κεμαλική και κοσμική. Ο Ερντογάν ονειρεύεται να εορτάσει το 2023 τη λήξη της παρενθέσεως του κεμαλισμού, όχι τα εκατό χρόνια επελάσεως του κεμαλισμού.
Ο Ερντογάν θεωρεί ότι ο Κεμάλ με τη Λωζάννη μίκρυνε την Τουρκία, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία τού την παρέδωσε μεγάλη. Τούτων δοθέντων πρέπει να αξιολογήσουμε πολύ σοβαρά λοιπόν τι κατά βάθος έπραξε ο πρόεδρος Μπάιντεν αναγνωρίζοντας τη Γενοκτονία των Αρμενίων και καταγγέλλοντας το οθωμανικό παρελθόν των αιματοχυσιών. Στην πραγματικότητα αποφάσισε να παίξει ριψοκίνδυνα με μία από τις δύο ευαίσθητες χορδές του Ερντογάν, την Οθωμανία, ενώ δεν θα αργήσει να παίξει και με τη δεύτερη, την ισλαμική.
Τον «χτύπησε» στο μαλακό ιδεολογικό του υπογάστριο, στον αξιακό του πυρήνα, σε ό,τι ορίζει τη μακρά κυριαρχία του στο εσωτερικό της Τουρκίας. (Έως και βιομηχανία εξαγωγής τηλεοπτικών σίριαλ έφτιαξε για να διαφημίσει την ακτινοβολία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας / «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» κ.λπ.)
Και αν αύριο ο Αμερικανός πρόεδρος αποφασίσει να τον πιέσει εντόνως για την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και για την παροχή δυνατότητας σε πολίτες κάθε εθνικότητας, όχι μόνο τουρκικής, από όλο τον κόσμο, να διεκδικούν στο μέλλον το αξίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη (για να ενισχύσει το Φανάρι έναντι της Μόσχας), τότε το ιδεολογικό δίλημμα για τον Ερντογάν θα είναι τεράστιο. Ή θα πάει με τον θρησκευόμενο εαυτό του, με τον ακροδεξιό εταίρο Μπαχτσελί, αλλά με κίνδυνο η δίκη για τη Ηalk Bank να προκαλέσει ανεπανόρθωτο πλήγμα στο κύρος του, ή θα πάει με τη Δύση, στη βάση μιας νέας στρατηγικής σχέσεως. Κατ’ ουσίαν η στρατηγική του έμπειρου Μπάιντεν ανάγεται στο εξής: Ανοίγει δευτερεύουσας γεωπολιτικής σημασίας αξιακά ζητήματα που φέρνουν αντιμέτωπο τον πρόεδρο Ερντογάν με τον ίδιο του τον εαυτό, με τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις του και με τον σκληρό πυρήνα της εκλογικής του βάσης (35% του τουρκικού λαού). Τον καλεί να «πουλήσει» το παιχνίδι ηθικά για να επιβιώσει πολιτικά.
Ο πρόεδρος Ερντογάν είναι αντίπαλός μας, τα δε αισθήματά μας γι’ αυτόν είναι γνωστά. Ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είναι ένας πολύ υπερήφανος άνθρωπος με κώδικες και δύσκολα θα κάνει αυτό που του ζητούν οι Αμερικανοί – αν και στην πολιτική τίποτε δεν αποκλείεται. Οι Αμερικανοί ζητούν από τον Ερντογάν να αποδεχθεί ότι ο ίδιος είναι μια παρένθεση στα εκατό χρόνια κεμαλισμού και τώρα είναι η ώρα για τη μεγάλη αναστροφή.
Εκείνος θέλει κατά τη θητεία του να σφραγιστεί ότι ο κεμαλισμός ήταν η παρένθεση της Οθωμανίας και ο ίδιος συνεχιστής της μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα απέραντα σύνορα. Αν δεν τα βρει μαζί τους, δεν θα το βάλει κάτω: Θα δώσει μάχη για όσο αντέξει και κάποια στιγμή στο μέλλον θα προτιμήσει τη μαρτυρική πτώση από τον ατιμωτικό συμβιβασμό.
Το πλεονέκτημά του; Ακόμη και στην κατάσταση που είναι σήμερα εγγυάται καλύτερα την εδαφική ενότητα της Τουρκίας σε σύγκριση με τους χαοτικούς κεμαλιστές. Καλόν είναι λοιπόν -έρχομαι και σε εμάς τώρα- να προετοιμαστούμε με βάση πολλαπλά σενάρια για το τι θα πράξουν η Τουρκία και ο ηγέτης της μετά τη συνάντηση-ορόσημο με τον Μπάιντεν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ τον προσεχή Ιούνιο. Να προετοιμαστούμε γιατί κανένα σενάριο δεν είναι εύκολο για εμάς.
Ούτε τα πλέον «ευνοϊκά». Αν πράγματι επιβεβαιωθεί η εκτίμηση του φυλακισμένου ναυάρχου Γιαζιτζί ότι ο Ερντογάν απομακρύνεται σταδιακά από τη Δύση χωρίς να τα χαλά μαζί της και μετατρέπει την Τουρκία από κοσμική σε χώρα ισλαμική, η χώρα μας αναβαθμίζεται γεωπολιτικώς, θα είναι το προκεχωρημένο φυλάκιο της Συμμαχίας στη Μεσόγειο, αλλά και ο πρώτος στόχος μιας απαλλαγμένης από δεσμεύσεις Τουρκίας. Για όσο καιρό ο «σουλτάνος» αντέξει.
Εάν ο Ερντογάν καταφέρει και εξεύρει ένα modus vivendi με τον πρόεδρο Μπάιντεν και οριοθετήσουν εκ νέου τις σχέσεις των χωρών τους, τότε «η Ελλάς θα κινδυνέψει να πληρώσει το τίμημα της συνεννοήσεως μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας», όπως μας ελέχθη εμπιστευτικώς από ανώτερη διπλωματική πηγή. Με πιέσεις για να «τα βρούμε». Με ό,τι αυτό σημαίνει. Αυτά παθαίνουν συνήθως οι «καβάτζες». Σε αυτή τη στροφή πάντως οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι Μητσοτάκης – Δένδιας αντέδρασαν δυναμικά στους Τούρκους επειδή πλέον των δικαίων μας διαθέτουν και συμμαχική κάλυψη σε ένα μεγάλο εύρος θεμάτων. Δεν αυτοσχεδίασαν. Το ευκταίο είναι να τους έχουμε μαζί και στην τελική ευθεία. Όχι μόνο στη στροφή. Το περιεχόμενο της νέας αμυντικής συμφωνίας Ελλάδος – ΗΠΑ μαζί και με άλλα θέματα θα τα κρίνει όλα. Προς τον Αύγουστο τα ξανασυζητάμε. Προς το παρόν, εγρήγορση!
