Τo πρόβλημα με τις μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα είναι ότι επιχειρείται πολλές φορές να επιβληθούν εκ των «άνω» χωρίς να υπολογίζεται η ατμόσφαιρα που υπάρχει από «κάτω». Ο βολονταρισμός είναι το σήμα κατατεθέν των μεταρρυθμιστών.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Η αναγκαιότητα των αλλαγών κατισχύει πάσης άλλης αντίδρασης στη σκέψη τους. Έτσι, όχι σπάνια, στο παρελθόν ακόμη και σωστές μεταρρυθμίσεις απέτυχαν γιατί οι εμπνευστές τους αρνήθηκαν να συνυπολογίσουν κατά την εφαρμογή τους την κοινωνική ατμόσφαιρα.
Θέλω να εστιάσω την προσοχή μου σήμερα στην κατάσταση που επικρατεί στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και να «πω» μερικές σκέψεις γι’ αυτό μετά τις πρόσφατες εξαγγελίες του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για μεταρρυθμίσεις στο ΕΣΥ με συμπράξεις δημόσιου με ιδιωτικού τομέα. Δέσμευση που αποτελεί προεκλογική θέση της Ν.Δ., υπάρχει στο κυβερνητικό της πρόγραμμα, τέθηκε υπ’ όψιν των πολιτών στις εκλογές και εγκρίθηκε. Η ζωή τα έφερε έτσι ώστε τα πέντε τελευταία χρόνια να αποκτήσω με πλείστες όσες αφορμές στη ζωή μου άριστη εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί σε δημόσια νοσοκομεία όπως ο Ευαγγελισμός, το Αρεταίειο, το Παπαγεωργίου, η Παμμακάριστος, το Αγία Ολγα, το Γεννηματάς κ.ά. Αφιέρωσα πολύ χρόνο για να μιλώ σε καιρούς ανύποπτους πριν από την πανδημία με ιατρούς, νοσηλευτές και μάνατζερ προκειμένου να σχηματίσω καθαρή εικόνα για την κατάσταση.
Είμαι φιλελεύθερος, κοινωνικά φιλελεύθερος, όχι νεοφιλελεύθερος, γενικώς δεν συμπαθώ το κράτος και μέχρι να αποκτήσω εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί στο ΕΣΥ δεν με ενθουσίαζε οιαδήποτε θετική αναφορά στη δημόσια υγεία. Επειδή ένας φιλελεύθερος όμως δεν είναι δογματικός και του αρέσει η «γείωση» με την κοινωνία, ήμουν ανοικτός όλα αυτά τα χρόνια σε νέες οπτικές. Νέες αφηγήσεις. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας ενίσχυσα τους δεσμούς με τους ιατρούς και τους νοσηλευτές του ΕΣΥ, όχι μόνο για τις ανάγκες του ρεπορτάζ αλλά γιατί έτσι τα έφερε η ζωή, και πάλι για λόγους οικογενειακούς, να μπαινοβγαίνω στα νοσοκομεία. Η πανδημία ολοκλήρωσε μια διπλή μεταβολή -που κυοφορείτο ήδη-, η οποία δεν είμαι βέβαιος ότι έχει γίνει αντιληπτή πλήρως στο Μέγαρο Μαξίμου. Για το πρώτο της σκέλος το Μαξίμου έχει εικόνα, αλλά εν μέρει: Οι πολίτες άλλαξαν άποψη για το κράτος γενικότερα και για το ΕΣΥ ειδικότερα μέσα στην πανδημία. Εκτός από το κράτος άλλαξαν όμως άποψη και για τον ιδιωτικό τομέα της Υγείας. Τον μεγάλο απόντα από τη μάχη. Είναι κοινή πεποίθηση σήμερα πως οι κλινικάρχες, πλην εξαιρέσεων, «λουφάρισαν», «λάκισαν», «την κοπάνησαν» από τη μάχη, δεν ήταν εκεί.
Κοιτούσαν τον ουρανό και τα αστέρια όταν τέθηκε ζήτημα επιστράτευσης των μονάδων τους εξαιτίας της πληρότητας των εντατικών του ΕΣΥ. Η πρώτη μεταβολή είναι ήδη εδώ λοιπόν. Αλλαξε το ισοζύγιο των απόψεων της κοινωνίας για το δημόσιο και για το ιδιωτικό. Ενώ πριν από την πανδημία προηγείτο το ιδιωτικό σε θετικές γνώμες, έπειτα από αυτήν προηγείται το δημόσιο. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να συνυπολογίσει κάποιος που επιθυμεί με βάση τα παλαιά δεδομένα να επιβάλει τη σύμπραξη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Κάτι που απολάμβανε την καθολική αποδοχή έως το 2019 -το ιδιωτικό- σήμερα συναντά τη γενική αμφισβήτηση. Το γενικότερο κλίμα παγκοσμίως, άλλωστε, είναι αρνητικό για τον ιδιωτικό τομέα της Υγείας. Η άρνηση των φαρμακευτικών εταιριών που κατασκεύασαν τα εμβόλια με χρηματοδότηση κρατών να καταστήσουν τουλάχιστον μετόχους τους τα δημόσια που τα χρηματοδότησαν και η άρνησή τους να μοιραστούν τις πατέντες τη στιγμή που ο πλανήτης πεθαίνει προκάλεσε ισχυρό σοκ στις κοινωνίες. Ιδού λοιπόν το πρώτο δεδομένο με το οποίο σχεδιάστηκε η μεταρρύθμιση του ΕΣΥ από την κυβέρνηση της Ν.Δ. και δεν ισχύει πια. Υπάρχει όμως και ένα δεύτερο δεδομένο, μια δεύτερη μεταβολή, για την οποία αμφιβάλλω πολύ αν το Μαξίμου έχει την ελαχίστη εικόνα.
Οι απόψεις των ιατρών και των νοσηλευτών του ΕΣΥ. Περιλαμβανομένων και των νεοδημοκρατών ψηφοφόρων του κυρίου Μητσοτάκη. Πριν από την κυβερνητική μεταβολή διαμαρτύρονταν ήδη για τις επαφές -τίποτε δεν μένει κρυφό- της Ν.Δ. με μεγάλα διαγνωστικά κέντρα στα οποία επρόκειτο να ανατεθεί η λειτουργία τομογράφων και λοιπών υπηρεσιών του ΕΣΥ.
Η ιδέα ότι τμήμα του προσωπικού του ΕΣΥ θα δανείζεται στις ιδιωτικές εταιρίες που θα συμπράξουν για να λειτουργεί τις κρίσιμες υποδομές και η σκέψη ότι ο δανεισμός θα επιφέρει μείωση μισθών οδήγησαν πριν από τις εκλογές ακόμη και νεοδημοκράτες υγειονομικούς να αντιδρούν εντόνως. Την ίδια εποχή, προεκλογικώς, παρά το αρνητικό κλίμα που υπήρχε στην πολιτική κονίστρα για τον αψύ Σφακιανό, πρέπει να ομολογήσω ότι εντός του ΕΣΥ άκουγα από τους υγειονομικούς καλά λόγια για τους Πολάκη – Ξανθό, καθώς φέρεται ότι ανταποκρίνονταν στις εκκλήσεις τους και τους έλυναν προβλήματα. Ο τραμπούκικος τρόπος του αναπληρωτή υπουργού Υγείας στην κεντρική πολιτική σκηνή σκέπαζε όμως ό,τι γινόταν στα νοσοκομεία. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μετά τις εκλογές, το υπάρχον κλίμα εντάθηκε. Ιατροί και νοσηλευτές έγιναν μια γροθιά. Αυτοί έγιναν το κράτος χωρίς το κράτος. Από χειροκροτήματα και επευφημίες στα μπαλκόνια χόρτασαν μεν, από κοινωνική αναγνώριση έλαβαν άφθονη -λένε παντού υπερηφάνως πλέον τι δουλειά κάνουν-, αλλά στην πράξη τη βοήθεια που ήθελαν δεν τη βρήκαν. Μου έχει συμβεί δύο και τρεις και τέσσερις φορές: Ιατροί και νοσηλεύτριες να με πιάνουν από το μανίκι, να με οδηγούν σε μια γωνιά και να μου λένε συνωμοτικά «για να μην ακούσουν οι αριστεροί» πως στην κρίση έμειναν αβοήθητοι, το σύστημα δεν λειτούργησε όπως έπρεπε και, το χειρότερο, «ο Πολάκης έχει ένα σωρό ελαττώματα αλλά εμάς μας πρόσεξε».
Και όταν ζήτησα συγκεκριμένα παραδείγματα προσοχής, καχύποπτος ων, γιατί ακούω «Πολάκης» και μου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι, μου τα ανέφεραν: «Ζητήσαμε αυτό, εκείνο, το άλλο και έγιναν. Ενώ τώρα, όχι». Πλέον αυτών, η αυτοθυσία των ιατρών σε σύγκριση με τη μισθολογική αναγνώριση που έλαβαν απέχει όσο η μέρα από τη νύχτα. «Ξέρεις πόσο πληρώνεται η υπερωρία 24ώρου ενός ήρωα όπως μας αποκαλείτε; 80 ευρώ την εβδομάδα. Ξέρεις ότι ακόμη και τώρα που μιλάμε σε αρκετές περιπτώσεις δεν έχουν πληρωθεί υπερωρίες των ιατρών μου; Ξέρεις ότι τη στιγμή που δίπλα από εμάς υπήρχαν Εντατικές ιδιωτικών νοσοκομείων τις οποίες δεν επιστράτευσαν στο σύστημα, οι επιμελητές μου, ο ένας 65 ετών, έκαναν εφημερίες Covid και, για να μη διατρέξουν κίνδυνο οι οικογένειές τους κοιμούνταν μέσα στο ψύχος στα αυτοκίνητά τους; Το ξέρεις ότι το “ευχαριστώ” της διοίκησης του νοσοκομείου τα Χριστούγεννα στους ιατρούς και τους νοσηλευτές ήταν μια δωροεπιταγή από τον Μασούτη, πάλι καλά που μας σκέφτηκε κι αυτός;» Ο άνθρωπος που ξέσπασε μπροστά μου και μου διηγήθηκε τα παραπάνω είναι καθηγητής, διευθυντής κλινικής, με ακαδημαϊκό τίτλο από φημισμένο πανεπιστήμιο της Βρετανίας, είναι φιλελεύθερος κεντρώος, τέως ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ ούτε να ακούει, και θα συνέχιζε ακόμη να μου μιλά αν δεν τον σταματούσα.
Το πάρθιον βέλος του ήταν όμως συγκλονιστικό. «Δεν είναι δυνατόν να κοιμούνται απλήρωτοι οι ιατροί στα αυτοκίνητά τους και οι μάνατζερ των πολυεθνικών φαρμακευτικών που κερδοσκοπούν στα πολυτελή σκάφη τους! Πες στον Κυριάκο ότι το σύστημα θα σκάσει!» κατέληξε. Τι προκύπτει από όλα αυτά, συμπεραίνω: Μια μεταρρύθμιση για να πετύχει χρειάζεται τη συμμαχία της κοινωνίας και την ανοχή, αν όχι τη στήριξη, των μεταρρυθμιζομένων. Ας ζυγίσει ο κύριος πρωθυπουργός που δήλωσε ότι το ΕΣΥ δεν μπορεί να είναι κρατικό ποιους θα έχει μαζί του όταν θα επιχειρήσει να επιβάλει τις συμπράξεις ΕΣΥ – ιδιωτικού τομέα. Η κοινωνία των πολιτών στηρίζει το ΕΣΥ γιατί της έσωσε τη ζωή, ενώ οι εργαζόμενοι στο ΕΣΥ, ακόμη και οι νεοδημοκράτες, είναι μια γροθιά για να εμποδίσουν την είσοδο των τραγικά απόντων από την κρίση της πανδημίας ιδιωτών μέσα στο ΕΣΥ. Τα δεδομένα έχουν αλλάξει πλέον. Ο βολονταρισμός δεν αρκεί. Και κάτι ακόμη – δεν είναι της στιγμής, θα επανέλθω. Η Ν.Δ. κατάφερε μέσα στην πανδημία να δυσαρεστήσει κοινωνικές ομάδες που τη στηρίζουν, όπως οι δικηγόροι, οι μικρομεσαίοι, οι ιερείς, οι ιδιοκτήτες ταξί, οι εστιάτορες, ακόμη και τη «νύχτα», με την καλή έννοια.
