Κάποιοι λένε ότι ο αυτοκράτορας δεν υπόκειται στον νόμο, αλλά είναι νόμος ο ίδιος, και εγώ συμφωνώ∙ και βέβαια όσα κάνει και όσα νομοθετεί καλώς τα πράττει και τον υπακούμε.
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΙΑΚΟΣ
Αν όμως πει “πιες δηλητήριο”, με κανέναν τρόπο να μην το κάνεις. Επίσης, αν πει “να πέσεις στη θάλασσα και να τη διασχίσεις κολυμπώντας”, ούτε κι αυτό να το κάνεις. Ετσι από αυτά να γνωρίζεις ότι ο αυτοκράτορας, καθώς είναι άνθρωπος, υπόκειται στους ευσεβείς νόμους».
Κεκαυμένος, «Στρατηγικόν»*
Ο Κεκαυμένος ήταν Βυζαντινός συγγραφέας. Εζησε τον 11ο αιώνα και έγινε γνωστός στην εποχή μας κυρίως για το βιβλίο του «Στρατηγικόν», το οποίο είναι ένα έργο με παραινέσεις και συμβουλές στρατιωτικού, πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Με το απλό και θυμόσοφο ύφος του, αλλά και την ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του φτάνει να θυμίζει τον αρχαίο Ησίοδο και το «Εργα και Ημέραι» του.
Το «Στρατηγικόν» μπορεί να φανεί… αφελές σε κάποιον από τους πολλούς οπαδούς του μακιαβελικού αμοραλισμού, όπου το «αποτέλεσμα» παρουσιάζεται ως η απόλυτη ουσία. Ωστόσο, η ίδια η Ιστορία και η υπερχιλιετής διάρκεια που προσέφερε ο Θεός στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδεικνύουν ότι οι αρχές φτιάχνουν τις δομές και όχι το αντίθετο.
Η διάρκεια σε οτιδήποτε επιτυγχάνεται και διατηρείται, σε περίπτωση που αυτό είναι βασισμένο πάνω στο αιώνιο, σχετίζεται με το αμετάβλητο – και ουδέν είναι απαράλλαχτο και άχρονο πλην του Θεού. Αρα, το «Στρατηγικόν» έχει πολύ περισσότερη ουσία από τις μακιαβελικές, πρόσκαιρης ισχύος, κουτοπονηριές.
Το «Στρατηγικόν» έχει αποδειχθεί χρήσιμο για τη μελέτη της ανατολικής αυτοκρατορίας μας και για το αίσθημα της έκφρασης που δίνει στη βυζαντινή μαζοψυχή, η οποία παραμένει ακόμα στα περισσότερα σημεία της αχαρτογράφητη, αλλά και δυσεξήγητη σε όσα τυχόν γνωρίζουμε για εκείνη.
Η συνήθης «μομφή» που της αποδίδεται είναι «θεοκρατία» – κι αυτή η λέξη χρησιμοποιείται ως δηλωτική ενός συγκειμενικού πλαισίου αυταρχισμού, μη λογοδοσίας της εξουσίας, δεισιδαίμονος προσέγγισης των ζητημάτων, αντιεπιστημονικής στάσης και ενός θεσμικού σκοταδισμού. Κι αν από κάτι δεν… έπασχε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι όλα τα παραπάνω. Με τον «Κεκαυμένο» αντιλαμβανόμαστε πώς εννοούσαν οι Βυζαντινοί το ελέω Θεού σύστημα διακυβέρνησης – πιο πολύ ως μια προσπάθεια του αυτοκράτορα να διαμεσολαβήσει ανάμεσα στο θείο αγαθό, στο θείο παράδειγμα και στον λαό του, παρά λατρείας του ιδίου ωσάν να επρόκειτο για θεότητα.
Στο αμέσως επόμενο χωρίο ο Κεκαυμένος εξηγεί: «Για τον λόγο αυτόν γράφουμε τούτο το έργο και το απευθύνουμε στους μετέπειτα ευσεβείς και φιλόχριστους αυτοκράτορές μας. Αγιε Κύριε, ο Θεός σε ανέβασε στην αυτοκρατορική εξουσία και με τη χάρη Του σε έκανε, όπως λέμε, επίγειο θεό, ώστε να μπορείς να κάνεις ό,τι επιθυμείς. Ως εκ τούτου, οι πράξεις σου και τα έργα σου να είναι γεμάτα σύνεση και αλήθεια, και η δικαιοσύνη να είναι στην καρδιά σου».
Ο αυτοκράτορας επελέγη από τον Θεό να ηγείται του λαού του, και γι’ αυτό οι πράξεις του πρέπει να είναι εναρμονισμένες με τις θείες συχνότητες. Κι αυτή η στόχευση του ηγέτη οδηγεί στη Δικαιοσύνη – τόσο την κοινωνική όσο και την κατά νόμω.
Ο σπουδαίος πανεπιστημιακός καθηγητής, βυζαντινολόγος Γιάννης Καραγιαννόπουλος (1922-2000), γράφει στο βιβλίο του «Το βυζαντινό κράτος. Κρατική οργάνωση, κοινωνική δομή»** για τον αυτοκράτορα: «Πρέπει να είναι “ύπαρχος του Μεγάλου Βασιλέως”, δηλαδή του Θεού. Παράλληλα όμως μ’ αυτά, αυτοκράτορας πρέπει να είναι και ο εκλεκτός του λαού, συνδυάζοντας έτσι την ιδιότητα του “αρίστου” της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής παράδοσης με την ιδιότητα του αντιπροσώπου του Χριστού στη Γη, μέχρι να ξαναγυρίσει ο ουράνιος βασιλιάς. Μ’ αυτές του τις ιδιότητες ο αυτοκράτορας πρέπει να είναι για τους υπηκόους του δάσκαλος προς θεογνωσία, κυβερνώντας στη Γη κατά μίμηση του Θεού και παίρνοντας δύναμη στην άσκηση των καθηκόντων του απ’ το ίδιο το γεγονός της θείας μίμησης».
Ας συγκρίνουμε, λοιπόν, τον ελέω Θεού μονάρχη, που προσπαθεί να γίνει δάσκαλος προς θεογνωσία για τους υπηκόους του αλλά παρουσιάζεται από τον σύγχρονο μηδενισμό ως «αναχρονιστικό πρότυπο», με τους αυταρχικούς «δημοκρατικούς» ηγετίσκους, οι οποίοι συμπεριφέρονται λες και η πλάση ξεκινά και τελειώνει σ’ αυτούς…
*Κεκαυμένος, «Στρατηγικόν», μετάφραση Δ. Τσουγκαράκης, εκδόσεις Αγρωστις, Αθήνα: 1993, σ. 244.
**Γ. Καραγιαννόπουλος, «Το βυζαντινό κράτος. Κρατική οργάνωση, κοινωνική δομή», εκδόσεις Ερμής, Αθήνα: 1983, σ. 23-24.
