Πραγματικό σοκ προκαλεί το περιεχόμενο πορίσματος εσωτερικού ελέγχου στον ΙΦΕΤ για παράνομες εξαγωγές φαρμάκων -και δη, για πολύ σοβαρές και θανατηφόρες ασθένειες- στο εξωτερικό, περίεργες δοσοληψίες με εταιρίες και στελέχη τους, κατατμήσεις προμηθειών, αγορές διαγνωστικών τεστ, υλικών και μασκών για τον κορωνοϊό με αναθέσεις σε υψηλές τιμές καθώς και για «ενδείξεις οικονομικής απάτης», που προσεγγίζει σχεδόν το 1.000.000 ευρώ!
- Του Ανδρέα Καψαμπέλη
Το πόρισμα, που φέρνει στο φως η «κυριακάτικη δημοκρατία», γεννά ταυτόχρονα πολλά ερωτήματα για τον τρόπο της έως τώρα διαχείρισης της όλης υπόθεσης από την κυβέρνηση και ιδιαίτερα την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, καθώς -παρά τις σοβαρότατες και αναλυτικές καταγγελίες που διατυπώνονται και τις πληροφορίες ότι έχουν ενημερωθεί αρμόδιοι παράγοντες, ακόμη και σε κορυφαίο επίπεδο- δεν φαίνεται -τουλάχιστον έως
σήμερα- να έχει υπάρξει κάποια δραστική αντιμετώπιση.
Το ΙΦΕΤ, δηλαδή το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Ερευνας και Τεχνολογίας, είναι θυγατρική εταιρία του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ) και δραστηριοποιείται σε παραγωγή, εισαγωγή και διάθεση φαρμακευτικών προϊόντων τα οποία δεν κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά. Η «Εκθεση Εσωτερικού Ελέγχου», όπως συγκεκριμένα επιγράφεται, έχει ημερομηνία 8 Φεβρουαρίου 2022 και αφορά την περίοδο από τον Αύγουστο του 2021 έως τον φετινό Ιανουάριο. Τα δε ευρήματα, όπως περιγράφονται στις 68 σελίδες της, παραπέμπουν σε μια εικόνα, αν μη τι άλλο, προβληματική και σε μια όζουσα κατάσταση με πολλές «γκρίζες» πτυχές.
Το πρώτο μεγάλο θέμα που ανακύπτει σχετίζεται με την εξαγωγή φαρμάκων «για δυσίατες και θανατηφόρες παθήσεις» (όπως ο καρκίνος του πνεύμονα και γενετικές διαταραχές), η οποία «δεν είναι επιτρεπτή». Τονίζεται, μάλιστα, ότι όλη αυτή η διαδικασία «προσομοιάζει περισσότερο με εμπορική δραστηριότητα, που δεν αποτελεί καταστατικό σκοπό του ΙΦΕΤ». Οι εξαγωγές αυτές επίσης έχουν γίνει «χωρίς να απομείνει απόθεμα στις αποθήκες για εγχώρια χρήση», η αξία πώλησής τους φέρεται ότι ανέρχεται (μέσα σε μόλις τέσσερις μήνες) στα 3.717.764,38 ευρώ, ενώ σε υπηρεσιακά έγγραφα καταγράφονται και αλλαγές προμηθευτών, που αποτελούν «έναν άλλο παράγοντα της δραματικής αύξησης των ελλείψεων» στα φάρμακα. Από το παραπάνω ποσό δεν έχουν εισπραχθεί 501.975 ευρώ.
Τεράστια σημασία έχει ότι στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται και καταγγελίες συλλόγων ασθενών, οι οποίοι προ μηνός ενημέρωσαν τον υπουργό Υγείας Αθ. Πλεύρη ότι υπάρχουν ήδη ελλείψεις φαρμάκων -από αυτά που εξάγονται από το ΙΦΕΤ σε τρίτες χώρες- «μοναδικών στο είδος τους», τα οποία «πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά». Οι ασθενείς έχουν κρούσει προς τον υπουργό τον κώδωνα του κινδύνου «για την άμεση επίλυση του
προβλήματος, που αφορά πολλές ανθρώπινες ζωές». Από την έρευνα προκύπτει, μάλιστα, και ότι σε μία τουλάχιστον περίπτωση «για ορισμένα από τα εξαγόμενα φάρμακα συνέπιπτε το πρόσωπο του πελάτη με του προμηθευτή, από τον οποίο τα προμηθεύτηκε με εισαγωγή».
Και καθώς «από τα δεδομένα προκύπτει συσχέτιση των εταιριών» και πρόκειται για «στοιχείο που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης». Ειδικό κεφάλαιο στην έκθεση αφορά τις προμήθειες μασκών, self tests, rapid tests, αντισηπτικών και παλμικών οξυμέτρων. Και αφού παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για κατατμήσεις δαπανών προς τους ίδιους προμηθευτές, ακόμη και με πέντε τιμολόγια την ίδια ημέρα, ώστε να γίνονται απευθείας αναθέσεις, διαπιστώνεται ότι οι τελευταίες έχουν γίνει «σε τιμές σημαντικά υψηλότερες από την τιμή κατακύρωσης με διαγωνισμό για ίδια προϊόντα την ίδια περίοδο».
Οι «ενδείξεις οικονομικής απάτης» που βρήκε η έρευνα αφορούν την πληρωμή προμήθειας φαρμάκου σε ελληνική τράπεζα της Ρουμανίας, αλλά σε διαφορετικό λογαριασμό από αυτόν που όριζε η σύμβαση και «κατ’ εκτίμηση, η βλάβη αφορά περίπου 900.000 ευρώ»...
«Κοινή ανώνυμη εταιρία δεν ακολουθεί τις διατάξεις που οφείλει να τηρήσει ως δημόσιος οργανισμός»
Με τίτλο «Ευρήματα υψηλού κινδύνου» συνοψίζονται ως εξής τα γενικά συμπεράσματα του ελέγχου:
«Στην παρούσα έκθεση καταγράφονται ευρήματα υψηλού κινδύνου, που αφορούν:
α) Στη διακινδύνευση της Δημόσιας Υγείας διά της εξαγωγής φαρμακευτικών προϊόντων έκτακτης και μόνιμης κάλυψης, που εισήχθησαν από την Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε. κατόπιν προγραμματισμού προοριζόμενα για δυσίατες και θανατηφόρες παθήσεις.
β) Στην εξαγωγή/εκποίηση φαρμακευτικών προϊόντων έκτακτης και μόνιμης κάλυψης χωρίς την τήρηση διαδικασιών.
γ) Στη δημιουργία ελλείμματος ιδιαιτέρως σημαντικού χρηματικού ποσού, με το οποίο χρεώθηκε το ταμείο της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε., λόγω εσφαλμένης διατραπεζικής μεταφοράς.
δ) Επανειλημμένες παρεκκλίσεις από τη νομοθεσία περί δημόσιων συμβάσεων και ελέγχου δαπανών, με αναθέσεις υπέρ των επιτρεπτών ορίων από αναρμόδιο όργανο, διά κατατμήσεων κ.λπ. και παραβιάσεις των άρθρων του καταστατικού του.
ε) Στην παραποίηση αποσπάσματος της Εκθεσης Εσωτερικού Ελέγχου Α1, που εστάλη σε ανεξάρτητη Αρχή από τη διοίκηση.
στ) Στη μη συμμόρφωση με επανορθωτικές ενέργειες, σύμφωνα με ευρήματα προηγουμένου ελέγχου, όπως, ενδεικτικά, της σύγκρουσης συμφερόντων μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου, που δραστηριοποιείται ενεργά σε φαρμακαποθήκες, δηλαδή σε συναλλασσόμενο φορέα».
Παρατηρείται ότι η διοίκηση της εταιρίας, ενώ γνωρίζει ότι υπάγεται στις διατάξεις του ν. 4412/2016 και σε όλη νομοθεσία περί διαχείρισης δημόσιου χρήματος υπάγεται στον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, όπως προκύπτει από την πράξη 382/ 2020 του ΣΤ’ Τμήματος, που αφορά προσυμβατικό έλεγχο της δημόσιας σύμβασης προμήθειας 800.000 rapid tests ταχέως συστήματος (Point of Care) για αντιγόνο SARS-CoV-2 για την αντιμετώπιση των έκτακτων αναγκών λόγω του κορωνοϊού Covid-19, παρά όμως τις διαγωνιστικές διαδικασίες που τηρήθηκαν επανειλημμένα και σε άλλες περιπτώσεις, η διοίκηση της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε. ενίοτε αντιμετωπίζει την εταιρία σαν κοινή ανώνυμη εταιρία και δεν ακολουθεί τις διατάξεις που οφείλει να τηρήσει ως δημόσιος οργανισμός.
Μπίζνα με εξαγωγές βάζοντας σε κίνδυνο τη δημόσια Υγεία
Για τις εξαγωγές των φαρμάκων, η έκθεση αναφέρει ότι «δίχως να επαληθεύεται η επάρκεια των αποθεμάτων των φαρμάκων για τους ασθενείς της Επικράτειας, ο διευθύνων σύμβουλος Ιωάννης Σωτηρίου, χωρίς προηγούμενη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΙΦΕΤ Α.Ε. και της Γενικής Συνέλευσης του ΕΟΦ, προέβη στην εκποίηση διά της εξαγωγής φαρμάκων έκτακτης και μόνιμης κάλυψης (Cuprior, Cufence, Kaftrio, Alunbrig & Orkambi) σε τρία (3) κράτη (Δανία, Λιθουανία και Τσεχία).
Επισημαίνεται ότι η ημερομηνία λήξης των φαρμάκων στην πλειονότητά τους οριζόταν μετά παρόδου τουλάχιστον ενός έτους από την εξαγωγή (30/9/2022 έως 30/9/2023), επομένως δεν δικαιολογείται η εκποίηση/εξαγωγή τους λόγω κινδύνου μη έγκαιρης ανάλωσης, αφού δεν οριζόταν σύντομη ημερομηνία λήξης. Αντιθέτως, η εξαγωγή/εκποίηση αυτών εκτιμάται ότι αποτελεί αμιγώς εμπορική πράξη και εξαγωγική δραστηριότητα, κατά παρέκκλιση του καταστατικού σκοπού της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε..
Και, θέτοντας «ΖΗΤΗΜΑ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ», συνεχίζει: «Παρατηρώντας τα “υπόλοιπα αποθήκης” μέσα από το πληροφοριακό σύστημα SoftOne της εταιρίας (π.χ., Kaftrio σύγκριση υπολοίπων 5/11/2021 και 10/11/2021), διαπιστώνεται ότι το απόθεμα
φαρμάκων ενδιάμεσα αυξάνεται, συνεχίζονταν οι εισαγωγές των παραλλήλως εξαγόμενων προϊόντων». Στην πράξη, δηλαδή, οι συναλλαγές αυτές προσομοιάζουν περισσότερο με εμπορική δραστηριότητα, που δεν αποτελεί καταστατικό σκοπό της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε.. Ερωτηθείς ο διευθύνων σύμβουλος απέδωσε τις εξαγωγές στην απομείωση του αποθέματος.
Ετέρωθεν όμως, την ίδια περίοδο οι θεραπείες διακόπτονται λόγω «έλλειψης», όπως καταγγέλλουν οι σύλλογοι των ασθενών, οι οποίοι υπέβαλαν διαμαρτυρία προς πάσα κατεύθυνση. Ηδη από 17/3/2021 (αρ πρωτ.559) η Ελληνική Εταιρεία για την Ινώδη
Κυστική Ινωση απευθυνόμενη στον υπουργό Υγείας αναφέρει, μεταξύ άλλων: «Επισημαίνεται ταυτόχρονα ότι έχουν προκύψει σοβαρές καθυστερήσεις στην προμήθεια του Kaftrio μέσω Ι.Φ.Ε.Τ. τις τελευταίες ημέρες, μετά τις αναφορές των ασθενών μας για καθυστερήσεις σε όλα τα φάρμακα… έχουμε διαπιστώσει ότι: Στο Kaftrio δεν έχουν γίνει παραγγελίες για τη δεύτερη συνταγή του Kaftrio (Φεβρουάριου – Μαρτίου) για τους περισσότερους ασθενείς, με αποτέλεσμα από αυτήν την εβδομάδα να διακόπτουν σταδιακά τη θεραπεία τους οι ασθενείς που βρίσκονταν πρώτοι χρονολογικά, ενώ μάλιστα 30 ασθενείς της πρώιμης πρόσβασης, που βρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλή αναπνευστική λειτουργία, να έχουν πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις στην επιβαρυμένη υγεία τους εξαιτίας της καθυστέρησης εκτέλεσης των συνταγών τους.
Στο Orkambi υπήρχαν επί μήνες καθυστερήσεις στην πρόσβαση των ασθενών και δρομολογήθηκαν δύο μεγάλες παραγγελίες Orkambi εντός Μαρτίου. Πέρα από τη διακοπή της θεραπείας εξαιτίας των καθυστερήσεων, παρατηρείται η επόμενη συνταγή, σε σχέση με άλλους που για το ίδιο φάρμακο αναμένουν την εκτέλεση της προγενέστερης συνταγής, με αποτέλεσμα να μένουν οι ασθενείς του Orkambi χωρίς θεραπεία σε δυσανάλογους χρόνους».
Στη συνέχεια και ενώ είχε ξεκινήσει η δραστηριότητα των εξαγωγών, με την αξία πώλησης να ανέρχεται στα 3.717.764,38 ευρώ, ο Σύλλογος για την Κυστική Ινωση αποστέλλει στις 12/1/2022 αίτημα στον υπουργό Υγείας με θέμα «Ελλειψη επάρκειας Kalydeco, Orkannbi, Kaftrio». Μεταξύ άλλων, επισημαίνει ότι «τα φάρμακα αυτά είναι μοναδικά στο είδος τους, στοχεύουν στο αίτιο της νόσου και πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά από τους ασθενείς» αναφέρουν τα διαρκή παράπονα, που δέχονται από ασθενείς και επιφυλάσσονται για τη διαβάθμιση του αιτήματός τους και την κοινοποίηση της επιστολής σε όποιον άλλον κρίνουν απαραίτητο, «…για την άμεση επίλυση του προβλήματος που αφορά πολλές ανθρώπινες ζωές».
Τα φάρμακα που εξήχθησαν αφορούν δυσίατες και θανατηφόρες παθήσεις και συγκεκριμένα: α) καρκίνο του πνεύμονα, β) νόσο Wilson (γενετική διαταραχή) και γ) κυστική ίνωση. Σημειώνεται, επιπλέον, ότι κατά την ετήσια απογραφή των αποθεμάτων της
αποθήκης φαρμάκων της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε. το υπόλοιπο που καταγράφηκε στις 3/1/2022 για το προϊόν Kaftrio ήταν μηδενικό (0), όπως και για το Cufence (τριεντίνη) ήταν πάλι μηδενικό (0). Τα δύο αυτά φάρμακα εξήχθησαν σε χώρες του εξωτερικού, χωρίς να απομείνει απόθεμα στις αποθήκες για εγχώρια χρήση.
Περαιτέρω, ειδικά για την τριεντίνη, μέσα από υπηρεσιακές αναφορές και την καταγραφή του Συστήματος Ποιότητας στο Δελτίο Μη Συμμορφούμενων Προϊόντων ΑΠ-04/Ε1 με ημερομηνία 22/12/2021, παρατηρείται ότι ο διευθυντής αποθήκης εντόπισε στο τιμολόγιο ότι το φαρμακευτικό προϊόν Triogen, που προμηθεύτηκε το Ινστιτούτο μέσω της εταιρίας CC Pharma s.r.o. (νέος προμηθευτής), προοριζόταν «μόνο για κλινική μελέτη». Γι’ αυτό ο έλεγχος διαπιστώνει, εκτός από «διακινδύνευση δημόσιας υγείας» και «ενδεχόμενη πρόκληση βλάβης σε ασθενείς που δεν διαθέτουν πλέον πρόσβαση στη φαρμακευτική αγωγή τους».
Απευθείας αναθέσεις
Σχετικά με τις απευθείας αναθέσεις για την προμήθεια υλικών για τον κορωνοϊό, επισημαίνεται ότι «το ίδιο διάστημα, για χρήση του προσωπικού της εταιρίας, είχαν ήδη διενεργηθεί αναθέσεις (τόσο κατά το έτος 2020 όσο και στις 26/2/2021, 20/4/2021, 5/10/2021) αλλά και τη θερινή περίοδο είχαν διεξαχθεί διαγωνισμοί για την προμήθεια μασκών FFP2 & 3ply για δωρεές ειδικού σκοπού στο πλαίσιο του Covid-19 με σχετική διακήρυξη προμήθειας μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) στις 3/6/2021, με σημαντικά
χαμηλότερες τιμές ανά μονάδα.
Συγκεκριμένα, για FFP2 όπου διατίθενται συγκριτικές τιμές από οκτώ (8) εταιρίες, με τη χαμηλότερη τιμή να ορίζεται στα 0,19 ευρώ και την υψηλότερη (8η σε σειρά κατάταξης) στα 0,53 ευρώ. Παρατηρείται επομένως ότι, ενώ διεξάγονταν και ολοκληρώθηκε διαγωνισμός για όμοια και ομοειδή προϊόντα με σαφώς χαμηλότερη τιμή μονάδος, οι απευθείας αναθέσεις που δόθηκαν, κατά παρέκκλιση των διαγωνιστικών διαδικασιών, δίδονταν σε τιμές σημαντικά υψηλότερες από την τιμή κατακύρωσης των διαγωνισμών του ίδιου φορέα την ίδια περίοδο.
Οι απευθείας αναθέσεις ξεπερνούν και το όριο των 185.000 ευρώ, που ενέκρινε το διοικητικό συμβούλιο, και σύμφωνα με τα στοιχεία που προσκομίστηκαν, ανέρχονται σε 243.466,70 ευρώ».
«Μαύρη τρύπα» 900.000 ευρώ
«ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΥ ΠΟΣΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ – ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΠΑΤΗΣ» επιγράφεται το σχετικό απόσπασμα της έκθεσης: «Κατά το τέλος του 2021 διενεργήθηκε από το λογιστήριο της Ι.Φ.Ε.Τ. Α.Ε. πληρωμή τιμήματος προμήθειας φαρμάκου από παραγωγό οίκου του εξωτερικού σε ελληνική τράπεζα του εξωτερικού (Ρουμανία), όμως σε διαφορετικό λογαριασμό από αυτόν που όριζε η σύμβαση που είχε συναφθεί με τον προμηθευτή ύψους 890.000 ευρώ.
Αναζητώντας τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου στις οποίες
συζητήθηκε το θέμα (συνεδρίαση 582η/22-1-2022), διαπιστώνεται ότι το ύψος της απώλειας δεν αναφέρεται στα πρακτικά, όπως δεν αναφέρονται ούτε οι λοιπές λεπτομέρειες από τα στοιχεία του λογαριασμού (πού πιστώθηκε, ποιος έδωσε την εντολή κ.λπ). Η μόνη αναφορά στο ποσό προκύπτει από τοποθέτηση μέλους του Δ.Σ., που αναφέρει ότι, εάν πληρωθεί και η «κανονική» εταιρία, η ζημιά θα ανέλθει στα 1.800.000 ευρώ, σύμφωνα με τα πρακτικά. Επομένως, κατ’ εκτίμηση, η βλάβη αφορά το ήμισυ, δηλαδή περίπου 900.000 ευρώ. Στις 27/1/2022 ελήφθη με ηλεκτρονικό μήνυμα ενημέρωση από τον διευθύνοντα σύμβουλο, όπου αναφέρει ότι ψηφίστηκε απόφαση Δ.Σ. για τη διενέργεια ενδοεπιχειρησιακής
έρευνας».
Οι κίνδυνοι που επισημαίνονται είναι οι εξής:
- Κίνδυνος μη διασφάλισης του δημόσιου συμφέροντος και απώλειας δημόσιου χρήματος.
- Κίνδυνος αμφισβήτησης και ακυρότητας του πορίσματος εσωτερικού ελέγχου, στην περίπτωση συμμετοχής εσωτερικού ελεγκτή σε επιτροπή ενδοεπιχειρησιακής έρευνας συμβάντος ταμειακού ελλείμματος.
- Κίνδυνος οικονομικής ζημίας.
- Κίνδυνος απάτης/δόλου ή αμέλειας.
- Κίνδυνος επανάληψης του συμβάντος, καθώς αναφέρθηκαν δύο (2) ομοειδή σε διάστημα περίπου έξι μηνών.
