Το έχω αναρωτηθεί πολλές φορές, σκαλίζοντας ιστορίες από το πρόσφατο παρελθόν της νεότερης πολιτικής μας Ιστορίας: Συμβαίνει πάντοτε αυτό που βλέπουμε; Αυτό που νομίζουμε; Ισχύει αενάως αυτό που αποτυπώθηκε στας δέλτους τη στιγμή που συνέβαινε; Ή μήπως καμιά φορά η Ιστορία είναι τελικώς η εκδοχή μέρους ή του όλου της πραγματικότητας, με βάση τους τρέχοντες γεωπολιτικούς ή και ιδεολογικούς συσχετισμούς;
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Το έχω αναρωτηθεί όταν, διαβάζοντας το βιβλίο του Plokhy «Το τίμημα της Ειρήνης», ανακάλυψα ότι ο Στάλιν είχε συμφωνήσει να εκχωρήσει την Ελλάδα στη σφαίρα επιρροής του Τσόρτσιλ και να προδώσει τους συντρόφους του στο βουνό, όταν ο Δημοκρατικός Στρατός των κομμουνιστών πάλευε να καταλάβει την εξουσία στη βόρειο Ελλάδα, αναμένοντας, ματαίως, τον… Μόσκοβο.
Το έχω αναρωτηθεί αυτό, μελετώντας τη δολοφονία Λαμπράκη υπό το φώς των μετέπειτα παραδοχών του ΚΚΕ -με καθυστέρηση 50 ετών- ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν ήταν ο ηθικός αυτουργός αυτής, όπως αρχικώς κατηγορήθηκε. Άλλοι ήταν. Και είχε δίκιο να ερωτά «ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο;»
Το έχω σκεφτεί με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου, η οποία αποτελεί το παράσημο αντίστασης μιας γενιάς αλλά και το άλλοθι ενός ολόκληρου λαού για την παθητικότητά του στην κατάργηση της δημοκρατίας. Ποιοι ήταν τελικώς οι πρωταγωνιστές; Οι χιλιάδες ανύποπτοι νέοι που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο ή μήπως συνιστώσες της δικτατορίας, που άφησαν την εξέγερση να εξελιχθεί για να πέσει ο Παπαδόπουλος, να έρθει ο Ιωαννίδης, να οργανωθεί στην οικία ενός εκδότη στον Πόρο το πραξικόπημα Σαμψών κατά Μακαρίου και εν τέλει να ευρεθεί το τέλειο άλλοθι για να πραγματοποιηθεί η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο μας;
Πρόκειται για τα βλάσφημα ερωτήματα που θέτει καμιά φορά στα βιβλία του ο συμμετέχων στην εξέγερση της Νομικής Νίκος Μπίστης. Το έχω αναρωτηθεί όταν μελετώ την «εξέγερση» της νεολαίας στο κέντρο των Αθηνών το 2008, με αφορμή τον θάνατο Γρηγορόπουλου, και την εξέγερση των «Αγανακτισμένων» στο Σύνταγμα το 2011.
Και στις δύο περιπτώσεις χιλιάδες κόσμου κατέβηκαν στον δρόμο με την ιδέα ότι αποφάσισαν οι ίδιες με τη βούλησή τους να θέσουν σε κίνηση τον ρου της Ιστορίας. Αν όμως ανακάλυπταν χρόνια μετά, στη βάση νεότερων ιστορικών πηγών, ότι ο αυθορμητισμός τους ήταν καύσιμος ύλη για την πτώση μιας εκλεγμένης κυβέρνησης κατόπιν επιθυμίας μιας άλλης ή για την αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού (στο Σύνταγμα γεννήθηκε το δίπολο ΣΥΡΙΖΑ – Χρυσή Αυγή), θα ένιωθαν άραγε πρωταγωνιστές ή μήπως κομπάρσοι;
Το έχω αναρωτηθεί, τέλος, με αφορμή το δημοψήφισμα και όσα συνέβησαν το δραματικό καλοκαίρι του 2015: Πόσο γνήσια ή πόσο σκηνοθετημένη ήταν άραγε η σύγκρουση της Ελλάδος με τους δανειστές της και πόσο ωφελήθηκαν από αυτήν μέχρι την άδοξη λήξη της άλλα παγκόσμια νομίσματα; Να γιατί, με αφορμή τη χθεσινή επέτειο, η οποία έγινε Νοέμβριο του 1973 και την ακολούθησε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο μόλις οκτώμισι μήνες μετά, τον Ιούλιο του 1974, σκέπτομαι πως η Ιστορία δεν περνά πάντοτε μπροστά από τα μάτια μας, όπως καμιά φορά νομίζουμε. Γράφεται σε άλλα δωμάτια, σκοτεινά, όπως είναι ο εύστοχος τίτλος του βιβλίου του Αλέξη Παπαχελά. Καμιά φορά εορτάζουμε, μάλιστα, κάτι που -θα αποδειχθεί στο μέλλον- έχει μικρότερη ιστορική βαρύτητα από αυτήν που του αποδίδουμε.
Μα, δεν παραπονούμεθα, ο κανών είναι αυτός: Η επικρατούσα Ιστορία είναι καμιά φορά εγχειρίδιο δικαιολόγησης των λαθών ηγεσιών. Εγχειρίδιο στήριξης εσφαλμένων εκτιμήσεων των κοινωνιών, οι οποίες, συνήθως, επιφυλάσσουν στους εαυτούς τους τον ρόλο του πρωταγωνιστή, και όχι τον ρόλο του κομπάρσου σε σχέδια τρίτων. Η Ιστορία αίρει τις αμφιβολίες για την ορθότητα των επιλογών μας. Μας εξαγνίζει. Μας αθωώνει. Μας πάει πιο μπροστά. Κατά κάποιους, είναι αναγκαίο κακό. Όχι, όμως, πάντοτε. Ειδικώς εάν η λάθος ανάγνωσή της καταδικάζει ένα έθνος στην καθήλωση. Αξίζει σε ορισμένες περιπτώσεις να δεις ξανά το φιλμ από την αρχή. Θα διαπιστώσεις ότι το τέλος δεν είναι πάντα το ίδιο.
