Στις 14 Μαΐου κρίνεται η πορεία της σύγχρονης Τουρκίας στον 21ο αιώνα. Το πρώτο πέμπτο αυτού του αιώνα είχε τη σφραγίδα του Ταγίπ Ερντογάν. Την επόμενη Κυριακή το βράδυ θα δούμε εάν η πορεία που χάραξε αυτή η ούτως ή άλλως χαρισματική πολιτική φυσιογνωμία θα συνεχιστεί ή θα σημάνει μια νέα ημέρα για την πολιτική της Τουρκίας.
Κατά πάσα πιθανότητα, στις 14 Μαΐου δεν θα κριθεί το ποιος θα καθίσει στην καρέκλα της προεδρίας, όμως σίγουρα θα δούμε ποιοι θα είναι οι συσχετισμοί στο τουρκικό Κοινοβούλιο. Το ποιος θα είναι πρόεδρος της δημοκρατίας μάλλον θα κριθεί στις 28 Μαΐου, μία ημέρα πριν από την επέτειο της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης.
Οσον αφορά την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και τα Ελληνοτουρκικά, αν κερδίσει ο Ερντογάν δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλές αλλαγές. Το «εκκρεμές της Τουρκίας» ανάμεσα σε Μόσχα και Ουάσινγκτον θα συνεχιστεί, όπως θα συνεχιστεί και η εξωστρεφής πολιτική των τριών πυλώνων: παντουρκισμός – πανισλαμισμός – νεοοθωμανισμός. Αν όμως κερδίσει τις εκλογές ο Κιλιτσντάρογλου, τότε θα πρέπει να περιμένουμε ριζικές αλλαγές, κυρίως στο θέμα του γεωπολιτικού προσανατολισμού της Τουρκίας αλλά και της εξωστρέφειας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Οι τρεις πυλώνες θα εγκαταλειφθούν και τη θέση τους θα πάρει το δόγμα που έχει αφήσει ως παρακαταθήκη ο Μουσταφά Κεμάλ στην τουρκική διπλωματία. Πρόκειται για το «Yurtta sulh, cihanda sulh», που σημαίνει «Ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο», με το οποίο ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας ήθελε να δείξει ότι η Τουρκία έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει την ηρεμία στο εσωτερικό της χώρας, μεταξύ των εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, η οποία για να επιτευχθεί ήταν απαραίτητη η ηρεμία και με τις γειτονικές χώρες.
Ο Ερντογάν αντικατέστηκε το δόγμα του Κεμάλ με τους τρεις προαναφερθέντες πυλώνες και, σε έναν βαθμό, άλλαξε και τη στοχοθεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Το ερώτημα είναι αν ο Κιλιτσντάρογλου, εκτός από την αλλαγή δόγματος, προχωρήσει σε αλλαγή και της στοχοθεσίας.
Για παράδειγμα, από το 2011, που ξεκίνησε η αναταραχή στη Συρία, η οποία εξελίχθηκε σε ένοπλη εξέγερση με την καθοριστική συμβολή της Τουρκίας, ο Κιλιτσντάρογλου και το κόμμα του ήταν αντίθετος από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι η Τουρκία πρέπει να συνομιλήσει με τον Ασαντ και να λύσει και το προσφυγικό ζήτημα.
Την ίδια στάση τήρησε και στο θέμα της Λιβύης, το 2019, παραφράζοντας ρήση του Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος είχε πει «Τι δουλειά έχουμε στην έρημο της Υεμένης;», όταν γινόταν συζήτηση στη Βουλή για την αποστολή στρατευμάτων στη Λιβύη: «Τι δουλειά έχουμε στην έρημο της Λιβύης;»
Ομως, μπορεί σε μια σειρά από ζητήματα να αλλάξει ο τρόπος άσκησης, ακόμα και η στοχοθεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά στα θέματα που αφορούν τον Ελληνισμό, δηλαδή την Κύπρο, την Ελλάδα, την Κωνσταντινούπολη, την Ιμβρο και την Τένεδο η τουρκική πολιτική δεν πρόκειται να αλλάξει. Ισως μάλιστα η Ελλάδα υποχρεωθεί σε οδυνηρές υποχωρήσεις, πληρώνοντας αυτή το τίμημα της επιστροφής της Τουρκίας στο «δυτικό μαντρί».
Οσον αφορά την εξωτερική πολιτική της εθνικής συμμαχίας των έξι κομμάτων που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου, παραθέτουμε σχετικό άρθρο του Mehmet Ali Güller από την «Cumhuriyet», με την υποσημείωση ότι ο αρθρογράφος είναι κεμαλιστής, όπως και η εφημερίδα είναι το «κάστρο» του κεμαλισμού:
Τίτλος: Η «δυτικόστροφη» εξωτερική πολιτική των έξι
Η συμμαχία των έξι ανακοίνωσε το 240 σελίδων «μνημόνιο συνεννόησης κοινών πολιτικών». Το 9ο κεφάλαιο του κειμένου, με τίτλο «Εξωτερική Πολιτική, Εθνική Αμυνα, Ασφάλεια και Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, Κυβερνοασφάλεια, Πολιτικές Μετανάστευσης και Αιτούντων Ασυλο» είναι μόνο 12 σελίδες!
Βέβαια, είναι πολύ δύσκολο έξι ανόμοια πολιτικά κόμματα να συμφωνήσουν σε οποιοδήποτε θέμα. Για τον λόγο αυτόν, τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, με δύο εξαιρέσεις, καλύφθηκαν ως επί το πλείστον με στρογγυλεμένες εκφράσεις και αποφεύχθηκαν οι «γωνίες».
Στροφή σε ΝΑΤΟ – Ε.Ε.
Οι δύο εξαιρέσεις, στις οποίες τα έξι κόμματα συμφώνησαν να δώσουν ξεκάθαρη έμφαση, είναι το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. Συνοπτικά, ειπώθηκε: «Συνεχίζουμε με το ΝΑΤΟ, στόχος είναι η πλήρης ένταξη στην Ε.Ε.»
Αναμφίβολα, αυτά τα δύο ζητήματα -ή, για να το θέσω πιο σωστά, αυτοί οι δύο δεσμοί που αγκυρώνουν την Τουρκία στον Ατλαντικό- ισχύουν και για τη συμμαχία AKP-MHP. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της Λαϊκής και της Εθνικής Συμμαχίας όσον αφορά τον ατλαντισμό. Και τα δύο βλέπουν προς τη Δύση. Ισως η διαφορά είναι εδώ: Ενώ η Λαϊκή Συμμαχία στρέφεται προς την Ανατολή για να διαπραγματευτεί καλύτερα με τη Δύση, η Εθνική Συμμαχία, με αυτό το κείμενο, δηλώνει ότι το έθνος θα κοιτάζει λιγότερο προς την Ανατολή.
Για παράδειγμα, η αναφορά στο μνημόνιο που λέει ότι «θα αξιολογήσουμε τις σχέσεις μας με τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σανγκάης σε ρεαλιστική βάση» στην ουσία δηλώνει ότι η προσέγγιση της σημερινή κυβέρνησης δεν είναι «ρεαλιστική»…
Εφαρμοσμένη μονομέρεια
Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι η εξής: Η κατεύθυνση της παγκόσμιας οικονομίας έχει ήδη μετατοπιστεί από τον Ατλαντικό στην Ασία – Ειρηνικό. Τώρα αλλάζει και η κατεύθυνση της πολιτικής. Με το «Belt and Road», η Ασία, η Αφρική και η Ευρώπη ενσωματώνονται, η Ασία/Ευρασία ανεβαίνει, ένας πολυπολικός κόσμος χτίζεται και αυτή η εικόνα παρέχει την ευκαιρία για «πολυμερισμό» σε όλα τα κράτη.
Λόγω της ιδεολογίας και του προγράμματός του, το AKP δεν μπορούσε και δεν χρησιμοποίησε αυτή την ευκαιρία. Αντιθέτως, προσπάθησε να το κάνει εργαλείο διαπραγμάτευσης με τη Δύση και μετέτρεψε την πολυμέρεια σε παραχωρήσεις προς πολλές κατευθύνσεις. Οσοι φιλοδοξούν να κυβερνήσουν την Τουρκία την επόμενη περίοδο, αντίθετα, θα πρέπει να τοποθετηθούν σύμφωνα με το γεγονός ότι η «πολυμερής στάση σε έναν πολυπολικό κόσμο» μπορεί να είναι επωφελής από πολλές πλευρές για τη χώρα.
Η «πολυμερής σχέση» δεν μπορεί να εφαρμοστεί λέγοντας «θα κάνουμε προσπάθεια να επιστρέψουμε στο σχέδιο F-35» και παραμένοντας κολλημένοι στο όνειρο της «πλήρους ένταξης στην Ε.Ε.». Αντίστροφα, το F-35 μετατρέπεται σε όχημα για πιο «μονόπλευρη» εμπλοκή.
Το λάθος της αναζήτησης συναίνεσης
Στο κείμενο του μνημονίου αναφέρεται ότι «θα δημιουργήσουμε σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε θεσμική βάση και με σχέσεις ισότητας, και θα προωθήσουμε τη σχέση συμμαχίας που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη».
Ωστόσο, δεν υπάρχει πρόβλημα «αμοιβαίας εμπιστοσύνης» μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ. Δεν υπάρχει ούτως ή άλλως «αμοιβαία» κατάσταση – υπάρχει μια μονόπλευρη κατάσταση: Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τρομοκρατικές οργανώσεις κατά της Τουρκίας. Ενεργούν κατά της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή και στον Καύκασο, επιβάλλουν στρατιωτικές και οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία, προσπαθούν να παίξουν με τα «ρήγματα» της Τουρκίας. Αρα, το θέμα της εμπιστοσύνης δεν είναι «αμοιβαίο».
Τα προβλήματα της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι στρατηγικά και ζωτικής σημασίας. Αυτά τα προβλήματα επιλύονται όχι με την αναζήτηση συναίνεσης, αλλά με την αποφασιστική αντίσταση.
Ως εκ τούτου, η κύρια ατζέντα της Τουρκίας είναι να οικοδομήσει εσωτερικά και εξωτερικά μέτωπα για να επιδείξει και να ενισχύσει αυτή την αποφασιστικότητα.
