Έχει ενδιαφέρον να σας αναλύσω πολύ συνοπτικά κάποια θέματα γύρω από τους κανόνες του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου – Δικαίου Πολέμου, κάνοντας αναγωγή στα γεγονότα του πολέμου της Ουκρανίας.
- Από τον Νίκο Κιτσάκο
Δικηγόρος/Διεθνολόγος
Νομική Αθηνών/ΜΑs University of Geneva
Η ανθρωπότητα το 1949 προχώρησε στη δημιουργία του διεθνούς δικαίου πολεμικών συγκρούσεων, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, το δίκαιο πολέμου. Όσο και να σας φαίνεται περίεργο αυτό, υπάρχουν οι 4 συνθήκες της Γενεύης για το διεθνές δίκαιο πολέμου, που περιέχουν συγκεκριμένους ορισμούς και περιορισμούς αναφορικά με τις πολεμικές επιχειρήσεις. Ορίζουν πώς πρέπει να διεξάγονται οι πόλεμοι, ορίζουν ποιοι θεωρούνται άμαχοι και ποιοι πολεμιστές, ορίζουν περί των αιχμαλώτων πολέμου κλπ. Αυτό το δίκαιο διέπει όλους τους πολέμους και όποιος παραβεί τους κανόνες έχει διαπράξει εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και είναι υπόλογος στο διεθνές ποινικό δικαστήριο της Χάγης. Μέχρι σήμερα οι στρατοί των μεγάλων δυνάμεων φροντίζουν να είναι προσεκτικοί στον τρόπο που διεξάγουν τις επιχειρήσεις τους και σύννομοι στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Μάλιστα στις στρατιωτικές ακαδημίες των μεγάλων δυνάμεων, οι μελλοντικοί αξιωματικοί διδάσκονται λεπτομερώς το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και ενημερώνονται ότι τυχόν παραβάσεις τους θα τους καταστήσουν ποινικά υπεύθυνους.
Μνεία στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο υπάρχει και για τους άμαχους. Αυτό είναι κάτι που ενδιαφέρει να ερμηνεύσουμε εδώ στην ανάλυσή μας για τον πόλεμο της Ουκρανίας. Στο διεθνές δίκαιο πολέμου υπάρχει η βασική διάκριση μεταξύ αμάχου και πολεμιστή. Ο πολεμιστής μπορεί να είναι στρατιώτης του τακτικού στρατού ή και μέλος οργανωμένων ομάδων άμυνας. Πολεμιστές δηλαδή στον πόλεμο της Ουκρανίας ήταν οι Ρώσοι στρατιώτες, οι Ρώσοι αντάρτες της Ανατολικής Ουκρανίας, οι Ουκρανοί στρατιώτες και οι Ουκρανοί εθνοφρουροί και πολιτοφύλακες, ακόμα και τα μέλη των ταγμάτων Αζώφ. Κανένας όμως άλλος, όλοι οι υπόλοιποι θεωρούνται άμαχοι. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο λοιπόν προστατεύει απόλυτα τους αμάχους, απαγορεύει κάθε επίθεση που έχει στόχο να πλήξει αμάχους, απαγορεύει την χρήση αμάχων στις πολεμικές συγκρούσεις, ενώ παράλληλα έχει συγκεκριμένες διατάξεις για την ανθρωπιστική τους υποστήριξη και την έξοδό τους από τις εμπόλεμες ζώνες. Το μόνο που δικαιολογείται ως προς τον θάνατο αμάχων, είναι οι παράπλευρες απώλειες. Πρέπει όμως να αποδειχθεί ότι τα βλήματα είχαν πολεμικό στόχο και ότι οι θάνατοι αμάχων δεν μπορούσαν να προβλεφθούν. Μάλιστα οι στρατοί υποχρεούνται να ενημερώνουν τους αμάχους για την επικείμενη πλήξη στόχων ειδικά σε κατοικημένες περιοχές, ώστε οι άμαχοι να απομακρύνονται από αυτούς τους στόχους.
Έγινε μεγάλη κουβέντα στον πόλεμο της Ουκρανίας για την δημιουργία ανθρωπιστικών διαδρόμων. Οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι είναι πολύ απλά η χάραξη κάποιων δρόμων προς τις εξόδους των πόλεων και έως ασφαλή εδάφη, στους οποίους συμφωνούν οι 2 αντιμαχόμενες πλευρές ότι δεν θα πυροβολήσουν για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ορίζεται συγκεκριμένος χρόνος, συγκεκριμένη διάρκεια και συγκεκριμένη διαδρομή. Όλοι λοιπόν οι άμαχοι από μία πόλη ή γενικότερα από μία εμπόλεμη περιοχή έχουν δικαίωμα να διαφύγουν μέσω των ανθρωπιστικών διαδρόμων και κανένας δεν μπορεί να τους εμποδίσει.
Η παροχή ανθρωπιστικού υλικού σε αμάχους εντός εμπόλεμων περιοχών είναι ακόμα ένα ζήτημα που αναφέρεται στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Γι’ αυτό τον λόγο έχει δημιουργηθεί ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, μία διεθνής οργάνωση με γιγάντιο ετήσιο προϋπολογισμό, που οφείλει αμέσως να σπεύσει στις εμπόλεμες περιοχές και να παράσχει ανθρωπιστική υποστήριξη στους αμάχους, ενώ παράλληλα μπαίνοντας στις εμπόλεμες περιοχές διαπιστώνει και τι παραβάσεις διεθνούς δικαίου έχουν γίνει από τους εμπλεκόμενους.
Πρέπει ακόμα να σημειώσω ένα γεγονός, το οποίο κατά την γνώμη μου αποτελεί πιθανότατα έγκλημα πολέμου από πλευράς Ουκρανικής κυβέρνησης. Όπως εξηγήσαμε άμαχοι θεωρούνται όσοι δεν πολεμούν, όσοι δεν συμμετέχουν με κανένα τρόπο στις μάχες. Είδαμε από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, και μάλιστα τα μέσα ενημέρωσης πανηγύριζαν, ότι οι ουκρανικές επίσημες αρχές έδιναν όπλα σε πολίτες, ακόμα και σε γυναίκες και ηλικιωμένους και έφηβους. Όποιος κρατάει όπλο δεν είναι άμαχος!!!!! Δεν προστατεύεται από τις διατάξεις περί μη επίθεσης σε αμάχους, θεωρείται αυτομάτως πολεμιστής. Ουσιαστικά οι ουκρανικές αρχές βάφτισαν πολεμιστές τους αμάχους. Έδωσαν όπλα σε ανθρώπους που ούτε καν ήξεραν να τα χρησιμοποιήσουν και ουσιαστικά τους έστειλαν στον θάνατο. Τους μετέτρεψαν σε νόμιμους πολεμικούς στόχους των Ρώσων στρατιωτών. Αυτή η ενέργεια δεν είναι χρήση αμάχων στις πολεμικές συγκρούσεις? Δεν είναι έγκλημα πολέμου?
Επειδή έγινε πολύ κουβέντα και για τους περίφημους μισθοφόρους – εθελοντές, που στάλθηκαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Ουκρανών, να σας ενημερώσω ότι οι Ρώσοι είχαν νομικά δίκιο που δήλωσαν ότι αυτοί οι μισθοφόροι είναι πολεμικοί στόχοι και δικαιούνται να τους εκτελούν. Οι μισθοφόροι σαφέστατα δεν εντάσσονται στις διατάξεις της συνθήκης της Γενεύης για τους στρατιώτες και τους αιχμαλώτους πολέμου. Οι κανονικοί στρατιώτες δεν επιτρέπεται να εκτελούνται, εκτός μάχης, ο αντίπαλος οφείλει να τους συλλάβει και συμπεριφερθεί με πλήρη σεβασμό. Αντίθετα οι μισθοφόροι δεν προστατεύονται από καμία διάταξη.
Κλείνοντας, κάποιες σύντομες αναλύσεις για το Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Όταν, κατόπιν ποινικής έρευνας και ανεύρεσης ενοχοποιητικών στοιχείων, κριθεί ότι κάποιος εμπλεκόμενος σε πολεμική σύγκρουση διέπραξε εγκλήματα πολέμου, τότε παραπέμπεται για δίκη στο διεθνές ποινικό δικαστήριο της Χάγης. Εδώ αρχικά πρέπει να αναφέρω ότι η Ρωσία και οι ΗΠΑ, όπως και άλλες χώρες, δεν έχουν υπογράψει το καταστατικό του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου της Χάγης! Συνεπώς, δεν εμπίπτουν οι πολίτες τους στις διατάξεις του δικαστηρίου, άρα ούτε οι ηγέτες τους ούτε οι στρατιωτικοί τους μπορούν να παραπεμφθούν στην Χάγη. Οπότε ούτε οι Ρώσοι επιτελείς μπορούν να παραπεμφθούν στην Χάγη. Θεωρητικά ο μόνος τρόπος να παραπεμφθεί πολίτης χώρας που δεν έχει υπογράψει το καταστατικό του δικαστηρίου, είναι με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που διατάζει σχετική ποινική διερεύνηση. Γνωρίζουμε όμως ότι η Ρωσία είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου και μπορεί να μπλοκάρει μία τέτοια απόφαση. Από την ανάλυση αυτή σας γίνεται εύκολα κατανοητό ότι έλεγαν επιεικώς μπούρδες όσοι μιλούσαν για παραπομπή Ρώσων στην Χάγη. Ένα τελευταίο στοιχείο για τις δίκες στην Χάγη, είναι ότι ο κατηγορούμενος πρέπει υποχρεωτικά να είναι παρόν, δεν επιτρέπεται να δικαστεί ερήμην, πρέπει πρώτα να έχει συλληφθεί.
