Ο Κάρολος Παπούλιας «φεύγει», στα 92 του χρόνια, με την ευτυχία της διακομματικής αναγνώρισης ύστερα από πλούσιες εμπειρίες στο υπουργείο Εξωτερικών τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, και έπειτα από δύο επιτυχημένες θητείες στην Προεδρία της Δημοκρατίας από το 2005 ως το 2015.
- Από τον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΤΑΡΚΑ*
Ως είθισται, θα γραφτούν πολλά αυτές τις ημέρες από πολιτικούς, δημοσιογράφους και άλλους που δεν γνώριζαν καν τον Παπούλια και δεν είχαν ποτέ πρόσβαση σε πρωτογενή πληροφόρηση για την πολιτική δράση του. Γι’ αυτό ο γράφων προτιμά να κάνει μια ταπεινή κατάθεση μόνον για όσα έζησε, προσωπικά, στο διπλωματικό ρεπορτάζ και, μέσω αξιόπιστων στελεχών, στην Προεδρία, παραλείποντας -αναγκαστικά- σημαντικά γεγονότα παλαιότερων περιόδων. Ανάμεσά τους, οι σχέσεις του ΠΑΣΟΚ με αραβικά καθεστώτα από το 1974 ως το 1981, οι χειρισμοί κατά την κρίση στο Αιγαίο τον Μάρτιο του 1987, η αποκατάσταση των σχέσεων με την Αλβανία τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς (με την -έξυπνη- μη τυπική άρση του «εμπολέμου» με νόμο) και, ασφαλώς, το Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ του Μαΐου του 1988, που αποτελεί, μέχρι σήμερα, ορόσημο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Όμως, σημαντικότατο είναι το ιστορικό αποτύπωμα του Παπούλια και στη δεκαετία του ’90 με επιτυχείς -διακριτικούς- χειρισμούς. Τον Ιούνιο του 1994 ο Παπούλιας είχε δεχθεί, στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ στην Κωνσταντινούπολη, μεγάλες πιέσεις από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Γ. Κρίστοφερ για τον αφοπλισμό των ελληνικών μαχητικών που πραγματοποιούσαν αναχαιτίσεις των αντίστοιχων τουρκικών στο Αιγαίο.
Το τέχνασμα της Αγκυρας (στο οποίο αρκετοί και στην Αθήνα είχαν «τσιμπήσει») ήταν ότι η τουρκική πλευρά «απλώς» θα κατέγραφε τις απαιτήσεις της, συνεχίζοντας τις παραβιάσεις, αλλά, αν τα αεροσκάφη αμφότερων των πλευρών ήταν άοπλα, τότε δεν θα υπήρχε κίνδυνος δυστυχήματος ή ελληνοτουρκικής κρίσης. Ο Κρίστοφερ, ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Στ. Οξμαν και ο πρεσβευτής στην Αθήνα Τ. Νάιλς επικαλούνταν μάλιστα σχετική συζήτηση του προέδρου Μπιλ Κλίντον με τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, στην Ουάσινγκτον, δύο μήνες νωρίτερα. Κατά την αμερικανική εκδοχή, ο Παπανδρέου ανέφερε πως «θα εξέταζε την ιδέα», οπότε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ πρότεινε πλέον τη μη φόρτωση πυραύλων στα ελληνικά μαχητικά πριν από τις αποστολές περιπολιών και αναχαιτίσεων. Σε περίπτωση ανάγκης, μοναδικό μέσο αμύνης των Ελλήνων πιλότων θα ήταν το πυροβόλο τους.
Η αντίδραση του Παπούλια ήταν ψύχραιμη. Επειδή την ίδια ημέρα χρειαζόταν την αμερικανική συναίνεση στις ελληνικές θέσεις για το εμπάργκο στα Σκόπια και την κρίση με τα Τίρανα στις περιοχές της μειονότητας, ο Παπούλιας προσποιήθηκε ότι δεν γνώριζε τον διάλογο Κλίντον – Παπανδρέου. Κατάφερε να αποσπάσει όσα ζητούσε για τα Βαλκάνια και 15 ημέρες αργότερα απέρριψε το αίτημα αφοπλισμού των μαχητικών της Πολεμικής Αεροπορίας, αφού προηγουμένως φρόντισε να παρουσιάσει στο ΝΑΤΟ και στις ΗΠΑ λεπτομερή στοιχεία για τις τουρκικές παραβιάσεις.
Τον Μάιο του 1995 ο Κάρολος Παπούλιας έδρασε ως αποτελεσματικός μεσολαβητής μεταξύ αφενός του ΝΑΤΟ, της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, αφετέρου του Σέρβου προέδρου Σλ. Μιλόσεβιτς, του Σερβοβόσνιου ηγέτη Ρ. Κάρατζιτς και του στρατηγού του, Ρ. Μλάντιτς. Οι δύο τελευταίοι, προς αποτροπή επέκτασης των εναντίον τους «χειρουργικών» νατοϊκών βομβαρδισμών, συνέλαβαν ομήρους περίπου 370 κυανόκρανους του ΟΗΕ, τους οποίους χρησιμοποίησαν ως «ανθρώπινες ασπίδες» σε κρίσιμους στόχους. Ο Παπούλιας έπεισε τους Σερβοβόσνιους (που είχαν έλθει σε μερική ρήξη με τον Μιλόσεβιτς) ότι η παράταση της ομηρίας θα επιδείνωνε τη θέση τους και πέτυχε την απελευθέρωση των κυανοκράνων, εξασφαλίζοντας ειρήνευση -έστω λίγων μηνών- στα Βαλκάνια. Το εκπληκτικό είναι ότι ο μεσολαβητής της Ε.Ε. στην πρώην Γιουγκοσλαβία, λόρδος Οουεν, προσπάθησε να καπηλευθεί την πρωτοβουλία Παπούλια και να την παρουσιάσει ως δική του επιτυχία λίγες ημέρες προτού αποχωρήσει από τα καθήκοντά του!
Στα χρόνια της Προεδρίας, όλοι θυμούνται την οργή του Παπούλια (που σε πολύ νεαρή ηλικία ήταν αντάρτης κατά των Γερμανών), όταν άκουσε ύβρεις εναντίον του για το Μνημόνιο και υπέστη την προσβολή της διακοπής της στρατιωτικής παρέλασης της Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 2011. Όμως, αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι ο Παπούλιας ήταν από τους πρώτους που πολύ έγκαιρα -την Πρωτοχρονιά του 2012- διέγνωσαν ότι η μεταβατική κυβέρνηση Παπαδήμου ήταν θνησιγενής και ανίκανη να αντιμετωπίσει την κρίση. Εκείνη την ημέρα ο κ. Παπαδήμος φέρεται ότι είχε εμφανιστεί σχεδόν έντρομος στην Ηρώδου Αττικού, ζητώντας παρέμβαση του Προέδρου προς αντιμετώπιση της επιδεινούμενης κρίσης. Ο Παπούλιας έπραξε, το επόμενο δίμηνο, όσα όφειλε στον τόπο χωρίς δημοσιότητα και, κυρίως, χωρίς να καυχηθεί αργότερα για τη συμβολή του.
* Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη
