Ένα είναι βέβαιο. Ότι, το 1827, η επανάσταση βρισκόταν σε πολύ δύσκολη καμπή. Διαφαινόταν ξεκάθαρα ότι οδηγούταν σε αποτυχία και μόνο από ένα τυχαίο γεγονός θα μπορούσε το αναμενόμενο να ανατραπεί. Σημειωτέον: Ολόκληρη η Ηπειρωτική Ελλάδα βρισκόταν στα χέρια του εχθρού. Ακόμα και το ανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου το οποίο παρέμενε ελεύθερο, απειλείτο άμεσα από τον Ιμπραήμ, που προχωρούσε ακάθεκτος κατά του Ναυπλίου και της Ύδρας. Στις Ελληνικές θάλασσες κυριαρχούσαν οι πειρατές. Η αναρχία και οι διχόνοιες συγκλόνιζαν τους αντιπροσώπους του Έθνους στο Ναύπλιο…
Και το τυχαίο γεγονός ήρθε: Η Ναυμαχία στο Ναβαρίνο, έσωσε την επανάσταση και την Ελλάδα!
- Γράφει ο Τάκης Κάμπρας
Η Ελλάδα πριν τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου
Σε αυτή τη δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα, η ευρωπαϊκή διπλωματία φάνηκε να αλλάζει στάση και άρχισε δειλά, δειλά να διάκειται ευμενώς προς την Επανάσταση. Απαρχή της μεταβολής της στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα ήταν ο θάνατος του τσάρου της Ρωσίας Αλέξανδρου Α’, που μάλλον ακολουθούσε πολιτική σύμπλευσης με εκείνη του Μέτερνιχ. Ο αδελφός του, Νικόλαος Α’ που τον διαδέχθηκε, ήθελε η Ρωσία να επιβληθεί ως μεγάλη δύναμη και να προστατεύσει τους ορθόδοξους Έλληνες από τους Τούρκους. Βέβαια, στο πίσω μέρος του κεφαλιού του ήταν η προώθηση των γεωπολιτικών ρωσικών συμφερόντων. Ευτυχής συγκυρία και ο νέος Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Γεώργιος Κάνινγκ, ο οποίος έδωσε μια πιο φιλελεύθερη τροπή στην εξωτερική πολιτική της Γηραιάς Αλβιόνας. Αλλά και η Γαλλία, που μέχρι τότε έπαιζε δευτερεύοντα ρόλο στο άγγλο-ρωσικό παιχνίδι, παρ’ όλη τη φιλοτουρκική πολιτική της, κατέβαλλε μεγάλες διπλωματικές προσπάθειες για να κερδίσει ισότιμη θέση στο σχέδιο για την επίλυση του ελληνικού ζητήματος μεν προκειμένου να αυξήσει την επιρροή της στην ανατολική Μεσόγειο δε.
Στις 4 Απριλίου 1826 έχει υπογραφεί το πρωτόκολλο της Ρωσο-Αγγλικής συμφωνίας της Πετρούπολης για την δημιουργία Ελληνικού Κράτους και είναι η πρώτη φορά που γίνεται επίσημα μνεία για Ελληνικό Κράτος. (Αποφασίζεται η μεσολάβηση ανάμεσα στους Έλληνες και την Πύλη για τη δημιουργία αυτόνομου ελληνικού κράτους που θα είναι φόρου υποτελές στο σουλτάνο). Οι κυβερνήσεις και των τριών δυνάμεων δέχονταν επίσης υπό την έντονη πίεση της εγχώριας κοινής γνώμη τους ώστε να ενισχυθούν οι Έλληνες, ειδικά μετά από την εισβολή της Πελοποννήσου, το 1825, από τον υποτελή στους Οθωμανούς Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου και τις αγριότητες του στρατού του σε βάρος του γηγενούς πληθυσμού.
Την Άνοιξη του 1826, ο νέος αυτοκράτορας της Ρωσίας, Νικόλαος έστειλε – προκειμένου να ενωθεί με τον Αγγλικό και το Γαλλικό Στόλο – μια μοίρα από τέσσερα πλοία γραμμής, τέσσερες φρεγάτες και πέντε μικρά μπριγκαντίνια υπό τον υποναύαρχο κόμη Λόγκιν Χέυδεν (LoginΗeiden). Η Οθωμανική Πύλη όμως κωφεύει στις ειρηνευτικές αυτές προσπάθειες. Στη πραγματικότητα η Οθωμανική Πύλη γνωρίζοντας, ότι οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν επιθυμούσαν την επιτυχία της Ελληνικής Επαναστάσεως και την αποκατάσταση της Ελλάδος σε εντελώς ανεξάρτητο κράτος, αντιδρούσαν στις πιο πάνω κινήσεις εκ του ασφαλούς.
Οι κυβερνήσεις της Ευρώπης είχαν η κάθε μία τους δικούς τους λόγους για την αντίθεση στη επιτυχία της Επανάστασης στην Ελλάδα. Όλες μαζί όμως, είχαν λόγους στρατηγικούς σ’ αυτή τους την αντίθεση: «…Την προστασία των μεγάλων δρόμων που οδηγούσαν στην Ασία και, επιπλέον, την παρεμπόδιση της καθόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο». Το τελευταίο ενδεχόμενο ανησυχούσε ιδιαιτέρως την Αγγλία και τη Γαλλία που έβλεπαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως τη μόνη ικανή δύναμη περιορισμού της ρωσικής επιρροής και, φυσικά, κάθε ανάλογης απόπειρας εξόδου της Ρωσίας στις θερμές θάλασσες της Μεσογείου.
Η επίσημη ανάμειξη των ξένων
Η επίσημη ανάμειξη των ξένων, των Μεγάλων Δυνάμεων της περιόδου, για πρώτη φορά στην Ελληνική υπόθεση, ήταν αμέσως πριν από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Οι πρέσβεις, της Ρωσίας Ριμποπιέρ, της Γαλλίας ο Γκιγιεμινό και ο Στράτφορντ Κάνινγκ, πρώτος εξάδελφος του Υπουργού εξωτερικών Τζορτζ Κάνινγκ της Αγγλίας – προσπαθώντας να πείσουν το Σουλτάνο να δεχθεί την κατάπαυση των εχθροπραξιών, απείλησαν ότι θα αποχωρούσαν οι πρέσβεις από την Κωνσταντινούπολη. Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι όλες αυτές οι διαπραγματεύσεις γίνονταν «εν αγνοία της Ελλάδας».
Οι τρεις «προστάτιδες» δυνάμεις υπέγραψαν στο Λονδίνο τη συνθήκη της 6ης Ιουλίου 1827, την επονομαζόμενη «Ιουλιανή Συνθήκη» ή «Συνθήκη Ειρηνεύσεως της Ελλάδος», με την οποία ιδρυόταν ελληνικό κράτος, φόρου υποτελές στο Σουλτάνο. Να πούμε εδώ ότι η Συνθήκη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» της Ελλάδος τον Αύγουστο του 1827 και υπάρχει σχετική τοιχογραφία στο κτήριο της Βουλής των Ελλήνων.Στη Συνθήκη υπήρχε κι ένα μυστικό άρθρο, που προέβλεπε την επέμβαση των τριών δυνάμεων, εάν οι δύο εμπόλεμοι δεν δέχονταν τους όρους της σύμβασης. Όμως, όλο το περιεχόμενο της Συνθήκης και το μυστικό άρθρο διέρρευσαν στους «Times» του Λονδίνου και δημοσιεύθηκαν στις 12 Ιουλίου 1827.
Ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β’ αρνήθηκε κατηγορηματικά κάθε διαπραγμάτευση. Όταν στις 8 Αυγούστου 1827 πέθανε ο Τζορτζ Κάνιγκ, πρωτεργάτης της συνεννόησης των τριών χωρών, ο Μέτερνιχ, που είχε χαρακτηρίσει παλαιότερα τον Κάνιγκ «κακοποιό μετέωρο» και οι υπόλοιποι ανθέλληνες και οι συντηρητικοί κύκλοι στην Ευρώπη έσπευσαν να πανηγυρίσουν, θεωρώντας δεδομένο ότι η συμμαχία θα διαλυόταν.
Την 6η Σεπτεμβρίου (παλαιό ημερολόγιο) συνέβη ναυτικό επεισόδιο μεταξύ βρετανικών και τουρκοαιγυπτιακών πλοίων στα παράλια της Παρνασσίδας (εκεί όπου πολλά χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε η κωμόπολη της Ιτέας και συγκεκριμένα στην τότε θέση Σκάλα Σαλώνων), όπου το ατμόπλοιο «Καρτερία» με κυβερνήτη τον Φρανκ Χέιστινγκς κατέστρεψε 6 μικρά τουρκικά σκάφη και ένα αλγερινό.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1827 ο Κόδριγκτον, που είχε το γενικό πρόσταγμα, διαμήνυσε στον Ιμπραήμ ότι ο στόλος του βρισκόταν εκεί για να επιβάλει ανακωχή και τον προειδοποίησε ότι τυχόν άρνησή του θα τον υποχρέωνε να την επιβάλει δια της βίας. Ο Ιμπραήμ, που συνέχιζε με αμείωτη ένταση τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο, πήρε μάλλον αψήφιστα την απειλή του Κόδριγκτον.
Στις 19 Σεπτεμβρίου, μοίρα του τουρκοαιγυπτιακού στόλου απέπλευσε από την Πύλο για να τιμωρήσει τα βρετανικά πλοία. Ο ναύαρχος Κόδριγκτον ορμώμενος από τη Ζάκυνθο με δύο μόνο πλοία ανάγκασε την τουρκοαιγυπτιακή μοίρα να επιστρέψει στο λιμάνι αλλά ο Ιμπραήμ έστειλε στρατό στην ξηρά όπου προέβη σε εμπρησμούς και καταστροφές ως αντίποινα. Ο καπετάνιος Χάμιλτον που αποβιβάστηκε στη ξηρά μαζί με Ρώσο αξιωματικό, σε αναφορά του προς τον Κόδριγκτον ανέφερε ότι «αν ο Ιμπραήμ παραμείνει στον Ελληνικό χώρο, περισσότερο από το ένα τρίτο των κατοίκων θα λιμοκτονήσει». Μετά από αυτή την αναφορά οι τρεις ναύαρχοι έστειλαν επιστολή διαμαρτυρίας προς τον Ιμπραήμ, αλλά έλαβαν την απάντηση ότι αυτός ήταν άφαντος.Οι τρεις Ναύαρχοι έκριναν ότι δεν πρέπει να παραμείνουν θεατές των βιαιοπραγιών των Οθωμανών. Να σημειωθεί ότι ο Κάνιγκ είχε δώσει στον Κόδριγκτον την δική του ερμηνεία της Συνθήκης του Λονδίνου: «Αν δεν εισακουσθεί ο λόγος σας, μεταχειριστείτε τα πυροβόλα».
Μετά από αυτό οι ναύαρχοι συμφώνησαν ότι ο Ιμπραήμ παραβιάζει τις συμφωνίες και απαίτησαν από αυτόν να αποπλεύσουν τα πλοία του προς Αίγυπτο ή Κωνσταντινούπολη αλλιώς θα του επιτεθούν.
Ο συμμαχικός στόλος εισήλθε στην Πύλο την 20η Οκτωβρίου και άρχισε να παίρνει θέσεις μάχης
Στις 13 Οκτωβρίου ο Ρωσικός στόλος είχε φθάσει στην περιοχή, ενώ στις 15 του ίδιου μήνα είχαν συγκεντρωθεί και οι τρεις στόλοι έξω από το Ναβαρίνο. Στις 16 Οκτωβρίου 1827 Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, υπό τους Ταχίρ Πασά, Μουχαρέμ Μπέη και Μουσταφά Μπέη, πρόλαβε να προσορμισθεί στη λιμνοθάλασσα του Ναβαρίνου (σημερινή Πύλος), προτού προλάβει ο Δεριγνί να τον εμποδίσει. Ο Τουρκοαιγυπτιακός Στόλος διέθετε συνολικά 89 πολεμικά πλοία, με 2240 πυροβόλα, ενώ ο συμμαχικός 27 πλοία (12 αγγλικά με επικεφαλής τη ναυαρχίδα Ασία, 8 ρωσικά με ναυαρχίδα το πλοίο Αζόφ και 7 γαλλικά με ναυαρχίδα τη φρεγάτα Σειρήνα ) με 1324 πυροβόλα, που ήσαν όμως ισχυρότερα του αντιπάλου του. Στόχος, τώρα, των τριών ναυάρχων ήταν να παρεμποδίσουν τη μεταφορά αιγυπτιακών στρατευμάτων σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου. Ο Κόδριγκτον ήλπιζε ότι έστω και την τελευταία στιγμή ο Ιμπραήμ θα έσπευδε να συμφωνήσει με την προτεινόμενη ανακωχή.
Στην υπηρεσιακή αναφορά του της 20ης Οκτωβρίου 1827 ο Εδουάρδος Κόδριγκτον αναφέρει σχετικά: «…Τα Τουρκικά πλοία ήσαν αγκυροβολημένα σε σχήμα ημισελήνου, έχοντας πλαγιοδετήσει… Ο συμμαχικός στόλος σχημάτιζε δύο στήλες, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι κρατούσαν την προσήνεμη στήλη και οι Ρώσοι την υπήνεμη…. Εξέδωσα διαταγές ότι κανένα πυροβόλο δεν θα βάλει, εκτός εάν οι Τούρκοι βάλουν πρώτοι και αυτές οι διαταγές τηρήθηκαν αυστηρά…».
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ένα μικρό εχθρικό πλοίο πλησίασε το Αγγλικό «Ντάρτμουθ» και ο κυβερνήτης του, έστειλε μια λέμβο με λίγους άνδρες για να τους αναγκάσει να απομακρυνθεί. Εκείνοι άρχισαν τότε να πυροβολούν και σκότωσαν το νεαρό Άγγλο υποπλοίαρχο και μερικούς ακόμη άνδρες. Το «Ντάρτμουθ» ανταπέδωσε το πυρ. Ο Κόδριγκτον έστειλε αντιπροσωπεία στους Αιγύπτιους για να τους αναφέρει ότι δεν ήταν σκοπός τους να συγκρουστούν μαζί τους, αλλά να τους αναγκάσουν να επιστρέψουν στις βάσεις τους. Οι μεν Τούρκοι στα Δαρδανέλια και οι Αιγύπτιοι στην Αλεξάνδρεια.
Οι Αιγύπτιοι χωρίς κανένα λόγο, σκότωσαν τον Έλληνα πλοηγό του Κόδριγκτον Πέτρο Μικέλη, έναν από τους απεσταλμένους. Η γαλλική ναυαρχίδα «Σειρήν» κτυπήθηκε από την αιγυπτιακή φρεγάτα «Έσμίνα». Αμέσως ο Γάλλος διοικητής Δεριγνί διέταξε σφοδρό κανονιοβολισμό κατά της εχθρικής φρεγάτας και σε ελάχιστα λεπτά το πυρ γενικεύθηκε .
Το 1898, ο Άγγλος ναύαρχος Sir Erasmus Ommanney (Έρασμος Ομάνεϋ), που σε νεαρή ηλικία είχε πάρει μέρος στην ναυμαχία του Ναβαρίνου, αφηγήθηκε τις αναμνήσεις του σε βρετανό δημοσιογράφο… «Την στιγμή κατά την οποία ο ενωμένος κόλπος έμπαινε στον κόλπο του Ναβαρίνου, εστάλη μια λέμβος από τους Τουρκοαιγύπτιους για να μεταφέρει το μήνυμα, ότι ο Ιμπραήμ πασάς, επειδή δεν έδωσε καμιά διαταγή ούτε άδεια στους Ευρωπαίους να εισέλθουν στον κόλπο, καλά θα ήταν οι ναύαρχοι να έχουν την καλοσύνη να κάνουν πίσω».
Ο Κόδριγκτον θεώρησε αυθάδη την κίνηση αυτή και απάντησε:
«Δεν ήρθα για να λάβω διαταγή από κανένα, αλλά να δώσω διαταγές. Εάν και μία βολή ριφθεί εναντίον των συμμαχικών στόλων, ο τουρκικός στόλος θα καταστραφεί τελείως». Την ώρα που ο Άγγλος ναύαρχος έδινε αυτήν απάντηση τα συμμαχικά πλοία αγκυροβολούσαν και μάζευαν τα πανιά τους, ενώ στην ναυαρχίδα «Ασία» παιάνιζε η μουσική.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς ερευνητές, ένα πλοιάριο που έμοιαζε ή ήταν πυρπολικό, πλησίαζε την φρεγάτα «Ντάρτμουθ». Τότε δόθηκε εντολή στον Υποπλοίαρχο Φιτζρόι να πλεύσει με μια βάρκα και να απομακρύνει το επερχόμενο πλοιάριο. Οι Τούρκοι είδαν τη βάρκα και φοβούμενοι – ίσως – ότι τους επιτίθενται άρχισαν τους πυροβολισμούς σκοτώνοντας τον επικεφαλής Αξιωματικό και ορισμένους ναύτες. Τότε από την φρεγάτα «Ντάρτμουθ» άρχισε αμυντικό πυρ για υπεράσπιση των λέμβων. Ταυτόχρονα άρχισε ελαφρό πυρ και από την γαλλική ναυαρχίδα «Σειρήν». Μόλις όμως άρχισαν οι πυροβολισμοί από την γαλλική ναυαρχίδα- κατά την αφήγηση του Ομάνεϋ- ένα αιγυπτιακό πλοίο άρχισε να βάλει εναντίον της. Αυτό λειτούργησε σαν σύνθημα γενικευμένης σύρραξης.
Η ναυμαχία έληξε μετά από τέσσερες περίπου ώρες και οι απώλειες των Οθωμανών ήσαν: 60 πλοία ενώ σχεδόν όλα τα άλλα ανατινάχθηκαν από τους ίδιους τη νύχτα για να μην τα αιχμαλωτίσουν οι σύμμαχοι. Είχαν περίπου 6000 νεκρούς και 4000 τραυματίες. Τα συμμαχικά πλοία είχαν 182 νεκρούς και 489 τραυματίες..
Ο Βρετανικός τύπος για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου
Παρά το γεγονός ότι η βρετανική κυβέρνηση είχε ανεπίσημα προειδοποιηθεί ότι η ασάφεια των οδηγιών που είχαν δοθεί στους τρείς ναυάρχους μπορούσε να οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση με τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο, η είδηση της ναυμαχίας, που έφτασε στο βρετανικό Ναυαρχείο μετά από τρεις εβδομάδες περίπου προκάλεσε κατάπληξη και αντιφατικά αισθήματα στην αγγλική κοινή γνώμη. Στο Λονδίνο ο πρωθυπουργός δούκας του Ουέλινγκτον χαρακτήρισε τη ναυμαχία «ατυχές και απαίσιο γεγονός», ενώ μία μερίδα πολιτικών υποστήριξε ότι ο Κόδριγκτον έπρεπε να παραπεμφθεί στο ναυτοδικείο για ανυπακοή, επειδή δεν είχε εντολή να δράσει. Κάποιοι υποστήριζαν ότι με τη διάλυση του Τουρκοαιγυπτιακού Στόλου οι Σύμμαχοι είχαν βοηθήσει την ενίσχυση της θέσης των Ρώσων στη Μεσόγειο.
Οι αντιδράσεις αυτές είχαν φυσικά την αντανάκλασή τους στις βρετανικές εφημερίδες οι οποίες ανάλογα με, την τάξη ή την πολιτική που εκπροσωπούσε η κάθε μία, επιδοκίμαζαν ή αποδοκίμαζαν, και σπάνια έμειναν ουδέτερες στην ιδέα της ανακήρυξης ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Μετά τη Ναυμαχία, οι Αναγνώστες τους είχαν να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο χαρακτηρισμούς, «Λαμπρό επίτευγμα» ή «Αξιοθρήνητο γεγονός»;
Βιέννη, Παρίσι, Μόσχα
Στη Βιέννη ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος χαρακτήρισε τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο σαν «δολοφονία». Ο εμπνευστής της Ιεράς Συμμαχίας και εχθρός της Ελληνικής Επανάστασης πρίγκιπας Μέτερνιχ της Αυστρίας χαρακτήρισε την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου ως «αρχή της βασιλείας του χάους».
Αντίθετα, στο Παρίσι και τη Μόσχα η είδηση προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό. Στις 9 Νοεμβρίου 1828 κυκλοφορούν στο Παρίσι τα νέα για τη Ναυμαχία και λίγες ημέρες αργότερα ο Βίκτωρ Ουγκώ συνθέτει ένα μέρος του ποιήματος που φέρει τον τίτλο «Ναβαρίνο»: «…Τώρα το Ναβαρίνο, η πόλη με τα βαμμένα σπίτια, τους χρυσούς θόλους, τ’ άσπρο Ναβαρίνο, που πάνω στο λόφο είναι χτισμένο ανάμεσα στα πεύκα, τον γαλήνιο κόλπο του σε μάχη φοβερή δανείζει σε δυο στόλους, που τις πρύμνες τους παράφορα τσουγκρίζουν. Κοίτα τους εκεί κάτω: είναι γεμάτος ο γιαλός καράβια κι έτοιμος τη φωτιά να καταπιεί, για το αίμα τους διψάει…»!
Κωνσταντινούπολη
Στην Κωνσταντινούπολη ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’ αναστατώθηκε από τα νέα και απειλούσε ότι θα εξαφανίσει από προσώπου γης όλους τους Έλληνες. Οι πρεσβευτές των τριών συμμάχων του ζήτησαν να δεχθεί τη Συνθήκη του Λονδίνου, σε διαφορετική περίπτωση θα αποχωρούσαν από την Πόλη. Σε συμβούλιο που ακολούθησε, οι Τούρκοι αποφάσισαν να μην προχωρήσουν σε πόλεμο με τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Μάλιστα, στη διάρκεια του συμβουλίου, ο Μαχμούτ είπε χαρακτηριστικά: «Σε αυτόν τον κόσμο ο άνθρωπος κάνει αυτό που μπορεί, όχι αυτό που θέλει…». Μεγάλη αλήθεια! Τελικά οι 3 πρεσβευτές αποχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη στις 8 Δεκεμβρίου 1827, καθώς δεν είχαν πάρει σαφή και ικανοποιητική απάντηση από τους Οθωμανούς.
Ακολούθησε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος (1828-1829), η εκστρατεία του Μεζόν στην Πελοπόννησο και τελικά η αποδοχή από τους Τούρκους της δημιουργίας ελληνικού κράτους (Μάρτιος 1829).
Το «Ημερολόγιο της πολιορκίας του Ναβαρίνου» του Giacinto Provana di Collegno (1824-25):
Έχουμε όμως και άλλη μια αυθεντική μαρτυρία, από το βιβλίο με τίτλο «το ημερολόγιο της Πολιορκίας του Ναβαρίνου» του κόμη Giacinto Ottavio Enrico Provana di Collegno από το Πιεμόντε. Κυρίως, ο Collegno αναφέρεται στις προετοιμασίες στην ξηρά πριν την καθοριστική για την ανεξαρτησία, ναυμαχία, Σύμφωνα με τα γραφόμενά του, δεν τρέφει και καμιά ιδιαίτερη εκτίμηση στους Έλληνες μαχητές. Ίσως επειδή δεν έχει ακόμα προσαρμοστεί στα δεδομένα και τις ιδιαιτερότητες της Ελληνικής επανάστασης καθώς εκείνος είχε υπηρετήσει σε συντεταγμένο στρατό. Σημασία όμως έχει ότι ήρθαν στην Ελλάδα να βοηθήσουν την εξέγερση. Οι Santarosa και Collegno φθάνουν στην πόλη του Ναυπλίου και στον Collegno, του απονέμεται ο βαθμός του συνταγματάρχη και αποστέλλεται ως διοικητής του μηχανικού στο φρούριο του Νεοκάστρου (Ναβαρίνου). Όμως, η εικόνα των Ελλήνων που συναντά τον αφήνει άφωνο. Όπως αναφέρει:«… οι Έλληνες μαχητές, αξιωματικοί και απλοί στρατιώτες, ενώπιον του αιγυπτιακού στόλου αποφεύγουν να αντισταθούν, αποφασίζουν τη διαφυγή και αφήνουν στη Σφακτηρία έκθετους, στο έλεος του εχθρού, τους πολεμιστές που βρίσκονταν εκεί – μεταξύ αυτών και τον Santarosa».
Επ’ αυτού διατυπώνονται ευθείες αιχμές κατά του διοικητή του φρουρίου Δημητρίου Σαχτούρη και ιδίως κατά του πρίγκιπα Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου που διαφεύγει με το μπρίκι «Άρης». «Επιπλέον, φεύγοντας αφήνουν το Ναβαρίνο δίχως βλήματα: «η μπαρουταποθήκη μας ήταν το (μπρίκι) «Άρης», το οποίο απομάκρυνε ο πρίγκιπας Μαυροκορδάτος». Η πειθαρχία είναι άγνωστη έννοια στους Έλληνες…»
Ειδικότερα, οι προτάσεις του Collegno για την εκπόνηση αναγκαίων εργασιών προκειμένου να ενισχυθεί η άμυνα του φρουρίου του Ναβαρίνου προκαλούν τη θυμηδία τους, αλλά ενίοτε και την ανοικτή αποδοκιμασία και την καταφρόνησή τους. «Οι Έλληνες διαμαρτυρήθηκαν έντονα όλοι με μια φωνή, ότι δεν είναι σκλάβοι, κανείς τους δεν μπορεί να μεταφέρει χώμα. Εάν ο διοικητής του μηχανικού χρειάζεται χειρώνακτες, ας πάει να πάρει τους Αιγύπτιους: εκείνοι, μάλιστα, θα δουλέψουν», αναφέρει επί λέξει ο Collegno. Από τους έλληνες αξιωματούχους ξεχωρίζει μόνον έναν για την ειλικρίνεια, την εντιμότητα και την ανιδιοτέλειά του: τον Υδραίο Αναστάσιο Τσαμαδό. Οι άλλοι ως επί το πλείστον είναι ιδιοτελείς σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που συζητούσαν ακόμη και να προτείνουν στον Ιμπραήμ την παράδοση του φρουρίου του Ναβαρίνου υπό τον όρο να καταβάλει στη φρουρά αμοιβή έξι μηνών! Μα αυτό «θα ισοδυναμούσε με πώληση του φρουρίου, όχι με παράδοσή του υπό τίμιους όρους», σημειώνει εμφατικά ο Collegno.
Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου σήμανε την ελευθερία της Ελλάδας
Ένα είναι βέβαιο: πως το αποτέλεσμα της Ναυμαχίας, επέβαλε τη διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού Κράτους. Στις 22 Μαρτίου 1829 υπογράφεται στο Λονδίνο το Πρωτόκολλο, που αναγνωρίζει την Αυτονομία της Ελλάδας, μέχρι τον Βόλο και τον Αμβρακικό κόλπο. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1829 η Ρωσία υπογράφει συμφωνία με την Τουρκία (Ανδριανουπόλεως), που στο 10ο άρθρο της βεβαιώνει τα υπογραφέντα στο Λονδίνο περί ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Με το νέο Πρωτόκολλο του Λονδίνου, της 3ης Φεβρουαρίου 1830, η Τουρκία αποδέχεται (στις 24 Απριλίου 1830) την Ανεξαρτησία της Ελλάδας .
Το Ναβαρίνο, η σημερινή Πύλος στα νότια της Πελοποννήσου, δεν έμεινε στην ιστορική μνήμη μόνον από τη ναυμαχία της 20ης Οκτωβρίου 1827, που ήταν η δεύτερη. Το Ναβαρίνο είναι γνωστό από την πρώτη ναυμαχία, που έγινε το 425 π.χ. όταν οι Αθηναίοι πολέμησαν τους Σπαρτιάτες. Η δεύτερη όμως ναυμαχία (1827) δεν σημειώθηκε απλώς ως η τελευταία μεγάλη ναυμαχία της ιστορίας μεταξύ ιστιοφόρων πλοίων και ως η μεγαλύτερη ναυμαχία «της μίας πλευράς», αλλά ήταν ίσως και η μεγαλύτερη ναυμαχία που έγινε στη νεότερη Ελλάδα. Εάν δε, δεν ήταν νικηφόρα για τους Στόλους των συμμαχικών δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, ίσως δεν θα υπήρχε σήμερα Ελλάδα ως κράτος.
