Παγιδευμένοι στο δίλημμα «χαμηλές συντάξεις ή εισφορές που πετιούνται στον βρόντο» βρίσκονται οι ελεύθεροι επαγγελματίες εξαιτίας των απαράδεκτων μνημονιακών και μεταμνημονιακών νόμων. Πρακτικά, οι επιλογές είναι δύο: Είτε θα πληρώνουν μικρές σχετικά εισφορές αλλά οι συντάξεις που θα λάβουν θα είναι στα όρια της φτώχειας, είτε θα πληρώνουν μεγάλες εισφορές με αντίστοιχα μεγάλο κόστος, αλλά μετά το πέρας του εργασιακού τους βίου σε καμία περίπτωση δεν θα πάρουν πίσω τα χρήματα που είχαν πληρώσει.
Με βάση το ισχύον νομικό πλαίσιο, οι ελεύθεροι επαγγελματίες έχουν το δικαίωμα επιλογής του ύψους των εισφορών που θα καταβάλλουν, το οποίο δικαίωμα ανανεώνεται στις αρχές κάθε έτους. Η αγωνιώδης προσπάθεια της κυβέρνησης να πείσει τους μη μισθωτούς να αλλάξουν κατηγορία πέφτει βέβαια στο κενό, αφού το 90% επιλέγει την 1η ασφαλιστική κατηγορία. Ωστόσο, η επιλογή αυτή αποκαλύπτει τα αδιέξοδα του νέου Ασφαλιστικού, καθώς, από τη μια, οι μεγάλες κατηγορίες δεν λειτουργούν ανταποδοτικά και αναλογικά παράγουν χαμηλότερες συντάξεις, με συνέπεια να μην προτιμούνται, από την άλλη, η επιλογή των χαμηλών κατηγοριών περιορίζει δραματικά τα έσοδα των Ταμείων, θέτοντας σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του συστήματος.
Το 2023 το 90% των ελεύθερων επαγγελματιών επέλεξε την 1η κατηγορία, ενώ το 7% επέλεξε τη 2η και την 3η κατηγορία, και μόνο το 3% επέλεξε άνω της 3ης κατηγορίας.
Ενας από τους πρώτους νόμους των κυβερνήσεων Μητσοτάκη, τον Φεβρουάριο του 2020, ήταν ο ν.4670 επί υπουργίας Γιάννη Βρούτση, ο οποίος, σε συνέχεια απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας του Οκτωβρίου του 2019, προχώρησε σε δύο βασικές αλλαγές:
Αφενός μεν άλλαξε τον τρόπο προσδιορισμού των εισφορών για τους μη μισθωτούς, αφετέρου δε αύξησε μερικώς τα ποσοστά αναπλήρωσης για όσους είχαν άνω των 30 ετών ασφάλισης. Ειδικά σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, αυτό των εισφορών, κατάργησε την πρόβλεψη του νόμου Κατρούγκαλου (ν.4387 του 2016) ο οποίος όριζε ότι το ύψος των εισφορών των μη μισθωτών εξαρτάται από τις φορολογικές δηλώσεις εκάστου προηγούμενου έτους, και θέσπισε το δικαίωμα επιλογής ανάμεσα σε 6 διαφορετικές κατηγορίες. Παράλληλα, όμως, προχώρησε και σε αύξηση της κατώτατης εισφοράς, ενώ συνολικά και για τις έξι κατηγορίες ακολούθησαν δύο διαδοχικές αυξήσεις τον Ιανουάριο του 2024 και τον Ιανουάριο του 2024, κατά 9,6% και 3,46%, αντίστοιχα.
Σύμφωνα με μελέτη του Κώστα Νικολάου (συνταξιούχος του τέως ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής ΚΕΠΕΑ/ΓΣΕΕ), ακόμη και με προϋπόθεση τα 35 έτη ασφάλισης, η αναλογία εισφορών – συντάξεων είναι απογοητευτική καθώς: για την 1η κατηγορία η απόδοση ανέρχεται σε 86,5% (ικανοποιητική, θα έλεγε κανείς) και η κύρια σύνταξη ανέρχεται σε μόλις 735 ευρώ, ποσό που ειδικά τα τρία τελευταία χρόνια με τις ραγδαίες αυξήσεις σε όλα τα βασικά αγαθά (τρόφιμα, ενέργεια, στέγαση κ.λπ.) δεν επαρκεί ούτε για τα στοιχειώδη! Είναι δε τόσο προβληματικό το σύστημα υπολογισμού των συντάξεων, που ακόμη κι αν κάποιος είχε επιλέξει π.χ. την 4η ασφαλιστική κατηγορία που συνεπάγεται σύνταξη 1.030 ευρώ (ενδεχομένως και αρκετή για κάποιους), η απόδοση με βάση τις
εισφορές που πλήρωσε είναι μόλις 63,2%.
Και για όσους είχαν τη δυνατότητα στη διάρκεια του εργασιακού τους βίου να πληρώνουν τις εισφορές της 6ης ασφαλιστικής κατηγορίας και λάβουν σύνταξη 1.406 ευρώ (αφού συνυπολογιστεί και η έξτρα παρακράτηση της Εισφοράς Αλληλεγγύης Συνταξιούχων), η απόδοση φτάνει… με το ζόρι το 51,3%.
ΟΙ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΧΑΜΕΝΟΙ
Το αδιέξοδο «σερβίρεται στο πιάτο» εάν κάποιος υπολογίσει με ακρίβεια το σύνολο των ποσών που δαπανούν οι ελεύθεροι επαγγελματίες για τις εισφορές τους στο σύνολο του εργασιακού τους βίου, με το σύνολο των χρημάτων που θα λάβουν για 13 έτη, χρόνος ο οποίος προκύπτει από τον μέσο όρο του προσδόκιμου ζωής.
Με προϋπόθεση τα 35 έτη ασφάλισης ένας ελεύθερος επαγγελματίας που επιλέγει την 1η ασφαλιστική κατηγορία θα καταβάλει συνολικά 71.400 ευρώ (άτοκα) ή 106.400 ευρώ με τόκο 2%, θα εισπράττει μηνιαία σύνταξη 735 ευρώ, δηλαδή συνολικά 114.700 ευρώ, επομένως θα βγει κερδισμένος κατά 8.300 ευρώ, χωρίς όμως το βιοτικό του επίπεδο να είναι αντάξιο των κόπων του. Οσοι πειστούν τελικά από την κυβέρνηση να καταβάλουν μεγαλύτερες εισφορές θα είναι από λίγο χαμένοι έως πολύ χαμένοι!
Στη 2η ασφαλιστική κατηγορία ένας μη μισθωτός θα καταβάλει συνολικά 85.680 ευρώ άτοκα ή 127.700 ευρώ με τόκο 2%, θα εισπράττει μηναία σύνταξη 799 ευρώ και σε 13 έτη 124.700 ευρώ, δηλαδή 3.000 ευρώ λιγότερα. Στην 6η ασφαλιστική κατηγορία οι απώλειες είναι τεράστιες: η καταβολή συνολικών εισφορών ύψους 230.160 ευρώ άτοκα (ή 343.000
ευρώ με τόκο 2%) συνεπάγεται μηνιαία σύνταξη 1.406 ευρώ (αφού αφαιρεθεί η παρακράτηση της Εισφοράς Αλληλεγγύης Συνταξιούχων) και το συνολικό ποσό που θα εισπράξει σε 13 έτη ανέρχεται σε 219.300 ευρώ, δηλαδή θα έχει χάσει 123.700 ευρώ!
ΠΟΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΠΕΛΕΞΑΝ ΓΙΑ ΤΟ 2023 ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ
1η Ασφαλιστική Κατηγορία 1.173.302 89,53%
2η 59.379 4,53%
3η 34.588 2,64%
4η 20.645 1,58%
5η 9.899 0,76%
6η 12.621 0,96%
ΣΥΝΟΛΟ 1.310.404 100,00%
ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΕΙΣΦΟΡΩΝ – ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΜΕ 35 ΕΤΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ασφαλιστική κατηγορία, Μισθός, Εισφορές, Σύνολο εισφορών (με τόκους), Μηνιαία Σύνταξη, Απόδοση
1η 850 170 71.400 735 86,50%
2η 1.020 204 85.680 799 78,30%
3η 1.295 259 108.780 903 69,70%
4η 1.630 326 136.920 1030 63,20%
5η 2.025 405 170.100 1179 58,20%
6η 2.740 548 230.160 1406 51,30%
ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΙΣΦΟΡΩΝ-ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΜΕ 35 ΕΤΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Ασφαλιστική Κατηγορία, Μισθός, Σύνολο εισφορών (άτοκα), Σύνολο εισφορών (έντοκα
2%), Μηνιαία Σύνταξη, Συνολικό ποσό (13 έτη), Διαφορά
1η 850 71.400 106.400 735 114.700 8.300
2η 1020 85.680 127.700 799 124.700 -3.000
3η 1295 108.780 162.100 903 140.900 -21.200
4η 1630 136.920 204.000 1.030 160.700 -43.300
5η 2025 170.100 253.500 1.179 183.900 -69.600
6η 2740 230.160 343000 1.406 219.300 -123.700
