Με το σκεπτικό ότι κανείς δεν γνωρίζει καλύτερα τα προβλήματα μιας χώρας από τους ίδιους τους πολίτες της, ειδικά τους αναλυτές, παραθέτουμε μετάφραση άρθρου του Χαλούκ Οζντάλγκα, από την Ahval, που αφορά την προϊούσα κρίση στην Τουρκία:
- Από τον Σάββα Καλεντερίδη
Το AKP τελείωσε, στις πρώτες εκλογές θα φύγει.
Δεν είναι πλέον δυνατόν αυτή η νοοτροπία να κουβαλάει μια χώρα όπως η Τουρκία στον 21ο αιώνα.
Αυτό όμως που δεν γνωρίζουμε ακόμη είναι ποιος θα είναι ο τελικός λογαριασμός για τη μεγάλη ζημιά που θα προκαλέσει στην Τουρκία η περιπέτεια του AKP. Καθήκον όλων, ειδικά των κομμάτων της αντιπολίτευσης, πρέπει να είναι να προσπαθήσουμε να περιορίσουμε αυτή τη ζημιά στο ελάχιστο. Ελπίζω ο ισολογισμός να περιοριστεί σε οικονομικές απώλειες, όσο βαριές κι αν είναι. Διότι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της οικονομίας είναι ότι ανακάμπτει γρήγορα μόλις γίνει σωστή διαχείριση. Η τουρκική οικονομία έχει ικανότητα γρήγορης ανάκτησης απωλειών. Υπάρχουν όμως και ανεπανόρθωτες ζημιές. Ελπίζω να μη ζήσουμε μια τέτοια καταστροφή πριν τελειώσει επίσημα αυτή η ανεκδιήγητη διοίκηση του AKP.
* * *
Από τις αρχές του 2013 έως τις 23 Νοεμβρίου 2021 η τουρκική λίρα έχασε το 85% της αξίας της έναντι του δολαρίου. Αυτό σημαίνει ότι η αξία κάθε 100 λιρών στην τσέπη του κόσμου έχει μειωθεί στις 15 λίρες. Δεν υπάρχει άλλη χώρα στον κόσμο όπου η αξία του νομίσματός της έχει υποτιμηθεί τόσο πολύ. Εκτός από αυτούς που βρίσκονται άμεσα σε πόλεμο.Την ίδια περίοδο, το κατά κεφαλήν εισόδημα μειώθηκε από 12.600 δολάρια σε 8.500 δολάρια. Η φτωχοποίηση είναι της τάξης του 33%. Οι άνθρωποι έχασαν το ένα τρίτο του βιοτικού τους επιπέδου. Την ίδια περίοδο, δεν υπάρχει άλλη χώρα στον κόσμο που να έχει γίνει φτωχότερη τόσο γρήγορα. Ημασταν 17% πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο, πέσαμε 22% κάτω (στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας). Ο λόγος για αυτά τα τρομερά αποτελέσματα είναι η απαράδεκτη διοίκηση του AKP. Τόσο ανίκανη και παράλογη οικονομική διαχείριση δεν έχει ξαναδεί η Τουρκία στα 100 χρόνια Ιστορίας της Δημοκρατίας. Η πιο ανίκανη οικονομική διαχείριση του κόσμου βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Τουρκία.
Για ποιο λόγο;
Γιατί η νοοτροπία που διέπει την οικονομία δεν δρα με βάση τη λογική και τη γνώση, αλλά με βάση ιδεολογικές εμμονές. Λέγεται πολιτικός ισλαμισμός. Κατάχρηση του Ισλάμ για πολιτικούς σκοπούς. Ιστορική σημασία έχει η ομιλία του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το βράδυ της 22ας Νοεμβρίου. Μερικές περιλήψεις από το αρχικό κείμενο:
• Έχουμε καταντήσει μια χώρα που αναγκάζεται εδώ και χρόνια να δανείζεται χρήματα με επιτόκια πολύ πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Πήραμε αυτή την ανταμοιβή υψηλού κόστους εκβιαζόμενοι, όταν προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε τις δικές μας επιλογές σε πολιτικά θέματα και σε θέματα πολιτικής εθνικής ασφαλείας.
• Βλέπουμε το παιχνίδι που παίζουν αυτοί που θέλουν να βγάλουν τη χώρα μας από την εξίσωση, ένα παιχνίδι που παίζεται με τις αυξήσεις συναλλαγματικών ισοτιμιών, επιτοκίων και τιμών.
• Φυσικά, γνωρίζουμε ότι δεχτήκαμε τους κεραυνούς των παγκόσμιων οικονομικών κύκλων, αυτών που κράτησαν τη χώρα μας κάτω από τον οικονομικό τους ζυγό για τόσο καιρό και των εγχώριων οργάνων τους. Πρέπει όμως να αγωνιστούμε για την οικονομική απελευθέρωση της χώρας και του έθνους μας.
• Με τη βοήθεια του Αλλάχ και την υποστήριξη του έθνους μας, θα βγούμε νικητές από αυτόν τον πόλεμο οικονομικής απελευθέρωσης.
Στο μυαλό μου έρχεται το αριστούργημα «Δον Κιχώτης», που θεωρείται το πρώτο μυθιστόρημα της σύγχρονης λογοτεχνίας και γράφτηκε από τον Θερβάντες πριν από 400 χρόνια. Ο Δον Κιχώτης, του οποίου το μυαλό είναι στεγνό γιατί έχει διαβάσει πάρα πολλές ιστορίες ιπποτών, καβαλάει το αδυνατισμένο άλογό του και αρχίζει έναν πόλεμο με φανταστικούς εχθρούς με ένα μακρύ δόρυ στο χέρι. Ο αστείος και τραγικός αγώνας του Δον Κιχώτη, που τελειώνει με ήττες και απογοητεύσεις, οφειλόταν στο γεγονός ότι έβλεπε τον κόσμο όχι όπως είναι, αλλά όπως τον έχει πλάσει στη φαντασία του.
Χάρη σε αυτό το υπέροχο έργο, η έκφραση «μάχομαι με τις σκιές» έχει γίνει το σύνθημα της μάχης με φανταστικούς εχθρούς και της προσπάθειας να γίνει κανείς ήρωας στον κόσμο των ονείρων του. Οι απόψεις που συνοψίσαμε παραπάνω δεν έχουν καμία σχέση με την οικονομία. Ολα είναι ιδεολογική αξιολόγηση. Επειδή τα διδάγματα της οικονομίας βασίζονται σε ορθολογικές αρχές και η διαχείρισή της θα πρέπει να γίνεται σε αυτή τη βάση. Ο πολιτικός ισλαμισμός του ΑΚΡ είναι η κύρια πηγή αυτών των απόψεων, που είναι κοινές σε υπανάπτυκτες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Το πιο πολυσυζητημένο πρόβλημα στην οικονομία σήμερα είναι η πολιτική μείωσης των επιτοκίων παρά τον υψηλό πληθωρισμό. Και αυτό γίνεται γιατί ο Ερντογάν πιστεύει ότι «τα επιτόκια είναι η αιτία, ο πληθωρισμός είναι το αποτέλεσμα». Ο λόγος που το πιστεύει αυτό βασίζεται στο θρησκευτικό δόγμα που πιστεύει ο ίδιος. Δεν υπάρχει τέτοια αρχή στα οικονομικά.
Άλλωστε, η επίκληση από τον Ερντογάν λέξεων από το Κοράνι στην ομιλία του εκείνη δείχνει ξεκάθαρα ότι η συζήτηση είναι ιδεολογική. Η κυβέρνηση του ΑΚΡ, που πήρε παράλογες αποφάσεις υποτίθεται για να μη συνθλιβεί ο λαός μας από τον πληθωρισμό, τώρα παρασύρει τη χώρα σε μια τρομερή πληθωριστική σπείρα. Από τον πιο πλούσιο μέχρι τον πιο φτωχό, όλοι θα γίνουν φτωχότεροι. Αλλά αυτοί που βρίσκονται στα χαμηλά στρώματα θα πληρώσουν το μεγαλύτερο τίμημα. Η φτώχεια και η ανεργία θα αυξηθούν. Οι εταιρίες θα συρρικνωθούν. Φοβάμαι ότι οι χρηματοοικονομικές δομές των τραπεζών μας, οι οποίες κάποτε ήταν από τα ισχυρότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στην Ευρώπη, θα επιδεινωθούν.
Τα ποσοστά του ΑΚΡ, που επί του παρόντος είναι περίπου στο 30%, ενδέχεται να μειωθούν περίπου στο 20% τους ανοιξιάτικους μήνες. Είναι η ιδεολογική νοοτροπία που οδήγησε την οικονομία σε αυτό το σημείο, μια νοοτροπία που διαχειρίζεται την οικονομία από το 2011-12. Αλλά σήμερα η κρίση της Τουρκίας δεν αφορά μόνο την οικονομία. Η Τουρκία βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση απομόνωσης στις διεθνείς σχέσεις, που παρόμοιά της δεν έχει ξαναδεί σε όλη την Ιστορία της Δημοκρατίας. Έχει συγκρουσιακές ή διαλυμένες σχέσεις με όλους σχεδόν τους γείτονες στην περιοχή, αλλά και με τη Δύση. Διότι οι αρχές που καθοδηγούν την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχουν αλλάξει από το 2011-12.
Οι πρόσφατες προσπάθειες επανόρθωσης της κατάστασης είναι πολύ καθυστερημένες, έχουν μικρό αποτέλεσμα και προχωρούν πολύ αργά.
Η απαράβατη αρχή στην 88χρονη παράδοση της εξωτερικής μας πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης περιόδου της διακυβέρνησης του AKP, μέχρι το 2011, ήταν ότι τα εθνικά συμφέροντα πρέπει να καθοδηγούν την εξωτερική πολιτική. Η δεύτερη αρχή που καθόριζε την εξωτερική μας πολιτική ήταν το γεγονός ότι πήραμε μέρος στη δυτική συμμαχία επειδή ασπαζόμασταν τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Μετά το 2011 το AKP ανέτρεψε όλες τις αρχές. Μετά το 2011 η πρώτη αρχή που καθοδήγησε την εξωτερική πολιτική της Αγκυρας ήταν η ιδεολογία. Η πιο σημαντική αξία που καθορίζει την πολιτική της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή ήταν αυτή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι ένα πολιτικό ισλαμιστικό κίνημα που ξεκίνησε στην Αίγυπτο και εξαπλώθηκε στις περισσότερες από τις αραβικές χώρες. Δεν έχει να κάνει με την Τουρκία, είναι μη εθνική ιδεολογία.
Αλλά η κυβέρνηση του AKP έχει διαμορφώσει ολόκληρη την πολιτική της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου, του Σουδάν, της Λιβύης, της Συρίας, της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ και των ΗΑΕ, στη βάση της ιδεολογίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που είναι μία μη εθνική ιδεολογία.
Και πάλι, η ιδεολογική εχθρότητα προς τους δυτικούς είναι αυτό που έχει καθορίσει τις σχέσεις μας με τη Δύση. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Γαλλίας είναι «φασίστας», οι Γερμανοί πολιτικοί «ναζί», ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος είναι «ρατσιστές και φασίστες».
Οι ΗΠΑ, από την άλλη, «είναι η πηγή όλων των απειλών για την Τουρκία και βρίσκονται σε αναπόφευκτη κατάρρευση». Αυτή είναι η αντίληψη του AKP για τη Δύση.
Πάντως πρέπει να επισημάνουμε ότι μέχρι το 2011 αυτοί που κυβέρνησαν την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένου του AKP, δεν τόλμησαν να κάνουν ποτέ του κεφαλιού τους και να ενεργήσουν ανεξάρτητα, είτε στην εξωτερική πολιτική είτε στην οικονομία. Η τρέχουσα ιδεολογική προσέγγιση και η γλώσσα που χρησιμοποιείται στην εξωτερική πολιτική δεν παρατηρήθηκαν ποτέ κατά την περίοδο της Δημοκρατίας.
Γιατί συνέβη αυτό;
Γιατί η νοοτροπία που εκφράζεται με τις λέξεις «τα επιτόκια είναι η αιτία, ο πληθωρισμός είναι το αποτέλεσμα» στην οικονομία είναι η ίδια που διέπει και την εξωτερική πολιτική.
Και οι δύο τομείς βάλτωσαν για τον ίδιο λόγο: μια ιδεολογική νοοτροπία που είχε αποσυνδεθεί από τον ορθό λόγο και τη λογική.
Αν ήταν μετρήσιμο μέγεθος, όπως είναι η οικονομία, η χειρότερη εξωτερική πολιτική στον κόσμο θα μπορούσε να ήταν αυτή της Τουρκίας. Ίσως κάποιος ερευνητής προσπαθήσει να το μετρήσει αυτό. Για παράδειγμα, ποια χώρα είναι η πιο συγκρουσιακή, η πιο απομονωμένη στην περιοχή της και στον κόσμο;
Το γεγονός ότι η χειρότερη διαχείριση οικονομίας και η χειρότερη εξωτερική πολιτική στον κόσμο βρίσκονται στην ίδια χώρα είναι κάτι που με τρομάζει. Ελπίζω να βγούμε από την περίοδο που διανύουμε χωρίς μόνιμες ζημιές από αυτό το επικίνδυνο μείγμα. Ελπίζω να φτάσουμε σε ασφαλή νερά στο Αιγαίο, στη Μεσόγειο, στη Συρία ή αλλού χωρίς να υποστούμε μόνιμες καταστροφές.
