Τις τελευταίες ημέρες βλέπουμε έναν καταιγισμό δηλώσεων αμερικανών αξιωματούχων αλλά και δημοσιευμάτων που πλέον αναγνωρίζουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πλέον αδύνατον να λήξει με την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τα ουκρανικά εδάφη.
Αντίθετα, η αλληλουχία των ρεαλιστικών παρεμβάσεων δείχνει μία πλήρη μεταστροφή που αδιαμφισβήτητα θα οδηγήσει σε ένα ειρηνευτικό σχέδιο το οποίο εάν συμφωνηθεί από το Κρεμλίνο, θα επιβληθεί στην ουκρανική κυβέρνηση, η οποία ήδη είναι απολύτως εξαρτημένη τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά από τις ΗΠΑ.
Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, δύο αμερικανοί «σοφοί», δημοσιεύουν έναν οδικό χάρτη, ο οποίος είναι βέβαιο πως θα αποτελέσει τη βάση για το ειρηνευτικό σχέδιο που θα προταθεί και από τις δύο πλευρές με την δέσμευση της Δύσης ότι θα το τηρήσει.
Ο καθηγητής Nicolai N. Petro, υπήρξε στέλεχος του State Department επιφορτισμένος με τα θέματα της Σοβιετικής Ενώσεως, διαχειριζόμενος μάλιστα την κατάρρευση της. Γνωρίζει σε βάθος την κατάσταση αλλά και τις πληγές από το κατακερματισμένο κορμί του «γίγαντα» σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Ο Gilbert Doctorow με διδακτορικό στην Ρωσική ιστορία από το πανεπιστήμιο Columbia διαθέτει 25ετή εμπειρία στα θέματα της Ουκρανίας, διαθέτοντας μάλιστα ισχυρές επαφές με οικονομικούς παράγοντες της χώρας, πριν και μετά το 2014.
Είναι τα δύο πρόσωπα που συνέταξαν τον οδικό χάρτη για ένα ειρηνευτικό σχέδιο που θα έχει διάρκεια και αποτελεσματικότητα, το οποίο μάλιστα δημοσίευσαν στο εμβληματικό think tank The National Interest.
Είναι θέμα χρόνου να μετεξελιχθεί σε επίσημη ειρηνευτική πρόταση των ΗΠΑ στις αντιμαχόμενες πλευρές. Διαβάστε τα κύρια σημεία του οδικού χάρτη:
Μια διαρκής και βιώσιμη διευθέτηση πρέπει να αναγνωρίσει ότι η σύγκρουση δεν θα τελειώσει με την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων.
Η δυτική στρατηγική στην Ουκρανία δεν ευνοεί την ειρήνευση επειδή δεν ασχολείται με ορισμένες βασικές πτυχές της τρέχουσας σύγκρουσης. Δεν ασχολείται με τα δικαιώματα των ρωσόφωνων στην Ουκρανία και δεν αντιμετωπίζει την τριακονταετή αποτυχία δημιουργίας ενός πανευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας που θα περιλαμβάνει τη Ρωσία. Και τα δύο είναι θέματα πρωταρχικής σημασίας για τη Ρωσία. Η σχέση μεταξύ τους μπορεί να μην είναι προφανής σε πολλούς στη Δύση, αλλά για τη Ρωσία, απεικονίζουν μια νοοτροπία προώθησης δυτικών συμφερόντων και αξιών σε βάρος των συμφερόντων της Ρωσίας.
Ακριβώς λόγω αυτής της νοοτροπίας η Δύση πιάστηκε στον ύπνο όταν η Ρωσία ανέλαβε ξαφνικά την πρωτοβουλία να διεκδικήσει τα συμφέροντά της με στρατιωτικά μέσα. Αυτό έχει φέρει τη Δύση σε δίλημμα, με λίγες ευχάριστες επιλογές. Τα προτιμώμενα μέσα καταναγκασμού που επέβαλλε – οι οικονομικές κυρώσεις – είναι βέβαιο ότι θα γίνονται όλο και λιγότερο αποτελεσματικά με την πάροδο του χρόνου, όπως συνέβη σε άλλες χώρες, οι οποίες πάντα έβρισκαν εφαρμόσιμα υποκατάστατα για τη μείωση της εξάρτησης τους από τη Δύση. Η σημασία της Ρωσίας να παρέχει στον κόσμο βασικά αγαθά, όπως πετρέλαιο, αέριο, σιτηρά και λιπάσματα, της δίνει ακόμη μεγαλύτερη οικονομική επιρροή.
Ταυτόχρονα, η πολιτική απομόνωση που επιδίωξε να επιβάλει η Δύση, ενώ έχει κάποια έλξη για τις δημόσιες σχέσεις της, περιορίζει περαιτέρω την ικανότητα της Δύσης να πείσει τη Ρωσία να συνεργαστεί σε άλλα ζητήματα ζωτικής σημασίας και αναγκάζει τη Ρωσία σε νέες συμμαχίες που θα είναι πάντα αντιδυτικές. Ο Χένρι Κίσινγκερ υποστήριξε πρόσφατα ότι η θεσμοθέτηση μιας τέτοιας εχθρότητας θα ήταν ιστορικά ένα λάθος άνευ προηγουμένου και θα έπρεπε να αποφευχθεί με κάθε κόστος.
Εν τω μεταξύ, παρά τη ρητορική από το Κίεβο, ο πόλεμος δεν έφερε την Ουκρανία πιο κοντά στην επίλυση των εσωτερικών της συγκρούσεων. Η άνοδος της ουκρανικής «πατριωτικής ζέσης» είναι αρκετά πραγματική, ωστόσο συχνά αντανακλά τις ίδιες περιφερειακές ανισότητες που διχάζουν την Ουκρανία από την ανεξαρτησία της. Ανεξάρτητα λοιπόν από το πώς τελειώνει η στρατιωτική σύγκρουση, οι παλιές δυσαρέσκειες είναι πιθανό να επανεμφανιστούν, με τους ρωσόφωνους να κατηγορούνται και πάλι για την υποτιθέμενη διχασμένη πίστη τους. Όπως είπε πρόσφατα ο δημοφιλής Ουκρανός δημοσιογράφος Mikhail Dubinyanski, «χρειάστηκε μόνο μια στιγμή για να σταθεροποιηθούν οι πρώτες γραμμές, για να επανεμφανιστεί το παραδοσιακό εσωτερικό μίσος».
Μια διαρκής και βιώσιμη διευθέτηση πρέπει να αναγνωρίσει ότι αυτή η σύγκρουση δεν θα τελειώσει με την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων. Επομένως, μια διευθέτηση πρέπει να αντιμετωπίζει τρεις ζωτικές πτυχές της σύγκρουσης ταυτόχρονα, διαφορετικά δεν θα διαρκέσει.
Πρώτον, ο ανταγωνισμός μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για την Ουκρανία, ο οποίος προφανώς δεν πρόκειται να τελειώσει μετά τη λήξη των μαχών.
Δεύτερον, η σύγκρουση μεταξύ της ρωσικής και της ουκρανικής ελίτ για τις αντίστοιχες εθνικές και πολιτισμικές διαφορές τους, η οποία πρόκειται να ενταθεί μετά τον πόλεμο.
Τρίτον, η σύγκρουση μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού μισού της Ουκρανίας, την οποία ο σημερινός «πατριωτικός ενθουσιασμός» έχει συγκαλύψει προσωρινά.
Η πρότασή μας δεν επιδιώκει να τερματίσει αυτές τις συγκρούσεις, που είναι ενδημικές, αλλά μάλλον να μετατοπίσει τον ανταγωνισμό από τον στρατιωτικό στίβο, με τους συνακόλουθους κινδύνους κλιμάκωσής του, στους στίβους της οικονομικής ευημερίας και της ήπιας αντιπαράθεσης. Ουσιαστικά, αυτό είναι το είδος του ανταγωνισμού που είχε η Δύση με τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια της ακμής της ύφεσης, αφού αποφάσισε ότι η συνύπαρξη ήταν προτιμότερη από την αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή.
Σε αντάλλαγμα για τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την απόσυρση των δυνάμεών της, η Ρωσία θα ήταν υποχρεωμένη να μην προσαρτήσει τις περιοχές που κατέχει σήμερα και να συμφωνήσει να διεξαγάγει εκεί δημοψήφισμα για το καθεστώς υπό διεθνή επίβλεψη, σε δέκα με είκοσι χρόνια από τώρα.
Η Ουκρανία, από την πλευρά της, θα αποδεχόταν την προσωρινή απώλεια του ελέγχου της στη «Novorossiya» (τις περιοχές Donbass, Lugansk, Zaporozhye, Kherson και Nikolayev), με την προϋπόθεση ότι το καθεστώς τους θα καθοριστεί τελικά από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Επιπλέον, το ΝΑΤΟ θα δεσμευθεί επίσημα να μην αναγνωρίσει την Ουκρανία ως χώρα για ένταξη. Σε σεβασμό προς την Ουκρανία, ωστόσο, δεν θα υπήρχε επίσημη υπόσχεση ουκρανικής ουδετερότητας. Αυτό θα επιτρέψει στην Ουκρανία να λάβει μεγάλη ποικιλία αμυντικής στρατιωτικής βοήθειας και εκπαίδευσης από άλλες χώρες, εκτός όμως από μόνιμες ξένες βάσεις και οπλικά συστήματα ικανά να πλήξουν το ρωσικό έδαφος.
Οι ανησυχίες της Ουκρανίας για την ασφάλεια θα αμβλυνθούν περαιτέρω από μια επίσημη δέσμευση της Ρωσίας ότι δεν θα αντιταχθεί στην ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ανοίγοντας την πόρτα στην πολυετή βοήθεια με επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που η Ουκρανία θα χρειαστεί απεγνωσμένα για να ανακάμψει.
Οι εγγυήσεις προς την Ρωσία για την ασφάλεια της, εν τω μεταξύ, θα ενισχύονταν από τη διεθνή αναγνώριση της Novorossiya (μπορεί να ισχύσουν ορισμένοι από τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται για την εκτόνωση της διαφοράς σχετικά με την Ελεύθερη Επικράτεια της Τεργέστης και του Σάαρλαντ). Θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη και στις δύο πλευρές των ρωσο-ουκρανικών συνόρων και η ασφάλεια να ενισχυθεί περαιτέρω με τη δέσμευση πολλών ισχυρών κρατών να διασφαλίσουν τα σύνορα τόσο της Ουκρανίας όσο και της Novorossiya.
Τα κίνητρα για την Ουκρανία
Ένα ουκρανικό κράτος που θα είναι σε θέση να αποβάλλει την εθνικιστική ατζέντα που εισήγαγε μετά το 2014. Για να αποκτήσει τις δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας, η Ρωσία θα πρέπει να εγκαταλείψει τον στόχο της για πλήρη «αποναζιστοποίηση» της Ουκρανίας.
Η σταθερή προοπτική ένταξης στην ΕΕ στο άμεσο μέλλον. Η Ρωσία μπορεί να αντλήσει κάποια ικανοποίηση ωστόσο, από το γεγονός ότι το νέο καθεστώς που θα οικοδομηθεί στην Ουκρανία θα είναι πρόβλημα και ευθύνη της Ευρώπης (όπως ορισμένοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται).
Πολυετής βοήθεια και αμυντικά όπλα για την Ουκρανία.
Η πιθανότητα ότι οι περιοχές που χάθηκαν τώρα θα μπορούσαν τελικά να ενταχθούν ξανά στην Ουκρανία, εάν το Κίεβο τους παράσχει ελκυστικούς λόγους για να το κάνουν. Αυτό, φυσικά, θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές που θα υιοθετήσει το Κίεβο απέναντι σε αυτές τις περιοχές, αλλά οι ουκρανικές αρχές θα έχουν άφθονο χρόνο για δύο δεκαετίες και σημαντική δυτική βοήθεια για να υποστηρίξουν την θέση τους και να πείσουν τους κατοίκους των ανατολικών περιοχών να επιλέξουν την επανένταξη τους στη «νέα Ουκρανία».
Τα κίνητρα για τη Ρωσία
Η απώλεια του ουκρανικού εδάφους – η ανεξάρτητη Κριμαία θα αναγνωριστεί μόνιμα, η Novorossiya ίσως μόνο προσωρινά.
Καμία ένταξη στο ΝΑΤΟ για την Ουκρανία.
Η άμεση άρση των δυτικών κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία, τη Λευκορωσία και τη Novorossiya. Μπορεί κάποιος εύλογα να υποθέσει ότι οι περιοχές εντός της Novorossiya θα έλκονται από τη Ρωσία. Επομένως, η ΕΕ δεν πρέπει να επαναλάβει το λάθος που έκανε το 2013 αναγκάζοντας τους Ουκρανούς να επιλέξουν μεταξύ της ευρωπαϊκής και της ευρασιατικής οικονομικής ολοκλήρωσης. Αυτή τη φορά, θα πρέπει να γίνουν τα πάντα για να δημιουργηθεί μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου που θα ενθαρρύνει αυτές τις περιοχές να γίνουν μια ζωτικής σημασίας γέφυρα που συνδέει Ευρώπη και Ρωσία.
Τέλος, υπάρχει η πιθανότητα η Novorossiya να επιλέξει τελικά να ενταχθεί στη Ρωσία, εάν αποδειχθεί πιο ελκυστική και επιτυχημένη από την Ουκρανία. Αναμφίβολα, η Δύση θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι της τα επόμενα δέκα με είκοσι χρόνια για να διασφαλίσει ότι αυτό δεν θα συμβεί.
Η Δύση θα πρέπει να χαιρετίσει μια τέτοια αλλαγή στο επίκεντρο του ανταγωνισμού, καθώς θεωρεί την οικονομική επιτυχία και την ήπια αντιπαράθεση ως τομείς παραδοσιακής ισχύος. Και η Ρωσία θα πρέπει επίσης να το χαιρετίσει, καθώς υποστηρίζει ότι κατά βάθος οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί μοιράζονται έναν πολιτιστικό και πνευματικό δεσμό που είναι πολύ βαθύτερος από τους οικονομικούς. Αυτή θα ήταν μια ευκαιρία να αποδειχθεί ή να διαψευσθεί αυτό το επιχείρημα.
Οι Ουκρανοί εθνικιστές θα πρέπει επίσης να το αποδεχτούν, καθώς θα τους έδινε δύο δεκαετίες για να δημιουργήσουν μια ευρεία βάση υποστήριξης εντός της Ουκρανίας για την άποψή τους ότι Ρώσοι και Ουκρανοί δεν έχουν τίποτα κοινό και να διαδώσουν αυτήν την άποψη μέσω πολιτιστικών δεσμών και εξαγωγών στη Novorossiya. Επιπλέον, θα μπορέσουν να το κάνουν σε έναν πολύ πιο ομοιογενή ουκρανικό πληθυσμό, με την ευλογία και την οικονομική υποστήριξη της Δύσης.
Τέλος, υπάρχει το διόλου ευκαταφρόνητο πλεονέκτημα ασφάλειας που θα αντλούσαν η Ευρώπη και ο κόσμος από τη δημιουργία ενός πλαισίου στο οποίο η Ρωσία και η Δύση μπορούν να ανταγωνίζονται με τρόπους που θα ήταν δυνητικά αμοιβαία επωφελείς, παρά σίγουρα αμοιβαία καταστροφικοί.
Θα υπάρξει οπωσδήποτε αντεπιχείρημα στην πρόταση μας ότι μια τέτοια διευθέτηση ανταμείβει τη ρωσική επιθετικότητα. Σε έναν ατελή κόσμο, ωστόσο, η ηθική της τιμωρίας της Ρωσίας (χωρίς να διασφαλίσουμε την απόσυρση της από την Ουκρανία) πρέπει να σταθμιστεί με την ηθική της επιτρεπόμενης περαιτέρω ταλαιπωρίας στην Ουκρανία, ειδικά όταν η εναλλακτική μας λύση όχι μόνο σταματά την αιματοχυσία αλλά προσφέρει επίσης έναν μηχανισμό με τον οποίο, υπό πιο ευοίωνες συνθήκες, η Ουκρανία θα μπορούσε ενδεχομένως να ανακτήσει τα εδάφη της. Ο χρόνος, ωστόσο, είναι ουσιαστικός. Όσο περισσότερο καθυστερούν οι διαπραγματεύσεις διευθέτησης, τόσο περισσότερο έδαφος είναι πιθανό να χάσει η Ουκρανία από τη Novorossiya.
Μια άλλη πιθανή αντίρρηση θα είναι αναμφίβολα ότι οι Ρώσοι αξιωματούχοι δεν μπορούν ποτέ να μας πείσουν ότι θα κρατήσουν τον λόγο τους. Όσοι δυτικοί πάντως νιώθουν έτσι έχουν έτοιμη αντίρρηση για κάθε μορφή διαπραγμάτευσης και όχι μόνο με τη Ρωσία. Το μόνο πράγμα που θα επισημάνουμε είναι ότι θέτοντας το δημοψήφισμα για το καθεστώς μια καλή πορεία στο μέλλον, τα μέσα εφαρμογής του θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης όχι από εκείνους που εξαπέλυσαν αυτόν τον πόλεμο, αλλά από μια ρωσική ηγεσία μετά τον Πούτιν. Το είδος της σχέσης που θα έχουμε με αυτούς τους μελλοντικούς Ρώσους ηγέτες είναι ακόμα πολύ στα χέρια της Δύσης να καθοριστεί.
