Η αλήθεια της φετινής απογραφής, που οδηγείται σε πρωτοφανές φιάσκο, συνοψίζεται σε ένα πρόσφατο τηλεοπτικό συμβάν.
Από τον Βασίλη Γαλούπη
Στο πάνελ της εκπομπής του Open «Ωρα Ελλάδος» στις 19 Νοεμβρίου ήταν φιλοξενούμενος ο πρόεδρος της ΕΛΣΤΑΤ Θάνος Θανόπουλος και μια απογραφέας ονόματι Φανή. Ο κ. Θανόπουλος παρακολουθούσε την απογραφέα να εκθέτει την υπηρεσία του και τις διαδικασίες σε ζωντανή μετάδοση για αρκετή ώρα. Και στο τέλος ο πρόεδρος της ΕΛ.ΣΤΑΤ., με μάλλον υπεροπτικό ύφος και μη έχοντας, όπως αποδείχθηκε, πολλά αντεπιχειρήματα, έκανε λόγο για «δύο όψεις του νομίσματος». Εκπροσωπώντας προφανώς την άλλη πλευρά από αυτήν που περιέγραφε η Φανή.
Τι κατήγγειλε η απογραφέας; Οτι «δεν υπήρξε καμία ενημέρωση από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. στον πληθυσμό για τη διαδικασία της απογραφής, δεν έγινε καμία διαφήμισηκαι ο κόσμος δεν γνώριζε τίποτα». Οτι «οι εννέα στους δέκα πολίτες δεν ανοίγουν καν την πόρτα». Οτι «εφόσον δεν υπήρξε καμία ενημέρωση για το τι είναι η απογραφή, τι ερωτήσεις κάνουμε και πώς γίνεται η διαδικασία της αυτοαπογραφής, οι περισσότεροι νομίζουν ότι μοιράζουμε φυλλάδια, ενώ άλλοι ότι τους φακελώνουμε». Κι ακόμα: Οτι «πολλοί απογραφείς έχουν ήδη παραιτηθεί» και ότι «πληρώνομαι ανά απογραφή και όχι με κάποιον μισθό, άρα όταν βλέπω στο σύστημα ότι έχω δώσει κλειδαρίθμους για 150 διαμερίσματα και μέχρι στιγμής έχουν απογραφεί μόνο τα 20, τι νόημα έχει;».
Σε μια εποχή έντονης ανασφάλειας, πανδημίας αλλά και υψηλής εγκληματικότητας, που η Αστυνομία δίνει οδηγίες στους πολίτες να μην ανοίγουν καν την πόρτα τους όταν κάποιος χτυπάει το κουδούνι, οι απογραφείς πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι με ένα απλό ταμπελάκι που γράφει ΕΛ.ΣΤΑΤ., έχοντας να αντιμετωπίσουν έναν πληθυσμό δύσπιστο με το κράτος, φοβισμένο για τον κορωνοϊό και την εγκληματικότητα, αλλά και ανενημέρωτο για τον τρόπο με τον οποίο γίνεται φέτος η απογραφή.
Σε όλα αυτά ο κ. Θανόπουλος βλέπει μια άλλη πραγματικότητα, βολική για την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Εκανε λόγο για «πολύ ικανοποιητικούς ρυθμούς απογραφής», για «μια διαδικασία που κυλάει ομαλά», «για τον στόχο της καλύτερης απογραφής που έγινε ποτέ», ενώ είπε «δεν νομίζω πως υπήρξε περισσότερη προβολή στην απογραφή του 2011 συγκριτικά με τώρα», επισημαίνοντας και τις δυνατότητες αξιοποίησης των social media. Ο πρόεδρος της ΕΛ,ΣΤΑΤ. έριξε μάλιστα και μια μπηχτή στην απογραφέα λέγοντας ότι «υπήρχε προβολή και γι’ αυτό η Φανή έμαθε για την προκήρυξη για 60.000 απογραφείς».
Η αλήθεια είναι, λοιπόν, πως η ευθύνη της απογραφής έχει μετατεθεί στον πολίτη με τον όρο «αυτοαπογραφή» και δεν… προχωράει. Και γι’ αυτό δόθηκε παράταση έως τις αρχές Δεκεμβρίου, αν και, σύμφωνα με τον αποτυχημένο, όπως αποδείχθηκε, σχεδιασμό, επρόκειτο να ολοκληρωθεί προχθές Παρασκευή. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι γι’ αυτή τη δυσμενή αλλά όχι και τόσο απρόσμενη εξέλιξη;
- Ενας βασικός λόγος έχει να κάνει με τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολίτη, μια σχέση που ουδέποτε ήταν πραγματικά δυνατή. Ομως η οικονομική κρίση, η πανδημική κρίση και οι χειρισμοί κράτους και κυβερνήσεων την τελευταία δεκαετία έχουν προκαλέσει μια τρίτη κρίση. Αυτή της εμπιστοσύνης. Αυτό το «κραχ», πρωτοφανές για τα ελληνικά χρονικά, προκαλεί ένα διαρκώς διογκούμενο κύμα «άρνησης σε όλα», που λαμβάνει πια κοινωνικές διαστάσεις. Οσο αυτό το κύμα από μια μεγάλη δεξαμενή εκατομμυρίων πολιτών διάφορων ιδεολογικών αφετηριών, ηλικιών, κοινωνικών στρωμάτων και αιτιών συσσώρευσης θυμού υποβαθμίζεται, τσουβαλιάζεται και χλευάζεται, όπως κάνει ειδικά η παρούσα κυβέρνηση που δεν έχει επιδείξει δα και μεγάλη ικανότητα στη σωστή ανάλυση περίπλοκων καταστάσεων, τόσο μεγαλώνει.
- Η ίδια η ΕΛ.ΣΤΑΤ. θα όφειλε να γνωρίζει από τα δικά της πρόσφατα στοιχεία του 2019 ότι 3.000.000 πολίτες είναι άνω των 60 ετών. Συνεπώς περίπου ένας στους τρεις πολίτες είναι πολύ δύσκολο, λόγω ηλικίας, να αυτοαπογραφεί μέσω κάποιου υπολογιστή, να περάσει κλειδαρίθμους με ηλεκτρονικό τρόπο ακόμα και να λάβει το μήνυμα της ΑΑΔΕ, αφού πιθανόν να μη διαθέτει καν email.
- Ασφαλώς και η απογραφή είναι υποχρεωτική διαδικασία, όμως ένα ερώτημα που εκφράζεται μαζικά από πολίτες στα social media έχει λογική βάση: «Τι ακριβώς δεν ξέρει το κράτος και ποια στοιχεία δεν έχει, ώστε να προχωρήσει από μόνο του σε απογραφή;» Επί πανδημίας η χώρα μας έκανε πράγματι βήματα ψηφιοποίησης. Σχεδόν όλα τα ερωτήματα που διατυπώνονται στην αυτοαπογραφή και ακόμα περισσότερα είναι ήδη πολλάκις απαντημένα μέσω ηλεκτρονικών διαδικασιών. Το κράτος ήδη έχει στην κατοχή του από τις ψηφιακές του βάσεις τα δεδομένα για κάθε άτομο και νοικοκυριό, για το ποια και πόσα άτομα μένουν σε κάθε σπίτι, ποιας υπηκοότητας είναι, πού δουλεύουν, τι σπουδές έχουν, σε ποιο δημοτολόγιο είναι εγγεγραμμένα, ποια είναι η φορολογική τους βάση, πόσα δωμάτια έχει η κάθε οικία, την αντικειμενική αξία των οικημάτων και σε ποια οικονομική κατάσταση είναι η κάθε οικογένεια για όλα τα μέλη της ένα προς ένα.
- Οι παραιτήσεις εκατοντάδων -αν όχι χιλιάδων- απογραφέων κατά την εξέλιξη της διαδικασίας θα έπρεπε να έχει θορυβήσει την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Και να την ταρακουνήσει για όλα όσα δεν έκανε σωστά. Διότι προφανώς για να παραιτηθούν, για παράδειγμα στην Πάτρα οι 500 από τους 700 απογραφείς, κάτι γίνεται λάθος. Οι χαμηλές αμοιβές για έναν δυσανάλογο όγκο δουλειάς φαίνεται να είναι ο ένας λόγος. Οπως και η δυσπιστία από την πλευρά μεγάλης μερίδας πολιτών, που δεν έχουν ενημερωθεί σωστά για το τι πρέπει να κάνουν.
- Η ΕΛ.ΣΤΑΤ. έδωσε παράταση στη διαδικασία, αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό για να κυλήσει ομαλά η απογραφή, αφού ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δεν έχει καν λάβει τους περιβόητους φακέλους με τους κλειδαρίθμους, που υποτίθεται ότι θα είχαν ήδη φτάσει σε κάθε σπίτι της χώρας μέχρι την περασμένη Παρασκευή. Τώρα η οδηγία είναι ότι αυτοί οι πολίτες θα πρέπει από μόνοι τους να ψάξουν από τηλεφώνου την ΕΛ.ΣΤΑΤ., ώστε να λάβουν κλειδαρίθμους προκειμένου να αυτοαπογραφούν. Υπάρχουν όμως καταγγελίες ότι το τηλεφωνικό κέντρο συνήθως δεν ανταποκρίνεται. Ενα χάος…
Εν έτει 2021 και με την τεχνολογία σύμμαχο, μια σοβαρή και υποχρεωτική διαδικασία, όπως είναι η απογραφή, εξελίσσεται σε ακόμα ένα κάζο για την κυβέρνηση και τις αρμόδιες υπηρεσίες της, αφού δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για όσα θα μπορούσαν να εξελιχθούν στραβά σε μια τέτοια συγκυρία, ενώ ουδέποτε επικοινωνήθηκαν σωστά στον πληθυσμό οι ιδιαιτερότητες της φετινής διαδικασίας με την αυτοαπογραφή. Για άλλη μία φορά δεκάδες εκατομμύρια ευρώ των φορολογουμένων πηγαίνουν σε ένα, όπως αποδεικνύεται στην πράξη, προχειροφτιαγμένο οργανωτικά και αναποτελεσματικό πρότζεκτ…
Πόσο κοστίζει η απογραφή πληθυσμού, γιατί απέτυχε και η διαδικασία για τη γεωργία
Μόνο για τους απογραφείς έχει προϋπολογιστεί μια δαπάνη της τάξης των 40.000.00. ευρώ. Για την απογραφή πληθυσμού και κτιρίων η ΕΛ.ΣΤΑΤ. αναζήτησε από το καλοκαίρι 60.000 απογραφείς, συν 15.000 εφεδρικούς, με το συνολικό μισθολογικό κόστος των απογραφέων να φτάνει στα 40.900.000 ευρώ για όλη την επικράτεια.
Τον Οκτώβριο ήταν προγραμματισμένο να ολοκληρωθεί η απογραφή των κτιρίων από τους 12.500 τομεάρχες που είναι συμβασιούχοι στην ΕΛ.ΣΤΑΤ. Η απογραφή κτιρίων χρησιμεύει ως προπομπός γι’ αυτήν του πληθυσμού προκειμένου να γνωρίζουν οι απογραφείς πού να απευθυνθούν. Ωστόσο, κι αυτή η διαδικασία εξελίχθηκε με αρκετά προβλήματα και παραιτήσεις.
Είχε προηγηθεί μέσα στο έτος από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. η απογραφή γεωργίας – κτηνοτροφίας της χώρας. Σύμφωνα με όσα είδαν το φως της δημοσιότητας τον Αύγουστο, η δαπάνη γι’ αυτή την απογραφή, που ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2021, ανήλθε σε 101.000.000 ευρώ. Απευθυνόταν στους κατόχους γεωργικών – κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας που πρώτη φορά κλήθηκαν να αυτοαπογραφούν μέσω ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου.
Ωστόσο, σύμφωνα με τα ίδια δημοσιεύματα, οι υποβληθείσες γεωργικές εκμεταλλεύσεις που καταγράφηκαν ως ενεργές ανήλθαν σε μόλις 442.282 σε όλη τη χώρα, μειωμένες κατά 38,3% από την τελευταία απογραφή γεωργίας – κτηνοτροφίας του 2009! Μια διαφορά που δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ούτε από τα στοιχεία που δημοσιεύει κατά καιρούς η ίδια η ΕΛ.ΣΤΑΤ.
Το 2009 η Ελλάδα κατέγραφε 716.823 εκμεταλλεύσεις με χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση και το 2016 αποτυπώθηκε μια ελαφρά μείωση στις 678.702. Είναι πρακτικά αδύνατον, λοιπόν, να χάθηκαν σε λίγα χρόνια σχεδόν 250.000 γεωργικές εκτάσεις, κάτι που σημαίνει ότι υπήρξε υποκαταγραφή, αφού σε καμία περίπτωση δεν μπορεί σήμερα να είναι 442.282. Με συνέπεια ούτε η ίδια η ΕΛ.ΣΤΑΤ. να γνωρίζει πλέον τον γεωργικό πλούτο της χώρας.
Δημογραφικό, η μεγαλύτερη απειλή
Η δημογραφική βόμβα εξελίσσεται σε μείζονα απειλή για το αύριο της Ελλάδας, με τις παρενέργειες από την οικονομική κρίση και την πανδημία να δίνουν τη χαριστική βολή. Τα στοιχεία που δίνει κάθε χρόνο η ΕΛ.ΣΤΑΤ. για τις γεννήσεις και τους θανάτους είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά και δύσκολα αναστρέψιμα.
Το διάστημα 2001-2006 αυξήθηκε ο αριθμός των ηλικιωμένων στην χώρα μας κατά 21,4%, έναντι 17,2% που ήταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε., με την Ελλάδα να είναι πέμπτη παγκοσμίως στην ταχύτητα δημογραφικής γήρανσης, ενώ από το 2008 έως το 2011 οι γεννήσεις στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 10%, καταγράφοντας πτώση-ρεκόρ για την ευρωζώνη!
Το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας παρουσίασε προ ολίγων ετών τον πίνακα με τις γεννήσεις, τους θανάτους και το φυσικό ισοζύγιο στην Ελλάδα από το 1951 έως το 2012.
* Το 1951 οι γεννήσεις στη χώρα μας ήταν 155.422 (20,3 γεννήσεις ανά 1.000 κατοίκους) και οι θάνατοι 57.508 (7,5 ανά 1.000 κατοίκους).
* Το 1971 οι γεννήσεις έπεσαν στις 144.126 (16/1.000) και οι θάνατοι αυξήθηκαν σε 73.819 (8,4/1.000).
* Το 1991 οι γεννήσεις ήταν 102.620 (10/1.000) και οι θάνατοι 94.152 (9,3/1.000).
* Το 2011, χρονιά της τελευταίας απογραφής πληθυσμού, οι γεννήσεις ήταν 106.428 (9,6/1.000) και οι θάνατοι 111.099 (10/1.000).
Ενδιαφέρον έχει να δούμε και την εξέλιξη της μέσης ηλικίας στη χώρα μας μεταπολεμικά, έτσι ώστε να υπάρχει μια πιο σαφής και ολοκληρωμένη εικόνα:
* Το 1951, με συνολικό πληθυσμό 7.600.000, η μέση ηλικία στην Ελλάδα ήταν τα 30,1 έτη.
* Το 1971, με πληθυσμό 8.700.000, η μέση ηλικία ήταν 34,9 έτη.
* Το 1991, με πληθυσμό 10.200.000, η μέση ηλικία αυξήθηκε σε 38,1 έτη.
* Και το 2011, με πληθυσμό στα 10.800.000, η μέση ηλικία έφτασε στα 42,3 έτη.
Η πρόβλεψη της Eurostat, σύμφωνα με την οποία το 2050 το 32,1% του ελληνικού πληθυσμού θα έχει ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών, από 16,6% που ήταν το 2000, ακούγεται άκρως εφιαλτική.
Πρόστιμα από 1.000 έως 50.000 ευρώ
Η διαδικασία της απογραφής είναι υποχρεωτική για όλους τους πολίτες. Ο πρόεδρος της ΕΛ.ΣΤΑΤ. με δηλώσεις του έχει υποβαθμίσει -και σωστά σε μια τόσο δύσκολη οικονομικά περίοδο για τη συντριπτική πλειονότητα των πολιτών – την περίπτωση επιβολής προστίμων, δηλώνοντας: «Θέλουμε να επικεντρωθούμε στην ουσία και η ουσία είναι τα δεδομένα. Μας ενδιαφέρει η πληροφορία, όχι τα πρόστιμα και ο εξαναγκασμός».
Τυπικά προβλέπεται διοικητικό πρόστιμο από 1.000 έως 50.000 ευρώ για τους παραβάτες του νόμου ο οποίος διέπει τη λειτουργία του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος. Ως παραβάτης, πάντα κατά τον νομοθέτη, λογίζεται οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, εταιρία, οργανισμός κ.λπ. αρνείται να παράσχει τα απαιτούμενα στοιχεία κατά τη διενέργεια στατιστικών ερευνών από τον αρμόδιο κρατικό φορέα.
Ταυτόχρονα, ο ίδιος νόμος (3832/10) ορίζει ότι με απόφαση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 10.000-200.000 ευρώ σε όποιον παραβιάζει το απόρρητο των στοιχείων ή και το στατιστικό απόρρητο.
Όλες οι απογραφές
Η διακύμανση του πληθυσμού σε όλες τις απογραφές του ελληνικού κράτους
1828 753.400
1836 752.077
1861 1.096.810*
1870 1.457.894
1879 1.679.470
1889 2.187.208
1896 2.433.806
1907 2.631.952**
1920 5.531.474
1928 6.204.684
1940 7.344.880
1951 7.632.801
1961 8.388.553
1971 8.768.641
1981 9.740.417
1991 10.259.900
2001 10.964.020
2011 10.816.286
* Πρώτη απογραφή, σύμφωνα με τις αρχές της στατιστικής επιστήμης της εποχής
** Πρώτη απογραφή, σύμφωνα με τους κανόνες της σύγχρονης στατιστικής
