Αποφασιστική αναμέτρηση που μπορεί να σημάνει το τέλος εποχής για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έπειτα από 20 χρόνια στην εξουσία, αποτελούν οι σημερινές εκλογές στην Τουρκία.
Οι περισσότεροι από τους 64 εκατομμύρια τούρκους ψηφοφόρους, ανάμεσά τους 5,2 εκατομμύρια νέοι που θα ψηφίσουν πρώτη φορά, καλούνται σήμερα στα εκλογικά τμήματα καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη μια από τις κρισιμότερες εκλογικές αναμετρήσεις των εκατό ετών της ιστορίας της σύγχρονης Τουρκίας.
Οι σημερινές βουλευτικές και προεδρικές εκλογές κρίνουν όχι μόνο ποιος θα κυβερνήσει την Τουρκία, κράτος μέλος του NATO και –τουλάχιστον στη θεωρία– κράτος υποψήφιο προς ένταξη στην ΕΕ, αλλά και το πώς θα την κυβερνήσει, την εξέλιξη της οικονομίας, εν μέσω κρίσης που αύξησε κατακόρυφα το κόστος ζωής, καθώς και την εξωτερική πολιτική της, που σημαδεύτηκε από αρκετές μάλλον απρόβλεπτες στροφές.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις ο βασικός αντίπαλος του σουλτάνου, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, υποψήφιος συμμαχίας έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, έχει –οριακό– προβάδισμα. Πάντως, αν κανένας από τους δύο δεν εξασφαλίσει ποσοστό υψηλότερο του 50%, θα διεξαχθεί δεύτερος γύρος την 28η Μαΐου.
Ωστόσο, δεδομένης της προηγούμενης εκλογικής επιτυχίας του Ερντογάν, ορισμένοι προειδοποιούν ότι είναι πολύ νωρίς για να γράψει κανείς το πολιτικό του «τέλος».
Οι εκλογές διεξάγονται μόλις τρεις μήνες μετά τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου, που προκάλεσε φοβερή καταστροφή στη νοτιοανατολική Τουρκία και στοίχισε τη ζωή σε κάπου 50.000 ανθρώπους. Παρότι πολλοί σεισμοπαθείς εξοργίστηκαν για τον τρόπο που χειρίστηκαν οι αρχές την καταστροφή, τουλάχιστον αρχικά, δεν είναι μετρήσιμο προς το παρόν το αν ή πόσο η τραγωδία θα επηρεάσει το αποτέλεσμα.
Η σύνθεση του αυριανού τουρκικού κοινοβουλίου έχει επίσης κρίσιμη σημασία. Οι δημοσκοπήσεις προοιωνίζονται και σε αυτή την αναμέτρηση σκληρή μάχη ανάμεσα στο ισλαμοσυντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του κ. Ερντογάν και το σύμμαχό του ακροδεξιό Κίνημα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) από τη μια και, από την άλλη, την Εθνική Συμμαχία του κ. Κιλιτσντάρογλου, αποτελούμενη από έξι παρατάξεις, με επικεφαλής το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), δημιούργημα του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ.
Τα εκλογικά τμήματα άνοιξαν στις 08:00 [σ.σ. τοπική ώρα και ώρα Ελλάδας] και θα κλείσουν στις 17:00. Βάσει της τουρκικής νομοθεσίας, απαγορεύεται αυστηρά η μετάδοση των αποτελεσμάτων πριν από τις 21:00. Αργά το βράδυ πάντως αναμένεται να έχει ξεκαθαρίσει το εάν θα χρειαστεί να διεξαχθεί δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών.
Η ψήφος των Κούρδων, που αντιπροσωπεύουν το 15-20% του εκλογικού σώματος, θα κρίνει πολλά.
Η Εθνική Συμμαχία δεν αναμένεται να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των εδρών στην τουρκική εθνική αντιπροσωπεία.
Το Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (HDP) δεν εντάχθηκε στον ετερόκλιτο συνασπισμό του κ. Κιλιτσντάρογλου, μολονότι εναντιώνεται σθεναρά στον απερχόμενο πρόεδρο Ερντογάν, ειδικά μετά τη φυλάκιση ηγετών του και τον διωγμό του τα τελευταία χρόνια. Τάχθηκε αποφασιστικά υπέρ του κ. Κιλιτσντάρογλου στις προεδρικές εκλογές. Συμμετέχει στις βουλευτικές εκλογές υπό τα λάβαρα του μικρού Κόμματος Πράσινης Αριστεράς, καθώς εκκρεμεί στη δικαιοσύνη δίωξη που ίσως οδηγήσει στην απαγόρευσή του, για δεσμούς με την «τρομοκρατία» –με το ένοπλο κουρδικό αυτονομιστικό κίνημα PKK–, που διαψεύδει κατηγορηματικά.
Τέλος εποχής;
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, 69 ετών, ικανός ρήτορας, πάντα μέγας τακτικιστής των προεκλογικών εκστρατειών, δίνει μάχη για την πολιτική του επιβίωση. Διατηρεί την ακλόνητη πίστη των πιστών μουσουλμάνων, που αισθάνονταν περιθωριοποιημένοι την περίοδο που κυβερνούσαν κόμματα ταγμένα στον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, ενώ ξεπέρασε τόσο την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος του 2016, όσο και σειρά σκανδάλων διαφθοράς.
Αν γευτεί την ήττα στις εκλογές, αυτό μάλλον θα οφείλεται περισσότερο στην επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης παρά σε οτιδήποτε άλλο: ο πληθωρισμός, που έφτασε το 85% τον Οκτώβριο του 2022, και η κατάρρευση της συναλλαγματικής ισοτιμίας της λίρας δυσκόλεψαν πολύ τα πράγματα για τους περισσότερους Τούρκους.
Ο κ. Κιλιτσντάρογλου, 74χρονος άλλοτε δημόσιος λειτουργός, υπόσχεται αν κερδίσει να επαναφέρει την Τουρκία σε πιο ορθόδοξη οικονομική πολιτική και την επιστροφή της στο κοινοβουλευτικό σύστημα, την κατάργηση του προεδρικού, που θεσπίστηκε από τον κ. Ερντογάν μετά το δημοψήφισμα του 2017. Υπόσχεται επίσης ότι θα αποκαταστήσει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, που οι επικριτές του κ. Ερντογάν λένε πως μετατράπηκε σε όργανο καταστολής κάθε διαφωνίας.
Ωστόσο αναλυτές επισημαίνουν πως αν κερδίσει, ο κ. Κιλιτσντάρογλου θα αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις και θα δυσκολευτεί να διατηρήσει ενωμένη τη συμμαχία του, στην οποία συμμετέχουν εθνικιστές, ισλαμιστές, υπέρμαχοι του κοσμικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, φιλελεύθεροι…
Εξάλλου, ο κ. Ερντογάν ίσως δεν είπε την τελευταία του λέξη. Στην Κασίμ Πασά, τη συνοικία όπου γεννήθηκε, ο «σουλτάνος» υποσχέθηκε να «δώσει ένα καλό μάθημα σε αυτούς που θέλουν να διχάσουν τη χώρα» και προέβλεψε πως οι δημοσκοπήσεις θα διαψευστούν, «θα βγούμε ενισχυμένοι από τις κάλπες».
Η παράταξή του και ο ίδιος πάντως διαβεβαιώνουν πως θα τηρήσουν τη νομιμότητα, όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα.
«Ήρθαμε στην εξουσία διά της δημοκρατικής οδού, με την υποστήριξη του λαού μας» και αν «ο λαός μας πάρει άλλη απόφαση, θα κάνουμε αυτό που απαιτεί η δημοκρατία», σύμφωνα με τον αρχηγό του κράτους. Ο Χαρούν Αρμαγάν, κορυφαίο στέλεχος του AKP, διαβεβαιώνει επίσης πως «αν ο τουρκικός λαός [μας] πει όχι, ασφαλώς θα το αποδεχθούμε».
Στον δρόμο, ο κόσμος εκφράζεται ανοιχτά, παρά τον φόβο αντιποίνων: «Αρκετά με αυτή την κυβέρνηση, ελπίζουμε πως θα νικήσουμε και θα έχουμε ειρήνη και δικαιοσύνη», θα πει η Χαφίζε Τιμούρτας, μητέρα 48 ετών, που ανήκει στην κουρδική μειονότητα.
Εκφράζονται ανησυχίες πως μπορεί να ξεσπάσουν βίαια επεισόδια σε τουρκικές πόλεις, έπειτα από σειρά συμβάντων στην τελική ευθεία της πολύ πολωμένης προεκλογικής εκστρατείας.
Με μια ματιά
Οι Τούρκοι ψηφοφόροι προσέρχονται στις κάλπες για να αναδείξουν νέο πρόεδρο και τα μέλη του νέου κοινοβουλίου της χώρας. Ακολουθούν ορισμένα βασικά δεδομένα.
Στους εκλογικούς καταλόγους είναι εγγεγραμμένοι κάπου 64 εκατομμύρια ψηφοφόροι (επί συνόλου 85 εκατ. κατοίκων). Από αυτούς, 3,4 εκατ. έχουν ήδη ψηφίσει στο εξωτερικό.
Άλλοι 5,2 εκατομμύρια είναι νέοι, που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά. Δεν έχουν γνωρίσει κανέναν άλλο ηγέτη παρά τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που κατηγορείται για αυταρχική παρέκκλιση μετά τις μαζικές κινητοποιήσεις του 2013 και το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016.
Παρατηρητές
Εκατοντάδες παρατηρητές βρίσκονται στα 50.000 εκλογικά κέντρα που άνοιξαν στις 08:00 και θα κλείσουν στις 17:00 [τοπικές ώρες και ώρες Ελλάδας], συμπεριλαμβανομένων περιοχών της νότιας Τουρκίας, που υπέστησαν τρομακτική καταστροφή όταν χτύπησε ο σεισμός της 6ης Φεβρουαρίου.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης αναμενόταν να αναπτύξει 350 παρατηρητές, πέραν των εκλογικών αντιπροσώπων που έχουν οριστεί από τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων 300.000 από την αντιπολίτευση. Στις εκλογές του 2018, το ποσοστό συμμετοχής ξεπέρασε το 86%.
Μάχη για δυο
Στα ψηφοδέλτια για τις προεδρικές εκλογές φιγουράρουν τέσσερις υποψήφιοι.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, 69 ετών, στην εξουσία για 20 χρόνια, είναι υποψήφιος για την επανεκλογή του. Είναι ο υποψήφιος του ισλαμοσυντηρητικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Ο βασικός αντίπαλός του είναι ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP, σοσιαλδημοκρατικό, το ίδρυσε ο Μουσταφά Κεμάλ στα συντρίμμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Ο 74χρονος άλλοτε δημόσιος λειτουργός είναι υποψήφιος της Εθνικής Συμμαχίας, ετερόκλιτου συνασπισμού έξι παρατάξεων, που κινούνται στο φάσμα από την εθνικιστική δεξιά ως τη φιλελεύθερη κεντροαριστερά περνώντας από το πολιτικό ισλάμ.
Ο Σινάν Ογάν, πρώην βουλευτής της άκρας δεξιάς, είναι επίσης υποψήφιος, όμως οι πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις δεν του πιστώνουν παρά το 5% των προθέσεων ψήφου.
Ο τέταρτος είναι ο Μουχαρέμ Ιντζέ, που απέσυρε την υποψηφιότητά του την Πέμπτη, αλλά ήταν πια πολύ αργά για να αποσυρθεί το όνομά του από τα ψηφοδέλτια.
Αν δεν εξασφαλίσει την πλειοψηφία κανένας από τους υποψήφιος σήμερα, θα διεξαχθεί δεύτερος γύρος την 28η Μαΐου.
Το διακύβευμα των βουλευτικών εκλογών
Στις εκλογές θα αναδειχθούν με αναλογικό σύστημα τα 600 μέλη του τουρκικού κοινοβουλίου, ο ρόλος του οποίου υποβαθμίστηκε μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2017 και τη θέσπιση προεδρικού συστήματος.
Η συμμαχία του AKP του κ. Ερντογάν και των συμμάχων του, του Κινήματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), έχει την πλειοψηφία.
Η αντιπολίτευση φιλοδοξεί όχι μόνο να ανατρέψει την ισορροπία ισχύος αλλά να εξασφαλίσει πλειοψηφία δύο τρίτων, ώστε να μπορεί να προχωρήσει σε νέα αναθεώρηση του Συντάγματος. Η συγκατοίκηση είναι πιθανή, αλλά δυσκολέψει τη διακυβέρνηση.
Πρόεδρος ως το 2028;
Ο πρόεδρος θεωρητικά δεν μπορεί να αναδειχθεί παρά για δυο πενταετείς θητείες.
Όμως ο κ. Ερντογάν διεκδικεί τρίτη διότι δεν λαμβάνεται υπόψη η νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2014, που έγινε όταν ακόμα το σύστημα ήταν κοινοβουλευτικό, έπειτα από τα 12 χρόνια που παρέμεινε στο αξίωμα του πρωθυπουργού της Τουρκίας.
Ο κ. Ερντογάν, αν εκλεγεί, θα παραμείνει πρόεδρος ως το 2028.
Ο κ. Κιλιτσντάρογλου, που θέλει να αλλάξει ξανά το σύστημα από προεδρικό σε κοινοβουλευτικό και να θεσπιστεί μια μόνο επταετής θητεία στην προεδρία, έχει υπονοήσει πως θα παραμείνει αρχηγός του κράτους μόνο για μια θητεία.
Διαβάστε επίσης:
Εκλογές στην Τουρκία: Το τέλος της εποχής Ερντογάν;
Τουρκικές εκλογές: Η επόμενη μέρα και η ΕΕ – «Η μπάλα βρίσκεται στο γήπεδο των Τούρκων»
