Το 2022 μάς επιφυλάσσει, ως φαίνεται, ενδιαφέρουσες ιδεολογικές εκπλήξεις.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Το 1989 ήταν η χρονιά που αποτέλεσε τον θρίαμβο του φιλελευθερισμού, της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, της επικράτησης των αξιών της Δύσης έναντι του υπαρκτού σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Δεν ήταν το τέλος της Ιστορίας, βεβαίως, όπως γνωμοδότησε ο προφήτης Φουκουγιάμα, αλλά η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα επικράτησε – με εξαίρεση την Κούβα και τη Βενεζουέλα παγκοσμίως. Και στην ανατολική Ευρώπη, στις χώρες του τέως ανατολικού μπλοκ, μεταξύ των οποίων η Ρωσία, η Ουκρανία, η Πολωνία -ο πρωθυπουργός της οποίας μέσα στην κρίση δεν θεωρείται πλέον πολιορκητικός κριός για το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου-, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία και οι υπόλοιπες βαλτικές δημοκρατίες. Το ίδιο συνέβη και στην κομμουνιστική Κίνα, την οποία κάποτε ο πρόεδρος Μπους ο νεότερος χαρακτήρισε με θαυμασμό πειθαρχημένη δημοκρατία, εξαιτίας της επιτυχίας με την οποία ενσωμάτωσε τον καπιταλισμό στις παλαιές κομμουνιστικές δομές της.
Το επόμενο βήμα το οποίο επιβοηθήθηκε από την τεχνολογική έκρηξη του διαδικτύου ήταν η καθολική επικράτηση του φιλελευθερισμού σε όλο τον κόσμο. Αυτό που σφραγίστηκε από το web banking και αποκλήθηκε παγκοσμιοποίηση 30 χρόνια μετά όμως, και αφού ο δημοκρατικός καπιταλισμός κυριάρχησε χωρίς αντίπαλο σε ολόκληρο τον πλανήτη, άρχισε στη Δύση πριν καν φτάσουμε στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας η αντίστροφη μέτρηση για την αναίρεση βασικών αρχών του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος του πλανήτη μας. Η αρχή έγινε με την οικονομική κρίση που πυροδοτήθηκε το 2008 στις Ηνωμένες Πολιτείες και μεταφέρθηκε στην Ευρώπη σχεδόν αμέσως. Οι Ελληνες είχαμε το πικρό προνόμιο να γνωρίσουμε αυτή την κρίση και από την καλή και από την ανάποδη.
Κατά τη διάρκεια αυτής αμφισβητήθηκαν για πρώτη φορά εμπράκτως βασικές αρχές του δημοκρατικού καπιταλισμού, όπως η προστασία της ιδιοκτησίας, η τραπεζική πίστη και εμπιστοσύνη, η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων. Οι Ελληνες ακόμη και σήμερα, 12 χρόνια μετά την υπαγωγή της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, πληρώνουμε φορολογία για τις ιδιοκτησίες μας. Αν ο περίφημος ΕΝΦΙΑ δεν καταργηθεί και καταστεί μόνιμος, τότε δεν απέχει από την πραγματικότητα η εκτίμηση ότι έπειτα από 10 χρόνια θα έχουμε πληρώσει για δεύτερη φορά τις ιδιοκτησίες μας στην τιμή που τις αγοράσαμε. Εμπνευση καθαρά κομμουνιστικού χαρακτήρα. Αλλά και η τραπεζική πίστη δοκιμάστηκε. Στην Ελλάδα έχασαν τα χρήματά τους οι ομολογιούχοι, οι δανειστές του κράτους με έντοκα γραμμάτια σε ανύποπτες στιγμές με το περίφημο PSI που συμφώνησαν Μέρκελ – Σαρκοζί στο Ντοβίλ προς όφελος των τραπεζών τους. Στην Κύπρο οι καταθέτες των τραπεζών είδαν τις οικονομίες τους να «κουρεύονται». Στην κρίση του 2015 γνωρίσαμε το μοναδικό συναίσθημα της αναστολής μίας εκ των βασικών ελευθεριών πυλώνων του κοινοτικού δικαίου: της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων που επλήγη από τα capital controls.
Ολα αυτά απεδείχθη ότι ήταν πρόδρομα φαινόμενα. Προεόρτια. Στις πρόσφατες κινητοποιήσεις των ιδιοκτητών φορτηγών στον Καναδά ανέβηκε η κλίμακα: Όλοι όσοι συμπαραστάθηκαν στους διαμαρτυρόμενους διαδηλωτές και παρέστησαν στη συγκέντρωσή τους αντίκρισαν το κράτος του πρωθυπουργού Τριντό, ο οποίος από την κρυψώνα που επέλεξε για να γλιτώσει την οργή των πολιτών αποφάσισε ένα πρωτοφανές για καπιταλιστικό σύστημα μέτρο: τη δέσμευση των τραπεζικών τους λογαριασμών λόγω της συμμετοχής τους σε διαδηλώσεις! Για να συμβεί, βεβαίως, αυτό προηγήθηκαν το ηλεκτρονικό φακέλωμά τους και η ταυτοποίησή τους.
Όταν όλα αυτά -σίγουρα μας διαφεύγουν και κάποια άλλα- συνέβησαν στις μητροπόλεις του δημοκρατικού καπιταλισμού πριν ξεσπάσει ο πόλεμος και πριν εισβάλει ο Πούτιν στην Ουκρανία, δεν θα πρέπει να μας προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι σήμερα η αμερικανική κυβέρνηση συνιστά Task Force προκειμένου να εντοπίσει, να παγώσει, να δεσμεύσει και να κατασχέσει την κινητή και την ακίνητη περιουσία των Ρώσων ολιγαρχών σε ολόκληρη τη Δύση. Προφανώς και οι επιχειρηματίες αυτοί δεν είναι άγγελοι. Και προφανώς και ενοχλεί το πλασάρισμά τους στους πιο πλούσιους ανθρώπους του κόσμου. Αλλά αυτός είναι ο καπιταλισμός. Και για όλα τα προηγούμενα χρόνια που οι συγκεκριμένοι ολιγάρχες επένδυαν τα χρήματά τους σε εταιρίες εισηγμένες στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, σε funds, σε ποδοσφαιρικές ομάδες, σε ακίνητα, σε πολυτελή σκάφη, ο καπιταλισμός δεν είχε πρόβλημα για τις σχέσεις που είχαν με τον πρόεδρο Πούτιν και τις οποίες όλοι γνώριζαν.
Η δέσμευση λοιπόν των περιουσιακών τους στοιχείων από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών -που τα προηγούμενα χρόνια ήρθαν σε ανοιχτή ρήξη με την Ευρώπη και τον τραπεζικό της σύστημα για να προσελκύσουν πολυεθνικά κεφαλαία στους φορολογικούς παραδείσους του Ντελαγουέρ- δεν έχει μόνο την έννοια της κύρωσης και της πολιτικής τιμωρίας επειδή ο ηγέτης της χώρας τους προκάλεσε μία παράνομη εισβολή. Στην πραγματικότητα, στο μέτρο που αποδεικνύεται ότι οι ολιγάρχες δεν έχουν ευθεία και αποδεδειγμένη σχέση με τη ρωσική κρατική οντότητα, αποτελεί μία πράξη αντίφασης και αναίρεσης του καπιταλισμού. Έως τώρα γνωρίζαμε ότι το παγκόσμιο αυτό οικονομικό σύστημα έχει έναν βασικό κανόνα: το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα. Για πρώτη φορά εισάγεται η έννοια της εθνικότητας στην καπιταλιστική ιδιοκτησία.
Της επιθυμητής εθνικότητας, αλλά και της ανεπιθύμητης. Οποιος παρακολουθεί καλόπιστα τις εξελίξεις, ειδικά αν είναι δυτικός μεγιστάνας, οπαδός του Τραμπ, δικαίως μπορεί να διερωτηθεί: Κι αν αύριο πέρα από το κριτήριο της εθνικότητας εισαχθεί για την επιβολή κυρώσεων και το κριτήριο της ιδεολογίας -αν τυχόν σε βαφτίσουν ακροδεξιό αναθεωρητή για να σου δεσμεύσουν την περιουσία-, τότε δεν δημιουργείται ένα επικίνδυνο προηγούμενο, που στην πραγματικότητα αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της ιδεολογίας του καπιταλισμού; Αν το κριτήριο για τις οικονομικές κυρώσεις κυβερνήσεων είναι η εθνικότητα σήμερα, η ιδεολογία αύριο, η συμμετοχή σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις μεθαύριο, τότε γιατί δώσαμε μάχη να επικρατήσει ο καπιταλισμός το 1989; Για να αρχίσει να αναιρείται από τον ίδιο του τον εαυτό 33 ολόκληρα χρόνια μετά τη νίκη του και για άλλους να είναι καπιταλισμός, αλλά για άλλους να είναι σοσιαλισμός και κομμουνισμός; Με διάθεση αιρετική σε ένα θέμα που είναι επίμαχο, εισάγουμε τον προβληματισμό μας. Πάσα συμβολή στον διάλογο με χαρά δεκτή.
