Οι οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία θα αποτελέσουν μια ανοιχτή πληγή για την ελληνική οικονομία, με σοβαρό κίνδυνο διαρκούς αιμορραγίας που είναι πιθανό να συντελέσει στην περαιτέρω αύξηση του πληθωρισμού, στη δυσκολία διαχείρισης του δυσθεώρητου ελληνικού χρέους, αλλά και στην αγοραστική δύναμη των πολιτών.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Αυτό που έχει επιχειρήσει η Ρωσία τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την Κριμαία, είναι να χτίσει μια οικονομία-φρούριο, με σκοπό να υποστεί τη λιγότερη δυνατή βλάβη, αν τυχόν διαταραχθεί η οικονομική «αλληλεπίδρασή» της με το διεθνές σύστημα. Μείωσε την εξάρτηση των εταιριών της από ξένα κεφάλαια και επιχείρησε να αυξήσει την τεχνολογική της αυτάρκεια, δημιουργώντας εναλλακτικές στις ψηφιακές υποδομές της Δύσης.
Ταυτόχρονα, ήρθε πιο κοντά με την Κίνα για να βρει εναλλακτικό αγοραστή για τους υδρογονάνθρακες που παραμένουν η κύρια πηγή συναλλάγματος, ενώ χρησιμοποίησε τα τεράστια έσοδά της από τις εξαγωγές για να συσσωρεύσει περίπου 630 δισ. δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα, που θα χρησίμευαν σαν «μαξιλάρι» για να απορροφήσει, τουλάχιστον για ένα διάστημα, τους κραδασμούς σε περίπτωση οικονομικών κυρώσεων από τη Δύση.
Τα κράτη που έχουν τουλάχιστον μία εισαγωγή αγαθών ή βασικού προϊόντος που προέρχεται κυρίως από τη Ρωσία φτάνουν τα 130. Αν και η ατζέντα των κυρώσεων εστιάζει κυρίως στην ενέργεια, στον χρηματοπιστωτικό τομέα της Ρωσίας, στους δισεκατομμυριούχους και στην πολιτική ελίτ, θα επηρεαστούν πολύ περισσότεροι τομείς.
Ωστόσο, η Ρωσία είναι ένας ενεργειακός γίγαντας, ο τέταρτος μεγαλύτερος παραγωγός πυρηνικής ενέργειας στον κόσμο, ο δεύτερος εξαγωγέας οπλικών συστημάτων με ποσοστό 20%, σημαντικός παραγωγός βασικών και πολύτιμων μετάλλων, αλλά και από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς γεωργικών προϊόντων. Συνεπώς τα επίπεδα ανθεκτικότητάς της αποδεικνύονται υψηλά σε μεγάλες κρίσεις, όπως της Γεωργίας το 2008 ή της Κριμαίας το 2014.
Το διμερές εμπόριο
Η Ρωσία αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς εμπορικούς εταίρους της Ελλάδας. Το πλήγμα από την εισβολή στην Κριμαία για τις ελληνικές εξαγωγές ήταν μεγάλο. Τώρα, όμως, η ζημιά γιγαντώνεται. Και αφορά τόσο την αύξηση τιμών στα πετρελαιοειδή και πιθανές ελλείψεις από το «πάγωμα» των εισαγωγών άλλων προϊόντων, όσο και τα κέρδη των ελληνικών εξαγωγών.
Το 2021, μάλιστα, ήταν μια καλή χρονιά, παρά την πανδημία. Με μια σημαντική ανακατάταξη στα προϊόντα που παραδοσιακά εξάγουμε προς τη Ρωσία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του α’ εξαμήνου, τα σκάφη αναψυχής κατέγραψαν τη μεγαλύτερη αύξηση (+4,992%). Οι ελληνικές εξαγωγές στη Ρωσία αυξήθηκαν κατά 13,3% στο πρώτο μισό της περασμένης χρονιάς, συγκριτικά με το α’ εξάμηνο του 2020, με έσοδα στα 86.400.000 ευρώ από 76.200.000 ευρώ. Οι ελληνικές εισαγωγές από τη Ρωσία μεταξύ των δύο εξαμήνων 2020-2021 αυξήθηκαν από 1,49 δισ. ευρώ σε 1,62 δισ. ευρώ.
Μια καλή ενδεικτική χρονιά για τις πραγματικές διαστάσεις στο διμερές εμπόριο Ελλάδας – Ρωσίας αποτελεί το 2018. Τέσσερα χρόνια μακριά από την Κριμαία, προτού ξεσπάσει η πανδημική κρίση και με την ελληνική οικονομία να αρχίζει να βγαίνει δειλά δειλά από το κραχ των Μνημονίων. Το 2018 η Ελλάδα ήταν στην 27η θέση των σημαντικότερων προορισμών εξαγωγών της Ρωσίας, με εισαγωγές στη χώρα μας ύψους 4,1 δισ. δολ. Οι εισαγωγές της Ρωσίας από την Ελλάδα ανήλθαν σε 276.000.000 ευρώ, με τη χώρα μας να βρίσκεται στην 67η θέση.
Οι τάσεις δεν μεταβλήθηκαν σημαντικά τα επόμενα χρόνια, ενώ η αισιοδοξία για το 2022 είχε επιστρέψει με την πανδημία να φαίνεται πως εξασθενεί. Κάτι που σημαίνει ότι για τους Ελληνες εξαγωγείς η ζημιά μετά τις κυρώσεις υπολογίζεται σε περίπου 275.000.000 ευρώ, μέχρι νεωτέρας. Αυτή η χασούρα έρχεται να προστεθεί στην αμέσως προηγούμενη κρίση, αυτή της Κριμαίας. Ενδεικτικά, το 2013 οι ελληνικές εξαγωγές προς τη Ρωσία ήταν στα 400.000.000 ευρώ, κάτι που σημαίνει ότι οι Ελληνες εξαγωγείς πρέπει να στραφούν ξανά σε άλλες αγορές για τα προϊόντα τους.
Οι επιπτώσεις των κυρώσεων κατά της Ρωσίας για την Κριμαία έπληξαν κυρίως τα αγροτικά προϊόντα που εξήγε η χώρα μας, δηλαδή καρπούς, φρούτα, λαχανικά, ψάρια, κ.ά. Σημαντικές μειώσεις παρατηρήθηκαν, όμως, και στις ελληνικές εξαγωγές σε γουναρικά, λέβητες, βαφές και καπνικά. Ενδεικτικά, ενώ τα έσοδα από καρπούς και φρούτα ανέρχονταν σε 107.000.000 το 2013, το 2018 είχαν μηδενιστεί.
Εξαγωγές
Οι ελληνικές εξαγωγές από την Ελλάδα προς τη Ρωσία το 2018 αφορούσαν:
- Ενδύματα (47.000.000 ευρώ)
- Ασφαλτούχα ορυκτά (27.000.000)
- Συσκευές τηλεφωνίας (15.000.000)
- Σωλήνες χαλκού (13.000.000)
- Παράγωγα φρούτων (8.200.000)
- Φύλλα αργιλίου (8.000.000)
- Συσκευές ανύψωσης (7.000.000)
- Χρώματα (7.000.000)
- Πέτρες οικοδομής (6.700.000)
- Καπνά (5.600.000)
- Ελαιόλαδο (5.600.000)
- Λαχανικά (5.000.000)
- Τσιμέντα (4.200.000 ευρώ), κ.ά.
Εισαγωγές
Οι κυριότερες εισαγωγές της Ελλάδας από τη Ρωσία ήταν:
- Πετρελαιοειδή (3,4 δισ. ευρώ)
- Αργίλιο (260.000.000)
- Χαλκός (117.000.000)
- Σιτάρι (61.000.000)
- Θραύσματα σιδήρου (50.000.000)
- Λιθάνθρακες (13.000.000)
- Καλαμπόκι (13.000.000)
- Προϊόντα ξυλείας (11.000.000)
- Λιπάσματα (9.500.000)
- Χαρτί εφημερίδων (4.300.000 ευρώ)
Τα πετρελαιοειδή αφορούν σταθερά ένα ποσοστό της τάξης του 85% των εισαγωγών της χώρας μας από τη Ρωσία.
Μαύρα σύννεφα σε τουρισμό και επενδύσεις
Για το 2022 οι Ρώσοι τουρίστες κατευθύνονται πια αποκλειστικά προς την Τουρκία και την Αίγυπτο, μετά τις τελευταίες εξελίξεις. Κάτι που σημαίνει ότι θα υπάρξουν απώλειες τουλάχιστον 700.000-800.000 τουριστών.
Οι Ρώσοι που επισκέφθηκαν την Ελλάδα το 2013 ήταν 1.300.000 και τα έσοδα για τη χώρα μας ξεπέρασαν το 1,2 δισ. ευρώ. Το 2019, όμως, αντίθετα με τις συνολικά αυξητικές τάσεις του τουρισμού μας, οι Ρώσοι τουρίστες είχαν μειωθεί σε 800.000, με έσοδα μόλις 433.000.000 ευρώ. Την ίδια χρονιά την Τουρκία επισκέφθηκαν περισσότεροι από 6.000.000 Ρώσοι.
Το 2014 οι επενδύσεις στη Ρωσία από την Ελλάδα ήταν 89.000.000 ευρώ, όμως το 2018 δεν ξεπερνούσαν τα 50.000.000 ευρώ. Αντίθετα, οι επενδυτικές ροές από τη Ρωσία στην Ελλάδα παρουσίασαν αύξηση. Από 661.000.000 ευρώ το 2014 ανέβηκαν σε 735.000.000 ευρώ μια τετραετία μετά. Κι αυτά τα ποσά, όμως, αναμένεται τώρα να «παγώσουν».
Οι σημαντικότερες ελληνικές επιχειρήσεις που έχουν δραστηριοποιηθεί στη Ρωσία είναι οι 3Ε, Frigoglass, Chipita, Πλαστικά Κρήτης, κ.ά., ενώ ρωσικές επενδύσεις στην Ελλάδα έχουν γίνει από τις Agroinvest-Mirum, Prometheus Gaz, B&N Bank, Sistema Holding Telecommunications, Rosoboronexport Defence, κ.ά.
Τι πουλάει η Μόσχα και σε ποιους
Πριν από την πανδημική κρίση οι συνολικές εξαγωγές της Ρωσίας έφτασαν ετησίως τα 450 δισ. δολ., με τις εισαγωγές της να μην ξεπερνούν τα 240 δισ. Κορυφαίος εμπορικός εταίρος της ήταν η Κίνα.
Ωστόσο, η Ρωσία δεν παράγει μόνο ενέργεια. Η Φινλανδία προμηθεύεται σχεδόν το 100% των εισαγωγών νικελίου της από τη Ρωσία και η Τουρκία το ήμισυ των εισαγωγών αλουμινίου. Η Βρετανία είναι μακράν ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού χρυσού, ύψους 17 δισ. δολ. το 2020.
Η Τουρκία και η Αίγυπτος εισάγουν πάνω από το 50% του σιταριού τους από τη Ρωσία, ενώ η Πολωνία το 56,6% του άνθρακα. Το 2019 η Κίνα και η Βραζιλία προμηθεύονταν το 30% των εισαγωγών λιπασμάτων τους. Σημαντικοί αγοραστές ήταν επίσης η Ινδία και οι ΗΠΑ.
Από τις εξαγωγές της Ρωσίας τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν τα ορυκτά καύσιμα, αποτελώντας το 64% των εξαγωγών, με αξία 450 δισ. δολ., και ακολουθούν μέταλλα (23 δισ.), δημητριακά (10 δισ.), πολύτιμοι λίθοι (10 δισ.) και πυρηνικοί αντιδραστήρες (9 δισ.) Οι κύριοι προορισμοί των ρωσικών εξαγωγών είναι, κατά σειρά, οι Κίνα, Ολλανδία, Γερμανία, Λευκορωσία, Τουρκία, Ν. Κορέα και Πολωνία.
Οσον αφορά τις εισαγωγές προϊόντων, πρώτες έρχονται οι εισαγωγές εξοπλισμού και μηχανολογικών συσκευών (43 δισ.) και ακολουθούν ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός (29 δισ.) και τα οχήματα (23,7 δισ.).
Πόσο επηρέασαν τη Ρωσία οι κυρώσεις για την Κριμαία και πώς απάντησε ο Πούτιν
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014, οι δυτικές οικονομίες επέβαλαν και τότε σκληρές κυρώσεις στη Ρωσία. Το ρούβλι έχασε πάνω από τη μισή του αξία, ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε από το 5% στο 16% και η αγοραστική δύναμη των Ρώσων έπεσε στα επίπεδα της δεκαετίας του 1990.
Μια βασική παράμετρος των συνεπειών είχε να κάνει με τον τραπεζικό τομέα. Από το 2006 και έπειτα ο τραπεζικός τομέας της Ρωσίας συνδέθηκε πιο στενά από ποτέ με τον ευρωπαϊκό. Συγκεκριμένα, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών είχε τον Μάρτιο του 2014 συνολική έκθεση στη Ρωσία 173,7 δισ. δολάρια, από 155,4 δισ. δολάρια το 2011. Το πρώτο εξάμηνο του 2014 πάνω από 75 δισ. δολάρια «δραπέτευσαν» από τη Ρωσία, ποσό όχι ιδιαίτερα μεγάλο για να ταρακουνήσει την οικονομία της, ενώ μεγάλες δυτικές τράπεζες έκλεισαν προσωρινά τις στρόφιγγες πίστωσης.
Η απάντηση της Ρωσίας ήταν άμεση:
- Στις 15/7/2014 οι ηγέτες Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας, Βραζιλίας και Ν. Αφρικής (BRICS) ανακοίνωσαν τη δημιουργία αναπτυξιακής τράπεζας με 50 δισ. δολάρια αρχικό κεφάλαιο και ενός κοινού αποθεματικού ταμείου με 100 δισ. δολάρια. Τότε ο Πούτιν δήλωνε ότι οι δύο νέοι θεσμοί θα αποτελέσουν μέσο αποτροπής της «παρενόχλησης» χωρών των οποίων η εξωτερική πολιτική δεν συμβαδίζει με Ευρώπη – ΗΠΑ.
- Τα σχέδια της Ευρασιατικής Ενωσης επιταχύνθηκαν παρά την απώλεια της Ουκρανίας. Στις 29/5/2014 οι ηγέτες Ρωσίας, Αρμενίας, Λευκορωσίας, Καζακστάν και Κιργιστάν σφράγισαν τη συμφωνία για την Ευρασιατική Οικονομική Ενωση.
- Στις 21/5/2014 υπογράφηκε με την Κίνα η κολοσσιαία ενεργειακή συμφωνία αξίας 400 δισ. δολαρίων.
Οι αριθμοί συνήθως σημαίνουν λίγα, όταν πρόκειται για τις απύθμενα βαθιές τσέπες του ρωσικού κράτους. Το ΑΕΠ της Ρωσίας, που άγγιζε τα 2,3 τρισ. δολ. το 2013, όντως έπεσε στο 1,4 τρισ. δολ. το 2015, όμως γρήγορα «διόρθωσε» σημαντικό μέρος από τις απώλειες, σκαρφαλώνοντας στα 1,7 τρισ. το 2018.
Εξαγωγές φυσικού αερίου: Ασφυξία από Ευρώπη, ανάσα από Ασία και BRICS
Για τη Ρωσία η σημασία των εξαγωγών φυσικού αερίου είναι τεράστια. Από το 2015-2018 η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου «παρήγε» πάνω από το 40% των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού. Η Ρωσία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και ακολουθούν Ιράν, Καναδάς και Κατάρ. Η Gazprom, με πωλήσεις 120 δισ. δολ. το 2019, ήταν παγκοσμίως η μεγαλύτερη εισηγμένη εταιρία φυσικού αερίου στο χρηματιστήριο.
Η παρουσία τεράστιων πόρων δίνει στη Ρωσία τη δυνατότητα αύξησης των εξαγωγών φυσικού αερίου, ανεξάρτητα από την κατάσταση στην εγχώρια αγορά της. Πάνω από το 30% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου στη Ρωσία εξάγεται. Από τις εξαγωγές της η Ευρωπαϊκή Ενωση απορροφά το 40%.
Οι τελευταίες δραματικές εξελίξεις, όμως, προκαλούν αναταράξεις στην Ευρώπη για τον πέμπτο βασικό εμπορικό εταίρο της Ε.Ε. O Nord Stream 2 κατέρρευσε, ενώ ο ιταλικός πετρελαϊκός κολοσσός Eni ανακοίνωσε προχθές ότι αποσύρεται από τον αγωγό Blue Stream που μεταφέρει αέριο στην Τουρκία από τη Ρωσία.
Στροφή στην Ασία
Όμως οι παγκόσμιες ανάγκες για ενέργεια αυξάνονται διαρκώς, κυρίως στις ασιατικές χώρες. Η Ρωσία έχει ήδη κάνει μια στρατηγική ανακατεύθυνση προς την Ασία, ώστε να μειώσει την ευρωπαϊκή εξάρτησή της, με πρώτη φάση του σχεδιασμού της τις εξαγωγές φυσικού αερίου σε μεγάλες ασιατικές χώρες, όπως οι Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία και Ν. Κορέα. Η Κίνα είναι ο παραδοσιακός ηγέτης στον κόσμο, όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας, ενώ η Ινδία καταλαμβάνει την τρίτη θέση παγκοσμίως.
Τα BRICS
Η Μόσχα ποντάρει και στα BRICS (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα, Ν. Αφρική συν Ρωσία), αφού οι εταίροι της ψάχνουν κανάλια για να συνεχίσουν το εμπόριο μαζί της.
- Η Ινδία, που θέλει να διατηρήσει τις προμήθειες ρωσικών λιπασμάτων, επιχειρεί να πείσει τις ρωσικές τράπεζες και εταιρίες να ανοίξουν λογαριασμούς σε ρουπίες.
- Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Μπολσονάρου δήλωσε ότι η χώρα του θα παραμείνει ουδέτερη στη σύγκρουση.
- Η Ν. Αφρική έχει 77 δισ. ραντ σε επενδύσεις «κλειδωμένα» στη Ρωσία.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον της Ρωσίας, όμως, στρέφεται στην Κίνα, με τις δύο μεγάλες δυνάμεις να έρχονται πιο κοντά. Το μεταξύ τους εμπόριο αυξήθηκε πέρυσι κατά 35%, στο ποσό-ρεκόρ των 147 δισ. δολαρίων. Η Κίνα αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη αγορά για τις ρωσικές εξαγωγές μετά την Ε.Ε. Το 2025 θα είναι έτοιμος ο αγωγός φυσικού αερίου Power of Siberia που θα στέλνει ρωσικό φυσικό αέριο στην Κίνα για 30 χρόνια. Στο μεταξύ, η Ρωσία στέλνει από το 2019 φυσικό αέριο στην Κίνα μέσω του ήδη λειτουργικού αγωγού Power of Siberia 1.
