Εκτός από μοδάτα στέκια και «in» μαγαζιά, υπάρχει και μια άλλη Αθήνα. Η Αθήνα του περιθωρίου, της φτώχειας, των ασθενειών, των εξαρτήσεων, των αστέγων… Η αόρατη Αθήνα. Αυτή που όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει, ελάχιστοι όμως έχουν το κουράγιο να αντικρίσουν και ακόμα πιο λίγοι ενδιαφέρονται να ασχοληθούν μαζί της, με τον πλησίον, με αυτούς που έχουν ανάγκη υποστήριξης από την οργανωμένη Πολιτεία και από όσους θέλουν να συνεισφέρουν.
- Από τον Ιάσονα Δημήτριο Τσέτσο
Ακριβώς πριν από έναν χρόνο, η τότε υφυπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων και νυν υπουργός Δόμνα Μιχαηλίδου είχε δηλώσει ότι οι άστεγοι συμπολίτες μας στην Αθήνα υπολογίζονται στα 1.000 άτομα.
Έκτοτε, δεν υπάρχει κάποια επίσημη αναφορά που να αποτυπώνει επακριβώς τον αριθμό των αστέγων στον Δήμο Αθηναίων, ωστόσο φαίνεται ότι αριθμούν αρκετές εκατοντάδες, εάν κάποιος κρίνει από το πλήθος των ατόμων που στήνονται καθημερινά στα διάφορα κοινωνικά συσσίτια για μια μερίδα φαγητό ή από τα αυτοσχέδια κρεβάτια που ξεφυτρώνουν σε πεζοδρόμια και πλατείες με το που πέσει ο ήλιος.
Την περασμένη Τετάρτη, η Αθήνα έζησε την πιο κρύα ημέρα για τον φετινό χειμώνα, με τη θερμοκρασία στο κέντρο να κυμαίνεται μεταξύ 4 και 10 βαθμών Κελσίου. Την ίδια ημέρα, το πρωί και το βράδυ, η «Espresso» έκανε βόλτα στο κέντρο της Αθήνας, προκειμένου να αποτυπώσει σε εικόνες και λέξεις το δράμα που ζουν εκατοντάδες συνάνθρωποί μας, εκτεθειμένοι στο κρύο και στους κινδύνους του δρόμου.
Εγκατάλειψη
Η πρωινή μας «βόλτα» ξεκίνησε από την πλατεία Ομονοίας και τους γύρω δρόμους. Πριν από μια δεκαετία, την εποχή της κρίσης, υπήρχαν περίοδοι που σε κάθε σπιθαμή δημόσιου χώρου μπορούσες να δεις άστεγους λογιών λογιών. Από μετανάστες και χρεοκοπημένους Ελληνες μέχρι ακρωτηριασμένα και τοξικοεξαρτημένα άτομα, με εμφανή σημάδια στο σώμα τους από μολύνσεις, λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής και των ουσιών.
Πλέον, τη μέρα εμφανίζονται ελάχιστοι άστεγοι. Στην 3ης Σεπτεμβρίου, πάνω σε έναν συνθετικό χλοοτάπητα και μπροστά από ένα κατάστημα ενδυμάτων, ένας άστεγος κοιμάται έχοντας ως προσκεφάλι μια πλαστική σακούλα και για «παρηγοριά» του ένα μπουκάλι νερό και λίγο καφέ… Μερικά στενά πιο πέρα, στις αρχές της Πανεπιστημίου, ένας ηλικιωμένος με κομμένο πόδι κάνει επαιτεία. Κοιτάζει γύρω του, δείχνοντας να περιμένει κάτι ή κάποιον, ενώ ακριβώς δίπλα μια παρέα τριών νεαρών Αφγανών «σπρώχνει» ένα μπαλάκι αλουμινόχαρτο σε μια κουκουλωμένη μορφή με σκισμένα ρούχα.
Ανηφορίζοντας την Πανεπιστημίου «χτενίζουμε» τους χώρους γύρω από τα κτίρια της Ακαδημίας, της παλαιάς Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Βαλλιάνειο Μέγαρο και του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Εδώ δεν βρίσκουμε κάποιον άστεγο, ωστόσο στρίβοντας για τον πεζόδρομο της Μασσαλίας έξω από τη Νομική –σημαντική πιάτσα ναρκωτικών τα προηγούμενα χρόνια- βλέπουμε ένα «ορφανό» κρεβάτι αστέγου, άδειο από τον ιδιοκτήτη του. Λίγα χαρτόκουτα στα πλάγια, στρατηγικά τοποθετημένα για να κόβουν τον αέρα και να προσφέρουν μια στοιχειώδη ιδιωτικότητα, ίσως θεωρούνται αρκετά από τον άφαντο άστεγο για ένα άνετο βράδυ…
Πίσω στην Πανεπιστημίου, δίπλα στους καινούργιους κάδους ανακύκλωσης που «κοσμούν» τον «Μεγάλο Περίπατο», μια οικογένεια -πιθανότατα αλλοδαπών, κρίνοντας από τη μαντίλα που φοράει στο κεφάλι η γυναίκα– κάνει επαιτεία στον δρόμο, ζητώντας από τους περαστικούς χρήματα ή κάτι φαγώσιμο για το μωρό που κοιμάται στην αγκαλιά του άνδρα. Αστεγοι ή μη, τα τελευταία χρόνια συναντάς αρκετά συχνά νεαρά ζευγάρια, αδιευκρίνιστης καταγωγής, με κάποιο μωρό που κοιμάται.
Κατηφορίζοντας τη Σταδίου περνάμε πρώτα από την πλατεία Κλαυθμώνος, το σημείο όπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 «γεννήθηκε» η πρώτη οργανωμένη κοινότητα αστέγων στην Ελλάδα, αλλιώς «κλοσάρ», όπως αυτοαποκαλούνταν οι μετροπολιτάνοι του Παρισιού που επέλεγαν την αστεγία ως τρόπο ζωής.
Πλέον, δεν βρίσκουμε κανέναν να συχνάζει στην Κλαυθμώνος, τουλάχιστον τη μέρα. Φτάνοντας ωστόσο στην πλατεία Κολοκοτρώνη, πίσω από τον ανδριάντα του αρχιστρατήγου και μια «ανάσα» από τα μοντέρνα μπαράκια και τα εστιατόρια της Καρύτση, μπορείς να δεις άστεγους, σαν τον ηλικιωμένο που βρήκαμε ξαπλωμένο στο πεζοδρόμιο της Α. Γαζή να κοιτάζει απαθής τον ουρανό με το τσιγάρο στα χείλη και περιστέρια δίπλα του να τσιμπάνε υπολείμματα σφολιάτας.
Παγωμένοι δρόμοι…
Τα βράδια, η Αθήνα μεταμορφώνεται σε πραγματική πολιτεία αστέγων. «Μακάρι απόψε να έχουν βρει ασφαλές καταφύγιο» σκεφτόμαστε καθώς ακροβατούμε στα ολισθηρά από την υγρασία πλακάκια των πεζοδρομίων. Φεύγοντας από τα γραφεία της «Espresso», κόβουμε δρόμο από το Ζάππειο, κατευθυνόμενοι προς την πλατεία Συντάγματος. Στα παγκάκια του Ζαππείου, τις νύχτες που έχει καλό καιρό, μπορείς να μετρήσεις δεκάδες άστεγους να κοιμούνται κουκουλωμένοι. Οχι όμως απόψε, που το κρύο είναι ανυπόφορο. Σ’ αυτό φαίνεται ότι συμφωνεί κι ένα ζευγάρι εθελοντών, που έφερε κουβέρτες και κρουασάν για τους ανέστιους, χωρίς ωστόσο να βρει κανέναν…
Σκηνικό ερήμωσης επικρατεί και στην πλατεία Συντάγματος, καθώς και στην οδό Ερμού, τη «βιτρίνα» της Αθήνας. Κοντεύει πια 11 το βράδυ και ο κόσμος έχει αραιώσει αισθητά, οπότε είναι δύσκολο να βρεις κάποιον επαίτη ή άστεγο. Λογικά, θα βρίσκονταν κάπου προφυλαγμένοι -όσο γίνεται- για να βγάλουν τη νύχτα ή θα φιλοξενούνταν σε κάποια δομή του δήμου.
Στην οδό Μητροπόλεως, έξω ακριβώς από τον Ιερό Ναό Αγίας Δυνάμεως και πάνω σε ένα κομμάτι χαρτόνι, βλέπουμε έναν άστεγο να κοιμάται φορώντας γάντια και μπουφάν, καλυμμένο από μια κουβέρτα. Πολύ δυνατή εικόνα και αλληγορική. Δίπλα στην απόγνωση και την απελπισία, η δύναμη της πίστης. Του αφήνουμε ένα σάντουιτς και ένα μπουκάλι νερό, και συνεχίζουμε τον δρόμο μας.
Η διαδρομή μας καταλήγει στο Μοναστηράκι. Εκεί, δίπλα σε γνωστό κατάστημα παιχνιδιών, εντοπίζουμε μια παρέα 5-6 αστέγων, μαζί με την «προίκα» της. Κάποιος κοιμάται, άλλος τρώει το γεύμα που νωρίτερα του είχαν μοιράσει εθελοντές και δύο άτομα συζητούν φωναχτά σε άγνωστη γλώσσα.
Αυτή είναι η αόρατη Αθήνα. Μια ολόκληρη, αθέατη κοινωνία που καθημερινά «κοιτάζουμε» πηγαίνοντας στις δουλειές μας, χωρίς ωστόσο να «βλέπουμε», δηλαδή να αντιλαμβανόμαστε και να συνειδητοποιούμε τους λόγους που οδήγησαν όλον αυτόν τον κόσμο στο περιθώριο και στην αστεγία, καθώς και τις συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν…
