Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Οδηγήτριας βρίσκεται πάνω στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων Ορέων στα νότια του Νομού Ηρακλείου, που αποτελούν το «Αγιον Ορος» της Κρήτης. Τα Αστερούσια υπήρξαν η κοιτίδα του χριστιανισμού και αναπτύχθηκε σε αυτά πλούσια μοναστική και ασκητική παράδοση με κέντρο το Αγιοφάραγγο και το Μάρτσαλο.
- του Γιώργου Χατζηδημητρίου
Στην περιοχή αυτή, μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, βρίσκεται και η ρίζα ενός πρωτοφανούς σκανδάλου με ηχηρές πολιτικές προεκτάσεις και πρωταγωνιστές έναν τέως και ένα νυν πρωθυπουργό, που πήρε στις μέρες μας χαρακτήρα ευεργεσίας! Το θέμα σχετίζεται με την περιβόητη «Αρχαιολογική Συλλογή των Κωνσταντίνου, Μαρίκας και Κυριάκου Μητσοτάκη», η οποία φιλοξενείται πλέον σε ειδική πτέρυγα του νεότευκτου Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων, με τον ειδικό όρο, μάλιστα, να μνημονεύεται το όνομα της οικογένειας μεταξύ των κορυφαίων ιδιοκτητών – δωρητών…
Ο χειμώνας του 1979-1980 στα μέρη της μονής, στη Μεσαρά Ηρακλείου, ενέσκηψε δριμύς. Εξαιτίας των δυσμενών συνθηκών, οι αρχαιολόγοι της τοπικής Εφορείας που έπεσαν πάνω σε ασύλητο θολωτό μινωικό τάφο προανακτορικού νεκροταφείου, ο οποίος περιφρουρούσε ερμητικά έναν σπάνιο θησαυρό αντικειμένων που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ. έως το 1800 π.Χ., υποχρεώθηκαν να σταματήσουν προσωρινά τις εργασίες τους. Οταν επέστρεψαν το καλοκαίρι, διαπίστωσαν ότι ο τάφος είχε λεηλατηθεί.
Το πράγμα ίσως και να έμενε εκεί, αν στις 12 Νοεμβρίου του μακρινού 1992 το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δεν αποφάσιζε να οργανώσει μια έκθεση της πλούσιας αρχαιολογικής συλλογής Μητσοτάκη (πατρός), στην οποία, στο μεταξύ, και παρότι το υπουργείο Πολιτισμού είχε γνωμοδοτήσει αρνητικά, προστέθηκε εκτός από τους γονείς του και ο Κυριάκος, με την ευκαιρία της ενηλικίωσής του, ως «συγκάτοχος», με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.
Τέτοιες μέρες τον Μάιο του 1991 η Ντόλλυ Γουλανδρή, πρόεδρος του ομώνυμου Ιδρύματος, ενημερώνει τον έφορο Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Χρήστο Κριτζά για την επικείμενη έκθεση και τον πληροφορεί ότι «επειδή μεγάλος αριθμός των αντικειμένων της συλλογής Κωνσταντίνου και Μαρίκας Μητσοτάκη προέρχεται από τον τάφο της Οδηγήτριας, η Οργανωτική Επιτροπή διετύπωσε την ευχή να συνεκτεθούν και όσα αντικείμενα προέρχονται από τον ίδιο τάφο και βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου».
Επρόκειτο για βόμβα! Είχε στην κατοχή της η οικογένεια Μητσοτάκη αντικείμενα από τον συλημένο τάφο, χωρίς μάλιστα να εξηγήσει ποτέ πώς τα απέκτησε; (σ.σ.: κάτι ισχυρισμοί της Μαρίκας Μητσοτάκη ότι τα έβρισκε η γιαγιούλα της εκεί που έσκαβε στο χωράφι, δεν αντέχουν σε κριτική για το μέγεθος και την ανυπολόγιστη πολιτιστική αξία των αντικειμένων που ξεπερνάνε τα 1.000…) Το γεγονός αυτό ήταν αρκετό για να κινήσει τις υποψίες του αρχαιολόγου, ανασκαφέα του τάφου, Αντώνη Βασιλάκη, ο οποίος από την πρώτη στιγμή υποστήριξε ότι τα αντικείμενα της «Συλλογής Μητσοτάκη» ήταν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας!
Επειδή επρόκειτο για ζήτημα τέτοιου μεγέθους, αμέσως μόλις άλλαξε η κυβέρνηση, το 1993, και έγινε υπουργός Πολιτισμού ως τον θάνατό της η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη, ανατέθηκε σε ειδική επιτροπή να ελέγξει τα αντικείμενα του συγκεκριμένου τάφου στην περιοχή Οδηγήτρια της Μεσαράς και να αποφανθεί σχετικά. Στην επιτροπή, μαζί τον ανασκαφέα Αντ. Βασιλάκη, συμμετείχε ως προϊσταμένη της ΚΕ’ Εφορείας Δυτικής Κρήτης με έδρα τα Χανιά και η Μαρία Βλαζάκη, μετέπειτα γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού, η οποία είχε επωμιστεί την ευθύνη της καταγραφής της «Συλλογής» καθόσον αυτή στεγαζόταν στο σπίτι της οικογένειας, στο Ακρωτήρι Χανίων.
Από τον επιστημονικό έλεγχο προέκυψαν άκρως ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις. Όμως για την ίδια τη Βλαζάκη δεν ήταν χωρίς συνέπειες, αφού υποχρεώθηκε άθελά της να έλθει πολλές φορές αντιμέτωπη με το μένος της οικογένειας. Ο μεν Κυριάκος, σύμφωνα με πληροφορίες, ζητούσε επίμονα από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, το 2017, να την απομακρύνει από τη θέση της. Στην οικογένεια δεν ξέχασαν ότι η Βλαζάκη είχε μπλοκάρει προ ετών τη μεταβίβαση της επίμαχης αρχαιολογικής συλλογής στο Μουσείο των Χανίων. Το 2014, εξάλλου, ως γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς είχε συγκρουστεί με τον τότε υπουργό Διοικητικής Μεταρρύθμισης Κυριάκο Μητσοτάκη για τον τρόπο που προωθούσε την «αξιολόγηση» των υφισταμένων της στο ΥΠΠΟ. Αυτό στοίχισε την αποπομπή της από το υπουργείο με «φωτογραφική», όπως χαρακτηρίστηκε, τροπολογία που συνυπέγραφαν ο νυν πρόεδρος της Βουλής Κ. Τασούλας και η τότε γ.γ. και σημερινή υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Ο πραγματικός λόγος της απομάκρυνσης, λένε οι γνωρίζοντες, ήταν η ευθεία αμφισβήτηση του αφηγήματος της Αμφίπολης που η κυβέρνηση Σαμαρά είχε, για επικοινωνιακούς λόγους, σπεύσει να υιοθετήσει.
Αφετέρου, η Ντόρα υποχρεώθηκε να ζητήσει δημόσια συγγνώμη και να «καρφώσει» ως υπεύθυνο της «αστοχίας» της τον Κ. Μπογδάνο, όταν τη συκοφάντησε ότι εκείνη είχε ζητήσει «ως εκ της θέσεώς της», στην οποία επανήλθε το 2017, με υπουργό τον Ν. Ξυδάκη, την παρέμβαση της Αστυνομίας, επειδή στην προβολή της σκανδαλιστικής ταινίας «Τζόκερ» έμπαιναν ανήλικοι! Θα ήταν αλήθεια, αλλά ήδη δύο μήνες νωρίτερα η Βλαζάκη είχε παραιτηθεί από την υπηρεσία στην οποία υπηρέτησε έντιμα…
Κατά τον σαρωτικό έλεγχο, λοιπόν, πράγμα που κυρίως μας ενδιαφέρει, που διεξήχθη στο σπίτι της οικογένειας τον Ιανουάριο του 1994, διαπιστώθηκε η απόλυτη ομοιότητα μεταξύ των αντικειμένων της συλλογής και των εκθεμάτων του Μουσείου Ηρακλείου. Βρέθηκε, όμως, και το εξής καίριο στοιχείο: από μια χρυσή ταινία, που αποτελούσε κτέρισμα του τάφου, το μισό κομμάτι βρισκόταν στο Μουσείο Ηρακλείου και το άλλο μισό οι αρχαιολόγοι το εντόπισαν στη συλλογή Μητσοτάκη! Και, βεβαίως, τα δύο κομμάτια εφάρμοζαν εντελώς. Έτσι δεν υπήρχε πλέον καμία αμφισβήτηση για το θέμα της αρχαιοκαπηλίας.
Με την πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη το 1993 το θέμα πέρασε στην αρμοδιότητα της νέας κυβέρνησης του τότε ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, μολονότι η Μερκούρη είχε αντίθετη άποψη («Ο Ψηλός -παρατσούκλι του Μητσοτάκη- πρέπει να δώσει εξηγήσεις», υποστήριζε τότε), ο Ανδρέας Παπανδρέου, επιδεικνύοντας γενναιοδωρία στον αντίπαλο που επιδίωξε λυσσαλέα την ηθική του εξουθένωση στο σκάνδαλο Κοσκωτά, στάθηκε επιεικής. Επέτρεψε στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη να «δωρίσει» τη «Συλλογή» του στο Μουσείο της γενέτειράς του, αλλά και με τον όρο να εμφανίζεται ως ευεργέτης, με τη σήμανση «Συλλογή Μητσοτάκη»…
Οικογενειακή υπόθεση
Μετά τον θόρυβο που ξέσπασε, το 1992, οι διοργανωτές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης φρόντισαν να «πνίξουν» κυριολεκτικά την έκθεση, της οποίας τα εγκαίνια -εκεί όπου στον πατέρα Μητσοτάκη επιδαψίλευσαν την κολακεία ότι «ασκεί εφηρμοσμένο πατριωτισμό»…- έγιναν μεταξύ γνωστών και φίλων…
Κάτι ανάλογο συνέβη και την περασμένη Παρασκευή 15 Απριλίου. Μέσα σε επικοινωνιακές παράτες ο σημερινός πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εγκαινίασε τη λειτουργία του λαμπρού όντως και Κρατικού Μουσείου των Χανίων, σε αυστηρώς ιδιωτικό κύκλο, δίνοντας την εντύπωση ότι είναι μουσείο της οικογένειας!
