Ο υπερπληθυσμός στις φυλακές φέρνει καταδίκες για παραβίαση της Σύμβασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Tο πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών και οι συνακόλουθα ανεπαρκείς συνθήκες κράτησης τροφίμων έχουν σοβαρές συνέπειες. Ειδικότερα, όπως σημειώνεται μέσω ΑΠΕ, καταδικαστικές αποφάσεις αναμένονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).

Μέχρι σήμερα η Ελλάδα έχει καταδικαστεί σε 139 υποθέσεις-προσφυγές για απάνθρωπη μεταχείριση και η συντριπτική πλειονότητα αφορά τις συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά και άλλα καταστήματα κράτησης.

Τα παραπάνω ανέφερε ο Έλληνας δικαστής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αν. καθηγητής Ιωάννης Κτιστάκις, σε διάλεξη με θέμα «Η απαγόρευση των βασανιστηρίων», στο πλαίσιο εκδήλωσης της εκδήλωσης «Τιμή Δημητρίου Ευρυγένη», που διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη το Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου υπό την αιγίδα του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης.

Ο δικαστής αναφέρθηκε στη νομολογία του ΕΔΔΑ βάσει της οποίας «στο ζήτημα του υπερπληθυσμού των φυλακών -ενός σύγχρονου, επίμονου ευρωπαϊκού προβλήματος- η ευθύνη του κράτους είναι αντικειμενική. Η απουσία πρόθεσης των αρχών -των σωφρονιστικών ή άλλων- δεν αποκλείει τη διαπίστωση παραβίασης της ευρωπαϊκής Σύμβασης λόγω του αντικειμενικού στοιχείου του υπερπληθυσμού. Αυτό σημαίνει ότι η έλλειψη οικονομικών πόρων ή άλλες υλικοτεχνικές δυσκολίες, δεν μπορούν να αποτελέσουν δικαιολογία για τις ανεπαρκείς συνθήκες κράτησης», εξηγώντας ότι το ευρωπαϊκό δικαστήριο προχώρησε στη διαμόρφωση συνδυαστικών κριτηρίων για την αξιολόγηση κάθε καταγγελίας για υπερπληθυσμό στις ευρωπαϊκές φυλακές, με σημαντικότερο εξ αυτών «το πρότυπο των τριών τετραγωνικών μέτρων», ως το ελάχιστο ωφέλιμο εμβαδό κρατουμένου ανά θάλαμο, ακολουθώντας την υπόδειξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων.

«Όταν το ωφέλιμο εμβαδό για κάθε κρατούμενο πέφτει κάτω από τρία τετραγωνικά μέτρα, η έλλειψη ατομικού χώρου του κρατούμενου θεωρείται τόσο σοβαρή ώστε να προκύπτει ισχυρό τεκμήριο παραβίασης του άρθρου 3 της Σύμβασης. Το ισχυρό αυτό τεκμήριο παραβίασης ανατρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις», σημείωσε ενώ πρόσθεσε ότι τα υπόλοιπα κριτήρια αξιολόγησης των καταστημάτων κράτησης αφορούν την πρόσβαση σε υπαίθρια άσκηση, το φυσικό φως και εξαερισμό, την επάρκεια της θερμοκρασίας του χώρου, την τροφή, το επαρκή προαυλισμό, την εξασφάλιση ιδιωτικότητας μέσα στα κελιά, την τήρηση καλών συνθηκών υγιεινής, την εύκολη πρόσβαση των κρατουμένων σε τουαλέτες, την αποτελεσματική απολύμανση.

«Όταν ένας κρατούμενος διαθέτει παραπάνω από 4 τετραγωνικά ατομικό χώρο, οι λοιπές πτυχές των συνθηκών κράτησης στο συγκεκριμένο κατάστημα παραμένουν σημαντικότατες για την αξιολόγηση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο», συμπλήρωσε ο κ. Κτιστάκις, σημειώνοντας ότι στην Ελλάδα στον αναθεωρημένο το 2022 σωφρονιστικό κώδικα προβλέπεται ότι οι θάλαμοι των κρατουμένων πρέπει να διαθέτουν εμβαδόν τουλάχιστον έξι τετραγωνικών μέτρων. 

Διευκρίνισε, τέλος, ότι το ευρωπαϊκό δικαστήριο «σε κάθε περίπτωση, λαμβάνει υπόψη του το σύνολο των διαθέσιμων επικαιροποιημένων σχετικών εθνικών πηγών, όπως π.χ. σχετικούς στατιστικούς πίνακες κρατουμένων που δημοσιεύει στην ελληνική ιστοσελίδα κάθε δεκαπενθήμερο η Γενική Γραμματεία Εγκληματικής Αντεγκληματικής Πολιτικής ή τις συναφείς εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου».

Η απαγόρευση των βασανιστηρίων, της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, όπως είναι η πλήρης ονομασία του δικαιώματος, κατοχυρώνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 και στα μεταγενέστερα δεσμευτικά κείμενα δικαιωμάτων, όπως το Διεθνές Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, η Αμερικανική Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατοχυρώνεται σε δύο ειδικές συμβάσεις κατά των βασανιστηρίων, μια του ΟΗΕ και μια του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι οποίες φέρουν τον ομώνυμο τίτλο. Στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου η απαγόρευση των βασανιστηρίων κατοχυρώνεται στο άρθρο 3.

«Το συγκεκριμένο άρθρο κατοχυρώνει μια από τις πιο θεμελιώδεις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών. Αποτελεί αξία του ανθρώπινου πολιτισμού, στενά συνδεδεμένη με τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Γι’ αυτόν τον λόγο, σε αντίθεση με τα περισσότερα δικαιώματα στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση, η εν λόγω απαγόρευση είναι απόλυτη. Καμία παρέκκλιση από αυτή δεν είναι επιτρεπτή, ακόμα και σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης που απειλεί τη ζωή του έθνους, π.χ. ένοπλη σύρραξη ή στις πιο δύσκολες περιστάσεις, όπως η καταπολέμηση της τρομοκρατίας», υπογράμμισε ο κ. Κτιστάκις και ανέπτυξε την κλιμάκωση των παραβιάσεων, όπως ακολουθείται από τη νομολογία και περιλαμβάνει τη λιγότερο επιβαρυντική «εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία» (μειωτική και ταπεινωτική συμπεριφορά σε αντίθεση προς τον σωματικό και ψυχικό πόνο), την «απάνθρωπη μεταχείριση» (προϋποθέτει ένα ελάχιστο επίπεδο σοβαρότητας και προξενεί είτε πραγματική σωματική βλάβη ή έντονο ψυχικό πόνο) και την πιο βαριά παραβίαση, το «βασανιστήριο» (σκόπιμη απάνθρωπη μεταχείριση που προξενεί πολύ σοβαρό και βάναυσο πόνο). «Κάθε συμπεριφορά των οργάνων επιβολής του νόμου εναντίον ενός ατόμου, η οποία μειώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνιστά καταρχήν παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης», επισήμανε.