Συμπληρώθηκαν προχθές (31/07/2022) 102 έτη από την εκτέλεση του μεγάλου Ελληνα διανοητή, πολιτικού και διπλωμάτη Ίωνος Δραγούμη από το βενιζελικό παρακράτος. Δύο χρόνια μετά συντελέστηκε το τραγικότερο γεγονός στην ιστορία του Ελληνισμού, η Μικρασιατική Καταστροφή, την οποία ο Δραγούμης ούτε πρόλαβε ούτε μπόρεσε να αποτρέψει με το πολιτικό και πνευματικό του έργο.
- Από τον Γιάννη Χ. Κουριαννίδη*
Το 1908 είχε κυκλοφορήσει το μικρό βιβλίο του «Η Μεγάλη Ιδέα», στο οποίο μεταξύ άλλων έγραφε τα εξής: «Οταν και η Κωνσταντινούπολις έπεσε, το Εθνος εις το οποίον δεν απέμεινε πλέον καμμία δύναμις και καμμία ευτυχία εφάνη καταδικασμένον ν᾽ αποθάνη υπό την εσχάτην δουλείαν. Αλλά το έθνος δεν απέθανε. Οταν όλα τα έχασε, μόνον, χάρις εις την θρησκείαν του, που υποβάλλει την ιδέαν της αναστάσεως, εδημιούργησε δι᾽ εαυτό μίαν δύναμιν, ένα ιδανικόν, την Μεγάλην του Ιδέαν. Επίστευσεν ότι θα έλθη πάλιν ημέρα που θ᾽ αναστηθή από τον τάφον της δουλείας και ενωμένο πάλιν θ᾽ αποτελέση κράτος εύμορφο και δυνατό».
Είναι αλήθεια ότι ο μεγάλος πόνος για την Καταστροφή δεν άφησε ανεπηρέαστους και τους πνευματικούς ανθρώπους της πατρίδας μας. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που αναζήτησαν υποκατάστατά της πέρα από την εδαφική διάστασή της, όπως ο Σεφέρης και ο Ελύτης, που μίλησαν για την αναγκαιότητα διατήρησής της όχι με τη λογική και τη δύναμη των όπλων, αλλά του λόγου και της τέχνης. Άλλοι επέλεξαν πολιτικά υποκατάστατα, που σύντομα όμως εξελίχτηκαν σε απαισιόδοξες και μοιρολατρικές προσεγγίσεις, όπως λ.χ. ο Βάρναλης («δειλοί και άβουλοι αντάμα»), ενώ ακόμη και γίγαντες του πατριωτισμού στα έργα τους, όπως ο Κωστής Παλαμάς, μετέστρεψαν την οπτική τους και συμβιβάστηκαν προς στιγμήν με τη διαμορφωθείσα κατάσταση («Απ’ την Πατρίδα διωγμένοι/και σβησμένοι απ’ την Ανατολή/θ’ ανατείλωμε στη Δύση»).1
Επρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια προκειμένου να αναστραφεί αυτό το ηττοπαθές κλίμα που κυριαρχούσε στον πνευματικό κόσμο της πατρίδας μας. Το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά είναι βέβαιο ότι βοήθησε σε αυτό, με την αυτοπεποίθηση που καλλιέργησε, κυρίως στην ελληνική νεολαία, που απετέλεσε και καταλυτικό στοιχείο για τη δημιουργία του έπους του 1940-1941.
Ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος αυτής της τάσης, για την επιστροφή στην Ιστορία και στον προορισμό του έθνους μας, είναι αδιαμφισβήτητα ο καθηγητής Πολιτειολογίας Δημήτριος Βεζανής, ο οποίος, ιδιαίτερα στα έργα και στην αρθρογραφία του, που δημοσιοποιήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1950-1960, διατυπώνει την άποψη ότι η Μεγάλη Ιδέα σαφώς και δεν απέθανε, αλλά και ότι «το μέγα έργον μένει ακόμα ατελείωτον και αναμένει την τελικήν του ολοκλήρωσιν». Χαρακτηρίζει ηλίθια και επικίνδυνη την άποψη ότι η Μεγάλη Ιδέα απέθανε με την ήττα του 1922, αλλά το ίδιο και την άποψη ότι η Μεγάλη Ιδέα έχει αποκλειστικώς πνευματικό περιεχόμενο.2
Θεωρώντας μάλιστα την προοπτική ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα ως τμήμα αυτής της Ιδέας έγραφε το 1959: «Η Μεγάλη Ιδέα δεν θα αποθάνη ούτε και εάν η σημερινή προσπάθεια της ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα αποτύχη. Διότι αι ιδέαι δεν “χρεωκοπούν” όταν συμβή τα γεγονότα και η Ιστορία να αναστείλουν την πραγματοποίησίν των. Χρεωκοπούν και αποθνήσκουν όταν αποθάνουν εις την καρδίαν των ανθρώπων και του έθνους, όπερ αποτελεί τον φορέα της Ιδέας».
Ο Ιων Δραγούμης δεν έζησε το τραγικό γεγονός της Καταστροφής και δεν γνωρίζουμε πώς αυτό θα τον επηρέαζε. Αν όμως κρίνουμε από το σύνολο του έργου του και παρά τη διαρκή εξέλιξη των θέσεών του, απότοκος του ανήσυχου πνεύματός του, μπορούμε με σιγουριά να θεωρήσουμε ότι, ακόμη και αν μια έντονη συναισθηματική φόρτιση θα επηρέαζε πρόσκαιρα την οπτική του για το μέλλον του Ελληνισμού, ο κοινοτικός δυναμισμός του, που θα ανέτειλλε και θα ενισχυόταν στον ελλαδικό χώρο με την έλευση των προσφύγων, είναι βέβαιο ότι θα ενίσχυε ξανά την πεποίθησή του ότι «ο Ελληνισμός είναι μια οικογένεια από ελληνικές κοινότητες».
Μια οικογένεια που έχει ανάγκη από την ύπαρξη μιας Μεγάλης Ιδέας για το μέλλον της: «Είνε ανάγκη να υπάρχη Μεγάλη Ιδέα; Είνε το αυτό σαν να ερωτά κανείς αν είνε ανάγκη να υπάρχη το Ελληνικόν Εθνος». Διότι «όταν το Εθνος δεν έχη Ιδανικόν, όταν δεν πιστεύη εις αυτό, δεν έχει πρόγραμμα, δεν έχει γνώμονα να κρίνη τι το συμφέρει και τι όχι, ποίος το ωφελεί και ποίος το βλάπτει, παραπαίει, στέκεται, λιμνάζει σε τέλμα συναλλαγής και αλληλοφαγώματος (…), ως ότου άλλο Εθνος που ακολουθεί με πίστιν το ιδικό του πρόγραμμα τους σαρώση όλους».3
1. Δημήτρης Μάρτος, «Από τον Ελληνισμό στον Αθηναϊσμό», περιοδικό «Ενδοχώρα», τ. 124-125.
2. Ιωάννης Κολοβός, «», περιοδικό «Ενδοχώρα», ό.π.
3. Ιων Δραγούμης, «Ελληνικός Πολιτισμός».
Δημοτικός Σύμβουλος Θεσσαλονίκης «Θεσσαλονίκη Πόλη Ελληνική»
endohora@yahoo.gr
