Εδώ, στο Όσλο, στο ιστορικό κτήριο Drage του ξενοδοχείου Scandic Holmenkollen Park όπου επί γερμανικής κατοχής ήταν η έδρα των SS, ανήμερα της συμπλήρωσης 50 χρόνων από το πραξικόπημα στην Κύπρο που σήμανε την αρχή των τραγικών γεγονότων της τουρκικής εισβολής και κατοχής της μεγαλονήσου, έχω την εξαιρετική τιμή να φιλοξενώ μια σπουδαία Ελληνίδα από την Κύπρο, την Ελένη Θεοχάρους.
- Συνέντευξη στον Παναγιώτη Παύλο *
Όχι μόνον για να συζητήσουμε τα ιστορικά γεγονότα με έναν άνθρωπο που διαρκώς δονείται και δεν ησυχάζει από την αγωνία και την αγάπη για τον Ελληνισμό, για την Κύπρο, αλλά και για να εστιάσουμε στο δια ταύτα. Διότι δεν έχει νόημα να γνωρίζουμε τα γεγονότα, αν δεν μας βοηθούν να συντάξουμε μιαν εθνική στρατηγική για το μέλλον.
Η ίδια προέρχεται από μια οικογένεια αγωνιστών της οποίας όλα τα μέλη συμμετείχαν στην ΕΟΚΑ, έφηβοι και ενήλικες αδιακρίτως. Μάχιμη η ίδια από την παιδική της ηλικία ήταν μόλις δεκαπέντε ετών περίπου όταν με επιστολή που έστειλε στην ιστορική εφημερίδα «Ελευθερία» της Λευκωσίας το 1968 απάντησε στη δήλωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ότι δεν μπορούμε πάντα να επιτυγχάνουμε το ευκταίο γι᾽ αυτό η σώφρων πολιτική είναι να παραμένεις εις το εφικτό, γράφοντας ότι «η πολιτική δεν είναι η τέχνη του εφικτού, αλλά η τέχνη του να μετατρέπεις το ευκταίο σε εφικτό».
Έχει βραβευθεί ως ποιήτρια, έχει τρεις ιατρικές ειδικότητες, έχει χειρουργήσει χιλιάδες ασθενείς, είναι καθηγήτρια χειρουργικής και έχει διατελέσει επί δύο θητείες τόσο βουλευτής στο Κοινοβούλιο της Κύπρου όσο και ευρωβουλευτής στις Βρυξέλλες.
Η Ελένη Θεοχάρους ενσαρκώνει μια σημαία του Ελληνισμού. Όχι μόνον της Κύπρου αλλά και τον όπου γης. Έχει μια συγκλονιστική παρουσία που ελάχιστοι άνθρωποι έχουν κατορθώσει σε τόπους ιστορικής παρουσίας του Ελληνισμού έξω από τα ελλαδικά σύνορα. Να αναφέρουμε απλώς το γεγονός ότι η ίδια έχει ιδιαίτερη σχέση με την Αρμενία, το Ναγκόρνο Καραμπάχ, τα Βαλκάνια, την Κριμαία, έχοντας χειρουργήσει τραυματίες πολέμου σε όλες τις μεγάλες συγκρούσεις των τελευταίων 40 ετών, με παρουσία στο Αφγανιστάν, στο Κιργιστάν, στη Λιβύη, στο Ιράκ, στο Κουρδιστάν. Ήταν Ειδική Απεσταλμένη του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσου Παπαδόπουλου, όταν της ανέθεσε να εξηγήσει το σκεπτικό του Όχι στο Σχέδιο Ανάν σε όλες τις χώρες της κεντρικής Ασίας.
Ελένη Θεοχάρους:
Σας ευχαριστώ πολύ, κύριε Παύλε. Θα ξεκινήσουμε τη συζήτηση με την ακύρωση του Αγώνα της ΕΟΚΑ που την βίωσα στα πολύ μικρά μου χρόνια, όταν δονούσε την κάθε ελληνική ψυχή στην Κύπρο η ΕΝΩΣΗ! Η ακύρωση της Ένωσης και η σταδιακή έκπτωση που οδήγησε στην τραγική σημερινή κατάσταση, είναι αυτό που με έφερε κοντά σε κάθε λαό που αγωνιζόταν για την αυτοδιάθεση και την ελευθερία του. Ένιωθα από ένα σημείο και μετά την υποχρέωση ότι, ναι, θα το κάνω, θα προσπαθήσω να το κάνω, όσο κι αν μπορεί να ακούγεται εγωιστικό αυτό. Άλλωστε, έχω ακούσει ύβρεις και διαβολές που δεν περιγράφονται. Ωστόσο, σας λέω ποιο είναι το πραγματικό νόημα μιας πορείας όπως καθ᾽ υπερβολήν την έχετε περιγράψει.
Το δεύτερο που θέλω να σας πω είναι ότι, ναι, σήμερα είναι η 15η Ιουλίου, είναι μια αποφράδα μέρα. Όταν ξεκίνησε το πραξικόπημα που ανέτρεψε τη νόμιμη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και έδωσε ευκαιρία στην από καιρού προετοιμαζόμενη τουρκική εισβολή – διότι δεν γίνεται ούτε μέσα σε 5-6 μέρες να φορτώσουν στα καράβια τα άρματα. Από το 1964 διαπίστωσαν ότι δεν έχουν αποβατικό στόλο και άρχισαν να τον δημιουργούν και να ετοιμάζονται με την στρατιά εκείνη η οποία και αποβιβάστηκε και κατέλαβε την Κύπρο αβρόχοις ποσίν. Διότι η προδοσία ήταν εκ των έσω. Ούτε τα επάκτια πυροβολεία επανδρώθηκαν, ούτε μπήκανε τα κανόνια στη θέση τους, ούτε έλαβαν οι μονάδες μάχης τις θέσεις τους για να μπορέσουν να την αντιμετωπίσουν, ενώ ήξεραν περίπου πού θα αποβιβασθεί η τουρκική αρμάδα.
Αυτά τα έχει καταγράψει η ιστορία και επιδέχονται πολλαπλών ερμηνειών. Το βασικό είναι ότι πολλοί είχανε πλανηθεί πιστεύοντας ότι με το πραξικόπημα θα κάνουνε την Ένωση. Άλλοι ήτανε συνειδητά γνώστες του γεγονότος ότι αυτό το πράγμα είναι το πρώτο σκέλος της τουρκικής εισβολής που θα επιφέρει την κατάληψη του τμήματος της Κύπρου που είχε ήδη συμφωνηθεί μεταξύ της Χούντας των Αθηνών και των Τούρκων, με τη διαμεσολάβηση των Εγγλέζων. Όπως και να έχει το ζήτημα, φτάσαμε στο σημείο να ακολουθήσει πέντε μέρες αργότερα η εισβολή που έφερε την φοβερή καταστροφή στον τόπο μας, το εθνικό ξεκαθάρισμα, την προσφυγοποίηση του ενός τρίτου του πληθυσμού, την κατάληψη του ενός τρίτου του εδάφους της Κύπρου, τους βιασμούς, που ακόμη δεν έχουν καταγραφεί ως έγκλημα πολέμου και για το οποίο δεν έχει λογοδοτήσει κανένας, και την κατάκτηση των περιουσιών με την εκδίωξη χιλιάδων ανθρώπων που κατέστησαν από νοικοκύρηδες ακτήμονες, από την μια μέρα στην άλλη. Αυτά ήταν τα γεγονότα εκείνων των ημερών, αν μπορεί κάποιος να τα δώσει με δύο γραμμές.
Εγώ δεν αντέχω αυτές τις μέρες να βρίσκομαι στην Κύπρο. Όσο μπορώ, προσπαθώ να φεύγω. Θα μου πείτε, δεν μπορείς να συμμετέχεις, δεν μπορείς να ακούς τις οιμωγές των μανάδων, παλιότερα όταν ζούσαν οι μανάδες; Δεν μπορείς να ακούς το κλάμα του λαού, τον θρήνο; Συμμετέχω στον θρήνο. Εκείνο που δεν αντέχω είναι η επίπλαστη, περίτεχνη θλίψη των διαφόρων κυβερνώντων και επισκεπτών που έρχονται να μας πουν πόσο λυπούνται για την εισβολή αλλά δεν κάνουν το παραμικρό για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση. Όχι μόνο δεν κάνουν το παραμικρό, αλλά ακολουθούν την ίδια πολιτική εδώ και πενήντα χρόνια, της υποταγής, του εξευμενισμού, του κατευνασμού του θηρίου, της «εξημέρωσης της στρίγγλας», μπας και μας δώσει κάτι τις πίσω. Δηλαδή, γονατιστοί μπροστά στα πόδια του φονιά μας, όπως λέει και ο Όμηρος: «ἀνδρὸς παιδοφόνοιο ποτὶ στόμα χεῖρ᾽ ὀρέγεσθαι» (Ομήρου Ιλιάδα 24, 506). Εκεί, ο γερο-Πρίαμος πάει και ζητάει το σώμα του παιδιού του.
Γι᾽ αυτό σας λέω ότι αυτά τα πράγματα κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουν. Έχουμε χρέος όλοι όσοι νιώθουμε αυτήν την αγάπη για τον μείζονα Ελληνισμό, όχι με τον τοπικισμό του Κρητικού, του Θρακιώτη, του Κυπραίου, του Μακεδόνα, κλπ. Αλλά και γι᾽ αυτόν που ζει στην Αστόρια, γι᾽ αυτόν που ζει στη Μελβούρνη, γι᾽ αυτόν που ζει εδώ στη Νορβηγία και ξέρουμε πόσο δύσκολα μπορεί να περνάει, αλλά διατηρεί τη φλόγα του Ελληνισμού ανέπαφη. Έχουμε χρέος να κρατήσουμε την Ελλάδα δυνατή για να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των καιρών. Γι᾽ αυτόν τον λόγο, μπορεί να είναι και μια δική μου αδυναμία, αλλά αν μπορώ να είμαι μακριά από την Κύπρο, το κάνω.
- Π.Π.: Είναι απολύτως κατανοητό, καθώς η γενιά η δική σας έχει το τραγικό προνόμιο να έχει ζήσει τα γεγονότα της εισβολής από την πολύ αρχή. Και μάλιστα και τα προστάδιά της, διότι πολύ σωστά είπατε ότι η εισβολή δεν ήταν μια διαδικασία που απλώς αποφασίστηκε την τελευταία στιγμή και έγινε. Ήταν μια πολύ καλά δομημένη ιστορία με παρελθόν και δυστυχώς με την ενεργό συνεργασία, εμπλοκή και ευθύνη της Χούντας. Αναφερθήκατε, θέλω να σταθώ λίγο σε αυτό, στην τάση που έχουν οι ελληνικές ηγεσίες. Σήμερα μάλιστα, τη στιγμή που μιλάμε, ο Έλληνας Υπουργός Εθνικής Άμυνας, εννοώ ο ελλαδίτης, βρίσκεται στην Κύπρο. Σε λίγες ημέρες θα βρεθεί και ο Έλληνας Πρωθυπουργός, στις 20 Ιουλίου. Υπάρχει λοιπόν αυτή η τάση, διαρκώς να επιδεικνύεται η έμφαση στα τραγικά γεγονότα, η θλίψη, να λέγονται ωραίοι λόγοι, ωραίες εκφράσεις, ότι η Ελλάδα δεν ξεχνάει την Κύπρο, δεν την αφήνει, δεν την εγκαταλείπει. Πλην όμως, την ίδια στιγμή έχουμε και μιαν γλώσσα που χρησιμοποιείται και μιαν ρητορική η οποία δείχνει ότι δεν ήταν το πρόβλημα μόνον η αναφορά στα γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης ως «συνωστισμού». Διότι ο τρόπος είναι ο ίδιος όταν ακούμε επίσημα χείλη σε Αθήνα και Λευκωσία να μιλούν για «διαίρεση». Και αναρωτιέται κανείς, και ρωτώ ευθέως εσάς. Έχει έννοια μια τέτοια διατύπωση; Έχει έννοια μια τέτοια λέξη; Ή συνιστά μιαν σκόπιμη αλλοτρίωση της ιστορικής πραγματικότητας με σκοπό να οδηγηθούμε σε μιαν άλλη εξέλιξη, άλλη από αυτό που η γνώση της ιστορίας επιτάσσει στον σημερινό Ελληνισμό;
Ε.Θ.: Ναι, νομίζω ότι είναι ενδεικτική μιας επερχόμενης ενδοτικής λύσης. Είναι ξεκάθαρο ότι οδεύουμε προς την κατεύθυνση να δεχθούμε νέους όρους που θέλει να επιβάλει η Τουρκία, η οποία έχει μεγαλεπήβολα σχέδια με τη Γαλάζια Πατρίδα, που διατυπώθηκαν ήδη από την εποχή του Νταβούτογλου με το «Στρατηγικό Βάθος», που τα έχει περιγράψει τόσο καλά, τόσο ξεκάθαρα, από την εποχή του Νιχάτ Ερίμ που εκπόνησε το σχέδιο ανακτήσεως Κύπρου το 1956 σε καταστρατήγηση της Συνθήκης της Λωζάνης βάσει της οποίας η Τουρκία είχε απεκδυθεί οιουδήποτε δικαιώματος επί της Κύπρου. Όλα αυτά τα σχέδια εφαρμόζονται σταδιακά, στοχευμένα, αποτελεσματικά, κατά γράμμα. Και βλέπουμε ότι προχωράει η Τουρκία κι εμείς υποχωρούμε συνέχεια. Υποχωρούμε. Δεν τολμούμε να αξιοποιήσουμε τον φυσικό μας πλούτο, για παράδειγμα, το φυσικό αέριο. Λένε ότι είναι τεράστιο το φυσικό αέριο.
Αλλά επειδή κάποια στιγμή μιλήσατε για τις ηγεσίες των δύο ελληνικών κρατών, αυτόν τον όρο θα τον χρησιμοποιήσω και θα σας εξηγήσω γιατί. Ναι, η Κυπριακή Δημοκρατία είναι η Κυπριακή Δημοκρατία. Ναι, αυτή τη στιγμή είναι ακρωτηριασμένη διότι υπάρχει η «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείας Κύπρου», η οποία δεν αναγνωρίζεται και δεν πρέπει να αναγνωριστεί ποτέ από κανέναν. Υπάρχουν τα Ψηφίσματα 541 και 550 (5 Νοεμβρίου 1983 και 11 Μαΐου 1984 αντιστοίχως) του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, που λένε ότι η «ΤΔΒΚ» είναι προϊόν παράνομης πολεμικής ενέργειας, και συνεπώς είναι υποτελἠς στην τουρκία και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αναγνωριστεί ως κράτος. Αυτό νομικά είναι τελειωμένο. Εκτός αν εμείς οι ίδιοι πάμε και το αναγνωρίσουμε.
Αλλά όσον αφορά τις ελληνικές ηγεσίες, να ξεχωρίσουμε αυτές τις εγκληματικές πολιτικές που ακολούθησαν οι πολιτικοί, και αυτές που έκανε η Χούντα. Η Χούντα διοργάνωσε και εκτέλεσε το πραξικόπημα με τους εγκάθετούς της στην Κύπρο. Κι εγώ σας λέγω αυτό που σας είπα και προηγουμένως, ότι κάποιοι στρατιωτικοί, δεν θα αναφερθώ στους πολίτες, πιθανόν να επλανήθησαν. Και πίστεψαν ότι ανατρέποντας τον Μακάριο και οδηγώντας τον τόπο σε έναν φριχτό εμφύλιο πόλεμο και σκοτώνοντας ο ένας τον άλλον, θα κάνανε την Ένωση. Από τη στιγμή που είδανε ότι ούτε την Ένωση έκαναν και έχασαν ελληνικό έδαφος, έχασαν το 37% του νησιού, δεν είδα έναν να σηκώσει το περίστροφο ως έντιμος στρατιωτικός και να αυτοκτονήσει. Εγώ καταλαβαίνω ότι είτε φταίω είτε δεν φταίω, εάν έχω ορκιστεί να υπερασπιστώ την πατρίδα και με δικές μου αμέλειες και λάθη και παραλήψεις έχω χάσει την πατρίδα μου, ε, ναι, κάνω αυτό.
Βεβαίως, είναι και αυτοί που έπεσαν στο πεδίο της τιμής, στις προδομένες Θερμοπύλες. Τους ξέρουμε όλοι, δεν θα τους αναφέρω τώρα. Είναι αυτοί που, έστω κι αν είχανε λάβει μέρος στα γεγονότα, πήγαν και πολέμησαν στην πρώτη γραμμή και αντιστάθηκαν. Αλλά ήτανε πια διάτρητη και η άμυνα και η δυνατότητα να προστατευτεί ο πληθυσμός. Είχε πέσει κι ένας πανικός πολύ μεγάλος. Οι Τούρκοι εκεί που έμπαιναν έκαναν θηριωδίες. Θυμάμαι τον Λυσσαρίδη που έλεγε «μείνετε στα σπίτια σας! Μείνετε στα σπίτια σας! Μη φεύγετε!», με το νόημα ότι από τη στιγμή που θα φύγεις από το σπίτι και καταληφθεί το έδαφος, τελείωσε. Αλλά κανείς δεν μπορεί να ψέξει οποιονδήποτε έφευγε. Γιατί, σας λέω, οι Τούρκοι διέπρατταν θηριωδίες.
Τώρα, για να επανέλθουμε στην κατάσταση που ακολούθησε. Ναι, βρέθηκε ένα κράτος με 200.000 ανθρώπους στα αντίσκηνα. Ώσπου να στηθούν τα αντίσκηνα σε παραπήγματα, οπουδήποτε αλλού, άρχισε ένας αγώνας επιβίωσης και έφευγαν όλοι. Ο καθένας προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές του, να βρει τους αγνοουμένους, να βρει τους στρατιώτες που είχανε συλληφθεί αιχμάλωτοι, τους πολίτες, να θάψει τους νεκρούς του. Και ζήσαμε εκείνη την τραγωδία που εξακολουθεί να είναι ζωντανή ακόμη και σήμερα. Δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να περπατήσει στην Κύπρο και να μην διαπιστώσει πόσο τραγικό ήταν εκείνο το καλοκαίρι.
Σ᾽ αυτό το σημείο, θα μου επιτρέψετε να πω ότι η Κύπρος είναι διάσπαρτη από οστά παιδιών από την μητροπολιτική Ελλάδα που έπεσαν για την Ελευθερία. Και συνεπώς, είναι ντροπής πράγματα να προσπαθεί κάποιος τεχνηέντως να διαχωρίσει τον λαό σε «καλαμαράδες» και Κυπραίους, και δεν ξέρω πώς αλλιώς το λένε. Βεβαίως, με το ίδιο σκεπτικό και η Ελλάδα μας είναι διάσπαρτη από τα οστά Κυπρίων. Από τη Θράκη μέχρι την Ήπειρο, την Μακεδονία. Στους Βαλκανικούς Πολέμους, για την Απελευθέρωση της Ελλάδας. Συνεπώς, αυτή η ιστορία θα πρέπει να εκλείψει. Είναι ένα δημιούργημα της αγγλικής πολιτικής του διαίρει και βασίλευε, του να δημιουργήσει καταρχήν τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους. Αυτός ο όρος δεν υπάρχει, δεν υφίσταται, δεν μπορεί να χρησιμοποιείται. Και στη συνέχεια να καλλιεργήσει μια λεγόμενη κυπριακή συνείδηση.
Αυτό πέτυχε, με την έννοια της δημιουργίας κρατικής κυπριακής συνείδησης. Ξέρετε, αυτοί που άρχισαν να γίνονται βουλευτές, υπουργοί, εκατοντάδες αξιωματούχοι του κράτους, θα τους κακοφαινόταν κάποια στιγμή αν γινόντουσαν διορισμένοι νομάρχες της Ενωμένης Κύπρου. Δημιουργήθηκε μια κρατική συνείδηση ενός μορφώματος το οποίο στηριζόταν σε ένα Σύνταγμα ευθύς εξαρχής διαιρετικό. Ένα Σύνταγμα μη βιώσιμο. Γι᾽ αυτό και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος προσπάθησε να προβεί σε μεταρρυθμίσεις με τα 13 Σημεία που είχε υποβάλει στους τουρκοκύπριους. Αυτό έδωσε την αφορμή να εκδηλωθεί η λεγόμενη τουρκανταρσία. Η οποία ήτανε έτοιμη από καιρό. Από την εποχή που οι Εγγλέζοι είχανε συλλάβει το πλοιάριο «Deniz» να κουβαλεί όπλα, και τις πτήσεις τουρκικών ελικοπτέρων στην Καρπασία που έφερναν όπλα, που δημιουργήθηκε η TMT (Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης) με αρχηγό τον Ντενκτάς και αξιωματικούς από την Τουρκία.
Καταλαβαίνετε ότι όλη αυτή η προϊστορία δεν μπορεί να διαγραφεί με μια μονοκοντυλιά. Εμείς συνεχίσαμε το ίδιο βιολί, τα ίδια λάθη επί λαθών, την ίδια υποχωρητικότητα. Βλέπαμε ότι η πολιτική μας δεν είναι αποτελεσματική και όμως επιμέναμε να εφαρμόζουμε την ίδια πολιτική. Έτσι φθάσαμε στα σημερινά τραγικά γεγονότα να ακούμε τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος να μας λέει ότι η Κύπρος είναι «διαιρεμένη». Ε όχι! Δεν είναι διαιρεμένη η Κύπρος! Η Κύπρος είναι κατεχόμενη μέχρι την γραμμή καταπαύσεως του πυρός. Ο τουρκικός στρατός καθημερινά επεκτείνεται, ασχέτως αν αυτό δεν βγαίνει στις ειδήσεις, προχωρεί και καταλαμβάνει εδάφη στη Νεκρή Ζώνη. Και διαμαρτύρονται επιπλέον οι Τούρκοι διότι υπάρχουν κάμερες που βλέπουν τις κινήσεις των λαθρομεταναστών που κουβαλεί ο τουρκικός στρατός και τους διοχετεύει στις ελεύθερες περιοχές!
- Π.Π.: Θέλω να σταθώ σε κάτι που αναφέρατε και νομίζω είναι πολύ κρίσιμο. Ότι, δηλαδή, δυστυχώς σήμερα στην Ελλάδα αλλά και στην Κύπρο πολλοί αντιλαμβάνονται το πρόβλημα με έναν τρόπο ο οποίος διχάζει τον Ελληνισμό και δημιουργεί τεχνητούς διαχωρισμούς, ωσάν να μην υπάρχει το όλον του Ελληνισμού, να μην υπάρχει ο μείζων Ελληνισμός, και ωσάν η Κύπρος να είναι απλώς ένα ξένο κρατίδιο. Έχουμε, δηλαδή, από την μια πλευρά την Τουρκία ως χώρα που εκφράζει έναν ιστορικό Τουρκισμό, έναν Παντουρανισμό με την μορφή της νεοθωμανικής παρουσίας, στόχευσης και κτήσης, σε όλον τον κόσμο. Μπορεί κανείς να επισημάνει την αντίθεση του «Στρατηγικού Βάθους» του Νταβούτογλου έναντι της έλλειψης Στρατηγικού οράματος του Ελληνισμού. Αντί απέναντι στη Γαλάζια Πατρίδα να υπάρχει ένας στιβαρός Ελληνισμός με απόλυτη συνείδηση των διακυβευμάτων και της ιστορίας του, υπάρχει ένας Ελληνισμός ο οποίος διαρκώς συρρικνώνεται στον ελλαδισμό και όχι μόνον. Διότι και η ίδια η Ελλάδα κινδυνεύει σήμερα. Να αναφέρουμε απλώς το πρόβλημα με τη λαθρομετανάστευση και την αλλοίωση του πληθυσμού. Επομένως, θα ήθελα να σας παραπέμψω σε αυτήν την κατάσταση. Διότι όταν μιλάμε για Τουρκία έχουμε μια χώρα η οποία ελέγχει το Αζερμπαϊτζάν, τα Βαλκάνια, την Συρία. Και το λέω αυτό διότι γνωρίζω πολύ καλά πώς έχετε αφιερώσει τη ζωή σας στο ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Και θα ήθελα λοιπόν έτσι, με δεδομένο και το ότι αν – όπως και ο κοινός μας φίλος ο Μιχάλης Ιγνατίου έχει πει – αν πέσει η Κύπρος, ακολουθεί το Αιγαίο και η Θράκη. Άρα έχουμε έναν Ελληνισμό, Κύπρο – Αιγαίο – Θράκη, τον Ενιαίο Αμυντικό Χώρο, ο οποίος από την άλλη πλευρά έχει μιαν αναθεωρητική Τουρκία που βλέπει Κοσσυφοπέδιο – έχετε υπάρξει στα Βαλκάνια, έχετε εργαστεί και έχετε προσφέρει σε πολύ δύσκολες μέρες στα Βαλκάνια – έχουμε λοιπόν Κοσσυφοπέδιο, έχουμε Αλβανία, έχουμε και περιοχές της Βουλγαρίας και σαφώς, Σκόπια. Άρα, θα ήθελα στη μεγάλη εικόνα να μου πείτε: τί είναι αυτό που βλέπετε ως απολύτως καίριο αυτή τη στιγμή;
Ε.Θ.: Ναι. Μίλησα πριν λίγο για δυο ελληνικά κράτη. Αυτό το είχα πει σκόπιμα σε αντιδιαστολή προς την Γαλάζια Πατρίδα της σύγχρονης Τουρκίας, όπως την βλέπουμε να διαμορφώνεται. Φυσικά, υπάρχει το κυπριακό κράτος. Φυσικά, υπερασπιζόμαστε την Κυπριακή Δημοκρατία γιατί είναι η ασπίδα και η δύναμή μας αυτήν τη στιγμή και είναι η νομική μας υπόσταση. Διότι, ξέρετε, όταν μιλάει κάποιος με χειρουργικούς όρους, όπως συνηθίζω να πράττω εγώ, και τέμνει τα γεγονότα ακριβώς εκεί που πρέπει, είναι πολύ εύκολο να παρερμηνευθούν ή να δώσουν λαβή στον κάθε κακόπιστο. Το έχω δει πάρα πολλές φορές μέχρι τώρα να συμβαίνει.
Σας λέω ότι, ναι, η Κυπριακή Δημοκρατία υφίσταται και θα υφίσταται, και γι᾽ αυτήν αγωνιζόμαστε και για την ακεραιότητά της και για την Ανεξαρτησία της και για την ολοκλήρωσή της. Αλλά εις τον αντίποδα της Γαλάζιας Πατρίδας δεν μπορεί παρά να υπάρχει Ενιαίος Ελληνικός Αμυντικός Χώρος, ή πνευματικός, αν θέλετε, που είναι και το όραμα που θα πρέπει να διέπει τον κάθε σύγχρονο Έλληνα. Μια κοινότητα στόχων, αξιών πολιτισμού που να ξεκινάει από τους απανταχού Έλληνες. Αλλά, αν μπορούμε να την προσδιορίζουμε γεωγραφικά, από την Βόρειο Ήπειρο και τους Βορειοηπειρώτες μέχρι την εσχατιά της Μεσογείου.
Όσον αφορά την Ελλάδα και τον διχασμό. Ο διχασμός δεν είναι μόνον στον ελληνικό λαό, «α, η Κύπρος είναι ένα ξένο κράτος, παρατάτε τους». Η Ελλάδα έχει νομικές υποχρεώσεις απέναντι στην Κύπρο. Είναι εγγυήτρια δύναμη. Έχει στρατό νόμιμα στην Κύπρο για την υπεράσπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δεν μπορούμε να πούμε αυτήν την στιγμή, «η Ελλάδα βγάζει την ουρά της απέξω», όπως προσπάθησαν κάποιοι στο παρελθόν να κάνουν – ονόματα δεν λέμε – για να πουν ότι, ναι, παύει να εμπλέκεται. Μα, θα πάψει να είναι εγγυήτρια δύναμη όταν κατοχυρώσεις εντελώς την Ελευθερία της Κύπρου, όταν φύγουν τα ξένα στρατεύματα, όταν αποχωρήσουν οι βρετανικές βάσεις, όταν σταματήσουν η Βρετανία και η Τουρκία να είναι εγγυήτριες δυνάμεις και η Κύπρος αποκτήσει τον δικό της στρατό που θα προστατεύει την επικράτειά της. Τώρα, αυτό που λένε για αποστρατικοποίηση εγώ το ακούω βερεσέ, με την έννοια ότι καμία χώρα δεν μπορεί να έχει υπόσταση αν δεν έχει ένα στρατό που να υπερασπίζεται τις αρχές της, την ασφάλεια των κατοίκων της, τον πληθυσμό της.
Όσον αφορά αυτό που είπε ο Μιχάλης ο Ιγνατίου για την απώλεια της Κύπρου. Η Κύπρος είναι το μαλακό υπογάστριο της Ελλάδας. Όλοι γνωρίζουμε ότι είναι το πιο αδύναμο σημείο των ελληνοτουρκικών συνόρων, επιτρέψτε μου τον όρο. Και ουσιαστικά το έχω δει πολλές φορές, κύριε Παύλε – το έχω δει πολλές φορές – να αναφέρεται ότι σε περίπτωση ελληνοτουρκικού πολέμου η Ελλάδα θα εγκαταλείψει την Κύπρο. Δεν θα προσπαθήσει να την υπερασπιστεί θεωρώντας ότι εκεί δεν θα μπορέσει να υπάρξει σοβαρή άμυνα ικανή να αποτρέψει την επιθετική διάταξη της Τουρκίας. Άρα, ό,τι κάνει η Εθνική Φρουρά από μόνη της και οι εκεί Ελληνικές Δυνάμεις, οι οποίες έχουν πολλάκις θυσιαστεί για να την υπερασπιστούν.
Αλλά φοβάμαι, ότι μπορεί να χάσουμε και ελληνικά εδάφη πριν χάσουμε την Κύπρο. Πολύ φοβάμαι ότι αυτό είναι στον ορίζοντα με αυτές τις πολιτικές που ακολουθούνται, της αποστρατικοποίησης, μυστικής ή λιγότερο μυστικής, των νησιών, με τα γεγονότα που συμβαίνουν στη Θράκη, με το γεγονός ότι η Τουρκία εφαρμόζει κατά γράμμα την πολιτική που εφάρμοσε στην Κύπρο, όσον αφορά την Θράκη δηλαδή, τη δημιουργία μιας μειονότητος εκ του μη όντος.
- Π.Π.: Στρατηγικής μειονότητος.
Ε.Θ.: Ο Νταβούτογλου είχε πει ότι εάν δεν υπήρχε έστω κι ένας Τούρκος στην Κύπρο, θα έπρεπε να τον είχαμε δημιουργήσει. Στην Θράκη αυτή τη στιγμή υπάρχει μια μουσουλμανική μειονότητα. Αυτοί προσπαθούν να την μετατρέψουν σε καθαρά εθνική μειονότητα, η οποία θα αρχίσει αύριο να διεκδικεί αυτονομία…
- Π.Π.: Το κάνει ήδη!
Ε.Θ.: Ναι, το κάνει. Αυτονομία σε πάρα πολλά ζητήματα, και θα έχουμε μια περίπτωση Κοσσυφοπεδίου, για να μην πω βόρειας Κύπρου. Και το κακό δεν θα σταματήσει χτες. Ο άλλος, ο πρόεδρος της τάδε δεξαμενής σκέψης βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη και μας έλεγε ότι ονειρεύεται τη στιγμή που θα ξαναδεί την Θεσσαλονίκη τουρκική. Δεν σταματούν να επιτίθενται. Κι έχουν καταλάβει πάρα πολλά εδάφη οι Τούρκοι. Κι έχουν προσθέσει αυτήν τη ζώνη ασφαλείας που υπάρχει, υποτίθεται, στη βόρεια Συρία. Πήγε η Τουρκία να καλοπιάσει τον Άσαντ για να τα βρουν, να σταματήσει η σύγκρουση Τουρκίας – Συρίας, και αυτός της είπε: «όχι, δώσε πρώτα πίσω τα εδάφη που έχεις καταλάβει και μετά συζητάμε». Αυτή θα έπρεπε να ήτανε και η δική μας η στάση απέναντι στην Τουρκία. Όχι να τους καλοπιάνουμε απλά και μόνον για να καθίσουν σε συνομιλίες, και να συζητήσουμε τί; Τη Διζωνική που την έχουν απορρίψει; Ένα αφήγημα που έχει εξευτελιστεί από μόνο του μέσα από το γεγονός ότι πενήντα κυβερνήσεις πάλευαν να την εφαρμόσουν και απέτυχαν; Και τους έφταιγαν πάντα εκείνοι οι οποίοι έλεγαν ότι η Διζωνική είναι ένα ρατσιστικό σύστημα Απαρτχάιντ που θα διχάσει για πάντα τον λαό, που θα δημιουργήσει τριών κατηγοριών πολίτες; Έρχονται και μας λένε ότι οι τουρκοκύπριοι είναι μια μειονότητα που είναι απομονωμένη και ούτω καθεξής. Μα, αυτό το αφήγημα δεν στέκει πουθενά! Οι τουρκοκύπριοι έχουν την κυπριακή υπηκοότητα. Άρα ευρωπαϊκή υπηκοότητα.
- Π.Π.: Όλα τα προνόμια.
Ε.Θ.: Έχουν όλα τα προνόμια της ευρωπαϊκής υπηκοότητας. Κυπριακό διαβατήριο, ταξιδεύουν όπου θέλουν, ταυτότητα, τα παιδιά τους σπουδάζουν όπως σπουδάζουν τα παιδιά όλων των Ευρωπαίων παντού, μπορούν να έλθουν στις ελεύθερες περιοχές να εργαστούν, δεν πληρώνουν φόρο στις ελεύθερες περιοχές, παίρνουνε συντάξεις. Ακόμη και σύνταξη χηρείας. Έχει εγκριθεί να παίρνουν οι τουρκοκύπριοι τη σύνταξη χηρείας που δινόταν στους Ελληνοκύπριους. Όλα τα δικαιώματα τα οποία έχουν οι Ελληνοκύπριοι τα παίρνουν αυτοί, χωρίς να έχουν καμμιά υποχρέωση. Ούτε να υπηρετήσουν στο στρατό, ούτε να πληρώνουν τέλη κυκλοφορίας, ούτε να σέβονται τους νόμους του κράτους. Και μόλις περάσουν τη γραμμή καταπαύσεως του πυρός ανακτούν την κρατική συνείδηση της «Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείου Κύπρου». Εμ, μα εδώ είναι το ερώτημα: Πώς είναι αυτοί απομονωμένοι και δυστυχισμένοι, κι έχουμε όλους τους λαούς της Ευρώπης να μιλάνε για τους «φτωχούς» τουρκοκύπριους, τη στιγμή που εμείς δεν μπορούμε να προβάλουμε αυτό το γεγονός; Που αυτοί κουβαλούν προϊόντα από την Τουρκία, τα βαφτίζουν «τουρκοκυπριακά» και τα πλασάρουν σ᾽ όλον τον κόσμο ως κυπριακά προϊόντα; Είναι πάρα πολλά τα ζητήματα τα οποία θα πρέπει να μελετηθούν, να διερευνηθούν, να καταγγελθούν. Όταν είχα πρωτοπάει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και το 2003 στην προ-ενταξιακή περίοδο, και το 2009, κύριε Παύλε, είχα τρομάξει με την άγνοια των Ευρωπαίων βουλευτών, αλλά, να μου επιτρέψετε, και με την στρεβλή αντίληψη που είχαν για το Κυπριακό οι Αθηναίοι ευρωβουλευτές.
- Π.Π.: Οι Έλληνες ευρωβουλευτές, ελλαδίτες!
Ε.Θ.: Είχανε στρεβλή αντίληψη γι᾽ αυτό το ζήτημα. Πολλές φορές, ξέρετε, έδειχνα ένα χάρτη στους Ευρωπαίους και τους έλεγα: «δείξτε μου την Κύπρο πάνω». Και καθώς δεν μπορούσαν να βρουν την Κύπρο λέω: «καλά, δεν μπορείς να βρεις την Κύπρο πάνω σ᾽ ένα χάρτη κι έχεις απαίτηση να μου πεις ποιά λύση θα επιβάλεις;» Μια φορά κατάφερα να αφαιρεθεί από την Έκθεση των Ενταξιακών Διαπραγματεύσεων της Τουρκίας ως λύση του Κυπριακού η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. Και τους είχα πει το εξής απλό: «εσάς δεν είναι δουλειά σας, εμάς όλων δεν είναι δουλειά μας να πούμε με ποιο τρόπο θα λυθεί το Κυπριακό. Εμείς πρέπει να τους πούμε ποια δικαιώματα, ανθρώπινα δικαιώματα, ποιες αρχές, ποιες αξίες, ποιες ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, και από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, τη Χάρτα του ΟΗΕ, πρέπει να εφαρμοστούν γι᾽ αυτόν τον λαό. Αυτή η λύση να κατοχυρώσει αυτά τα δικαιώματα. Δεν είναι δουλειά μας να τους πούμε Διζωνική, τριζωνική, και δεν ξέρω πώς αλλιώς. Ε, και ήρθε η ίδια η Κυπριακή Κυβέρνηση και υπέβαλε τροπολογία μέσω άλλων ευρωβουλευτών Κυπραίων, και το ξανάβαλαν μέσα! Ε, τί να σας πω από κει και πέρα; Εγώ δεν έχω τί άλλο να πω γι᾽ αυτό.
- Π.Π.: Θέλω να κλείσω με ένα ερώτημα, διότι έχετε μια τεράστια εμπειρία. Αναφερθήκατε στην Ευρώπη, είμαστε στο Όσλο και κάνουμε αυτήν την κουβέντα, γνωρίζω για την επικοινωνία σας και με τον νυν Υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας, τον Έσπεν Μπαρθ Έιντε. Και θέλω να πω ότι, βλέπουμε σήμερα σε μεγάλο βαθμό η Ελλάδα να εμφανίζει αυξημένες προσδοκίες, ή ακόμη και να μεταθέτει το πρόβλημα και της Κύπρου όπως και διάφορα άλλα ζητήματα, στην Ευρώπη. Ωσάν οι Βρυξέλλες να είναι ο υποδοχέας κάθε καυτής πατάτας που το ελλαδικό κράτος δεν μπορεί, ή δεν θέλει, ή δεν το ενδιαφέρει, να διαχειριστεί προς όφελος του Ελληνισμού. Ποιό είναι, πιστεύετε, στο δια ταύτα αυτό που πρέπει η Ελλάδα, και ως Ελληνική Κυβέρνηση στην Αθήνα αλλά και ως Κυπριακή Κυβέρνηση στη Λευκωσία, αλλά κυρίως ο ελληνικός λαός σε Ελλάδα και Κύπρο, να πράξουν; Όχι μόνον για να μην θρηνήσουμε ακόμη χειρότερες τραγωδίες, δεδομένου ότι η Τουρκία αξιώνει όλα τα νησιά του Αιγαίου και τη Θράκη, αλλά και όλη την Κύπρο. Είπε ο Ερντογάν προχθές ότι «κακώς δεν φτάσαμε μέχρι την Πάφο». Αλλά και για να αποδείξει η Ελλάδα ότι ο Ελληνισμός δεν είναι μια θεωρητική ιδέα αλλά μια ιστορική πραγματικότητα με ιστορικές βάσεις. Και εν πάση περιπτώσει, για να διασφαλίσει τα δίκαια ενός υπερ-τρισχιλιετούς πολιτισμού, υπερ-τρισχιλιετούς παρουσίας, γηγενούς παρουσίας σε όλες τις περιοχές στις οποίες βρισκόμαστε, είτε εντός ελλαδικών, εντός κυπριακών συνόρων, είτε εκτός;
Ε.Θ.: Η Αθήνα οφείλει να αναλάβει τον ρόλο της ως εθνικό κέντρο. Η Αθήνα πρέπει να καθοδηγείται από τους φωτισμένους ταγούς του έθνους. Και υπάρχουν, κύριε Παύλε, τους βλέπουμε, τους διαβάζουμε καθημερινά. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν υποχρέωση να σταματήσουν να μένουνε πίσω από τον υπολογιστή, όπου γράφουνε ωραία, συνταρακτικά πράγματα, ή σε διάφορες συνεντεύξεις σε τηλεοράσεις και ραδιόφωνα, και αυτά να είναι έπεα πτερόεντα, να χάνονται. Αυτοί πρέπει να αρπάξουν τον ταύρο από τα κέρατα. Αυτοί πρέπει να καθοδηγήσουν τον ελληνικό λαό και να του δώσουν τη δυνατότητα να εκλέξει εκείνη την ηγεσία που θα τραβήξει την ίδια την Ευρώπη προς την Αθήνα. Η Αθήνα θα μπορούσε να ήτανε η πρωτεύουσα της Ευρώπης. Θα έπρεπε να ήταν η πρωτεύουσα του ευρωπαϊκού ιδεώδους. Διότι η Αθήνα γέννησε τα ιδεώδη επάνω στα οποία οικοδομήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα, εμείς πρώτοι πρέπει να υπερασπιστούμε τον Ελληνισμό, να δημιουργήσουμε το νέο όραμα. Λένε στην Κύπρο, έχουν κολλήσει σ᾽ αυτήν την ιδέα της Διζωνικής Δικοινοτικής. Κι όποιος πει οτιδήποτε άλλο εκτός από τη Διζωνική είναι «απορριπτικός», είναι «ακραίος», «δεν θέλει τη λύση», και όλες αυτές τις ανοησίες που ακούμε καθημερινά.
Όχι! Εμείς θέλουμε ένα νέο όραμα που να συνέχει τον Ελληνισμό. Να του δίνει δύναμη. Να εμπνέει τον κάθε Έλληνα. Να αναπτερώσει το φρόνημα του κάθε πολίτη, το οποίο είναι στο ναδίρ αυτή τη στιγμή ως αποτέλεσμα της πολύ κακής οικονομικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο ελληνικός λαός, και στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Από το γεγονός ότι υποχρεώνεται να περνάει στα Κατεχόμενα να βάλει βενζίνα, δεν μπορεί να βάλει στις ελεύθερες περιοχές. Μα εγώ θα τον ψέξω, επειδή τον άφησα πενήντα χρόνια αβοήθητο κι έφτασε στα όρια της ανέχειας; Και θα του ασκήσω τη ρητορική της θυσίας; Θα του πω να κάνει θυσίες τη στιγμή που εγώ ως πολιτική ηγεσία δεν έχω κάνει την παραμικρή θυσία γι᾽ αυτό το πράγμα; Γι᾽ αυτό σας λέω, πρέπει, έχουμε χρέος, εμείς που πραγματικά νοιαζόμαστε για τον μείζονα Ελληνισμό ν᾽ αφήσουμε τις θεωρητικολογίες στην μπάντα. Να συνεργαστούμε, να δημιουργήσουμε εκείνα τα κέντρα λήψης αποφάσεων που θα επηρεάσουν και τις αποφάσεις του ελληνικού λαού και να μην αφήνουμε τον ελληνικό λαό στα χέρια όλων αυτών των ηττοπαθών, των τουρκολάγνων…
- Π.Π.: Κατευναστών…
Ε.Θ.: …Των ισραηλολάγνων, των αμερικανολάγνων, και δεν ξέρω, ρωσολάγνων, και οποιωνδήποτε άλλων. Αυτό είναι ξεκάθαρο, είναι υποχρέωσή μας και πρέπει να το κάνουμε.
- Π.Π.: Κλείνοντας: είστε από τους τελευταίους των Μοϊκανών, αν μου επιτρέπεται αυτή η έκφραση. Αισθάνεστε αισιόδοξη; Δηλαδή, βλέπετε τον κόσμο στην Κύπρο, βλέπετε τους Κυπρίους, βλέπετε τις νέες γενιές. Είστε αισιόδοξη;
Ε.Θ.: Ξέρετε, έζησα την τραγωδία του Ναγκόρνο Καραμπάχ σε όλη της τη φρίκη και την απώλεια ενός οράματος για το οποίο εργάστηκα και με συνείχε για μια τριακονταετία. Από το 1991 που πρωτοβρέθηκα μες στην επανάσταση και έζησα όλη την επανάσταση που δημιούργησε το κράτος του Αρτσάχ. Αυτό που έγινε πέρυσι με το εθνικό ξεκαθάρισμα, την κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ και την προσφυγοποίηση του λαού, ήρθε ξανά να μου ξαναφέρει στα βιώματα εκείνο που είχα ζήσει στο δικό μου νησί, πριν τόσα χρόνια.
Πολλοί με κοροϊδεύουν στην Κύπρο γιατί δηλώνω κατά καιρούς ότι είμαι Ενωτική. Αυτό αισθάνομαι, αυτό νιώθω μέσα μου. Ξέρω ότι είναι ουτοπικό, ξέρω ότι δεν μπορεί αυτήν τη στιγμή να μιλάμε, δεν το κάνω πολιτική πράξη ως πολιτικός, δεν το έχω βάλει στις πρακτικές μου, αλλά δεν μπορεί κανείς να μου απαγορέψει να νιώθω όπως νιώθω. Δεν μπορεί κανείς να μου ακρωτηριάσει τα συναισθήματα. Γι᾽ αυτό τον λόγο, ναι, είμαι απαισιόδοξη. Είμαι απαισιόδοξη με την έννοια ότι, ενδεχομένως, τα χρόνια περνάνε, μπορεί να φύγουμε από τη ζωή, μπορεί να φύγω από τη ζωή και να μην προλάβω την ελευθερία του τόπου μου. Αλλά, «τώρα πια πώς θα μπορέσουμε να πεθάνουμε, τώρα πια πώς θα μπορέσουμε να πεθάνουμε μ᾽ αυτή την έγνια πίσω μας; Αναγκαστικώς θ᾽ αναβάλλουμε» (Κώστας Μόντης, Μετά την Τουρκική εισβολή).
- Π.Π.: Υπάρχει, βέβαια, και η απρόβλεπτη παράμετρος στο διεθνές θέατρο, όπου μπορεί μεν οι ηγεσίες να εμφανίζονται ανίκανες να υποστηρίξουν όχι μόνον ένα ιστορικό όραμα αλλά κι ένα δίκαιο. Όμως ταυτόχρονα το απρόβλεπτο στοιχείο πάντοτε υπάρχει ως ενδεχόμενο. Οπότε με αυτήν την έννοια ίσως μπορεί κανείς να έχει μια αισιοδοξία στο βαθμό που, φαντάζομαι βέβαια, και ο λαός έχει την απαραίτητη ενεργητικότητα και τη ζωτικότητα να αναγκάζει τις ηγεσίες του να μην τον ωθούν σε νέες απώλειες.
Ε.Θ.: Ναι. Φτάνει να σηκώσεις το λαό από το Τικ–Τοκ και τακ–τοκ, και δεν ξέρω πώς λέγονται αυτά τα πράγματα. Αν οι καθοδηγητές του λαού είναι τα Τικ–Τοκ, καταλαβαίνετε ότι δεν πρόκειται να οδηγηθούμε πουθενά. Γι᾽ αυτό επανέρχομαι σ᾽ εκείνο που σας είπα προηγουμένως. Έχουμε ένα χρέος. Έχουμε μια υποχρέωση να δώσουμε το καινούριο όραμα στο λαό. Έχουμε μια υποχρέωση, «εάν φιλοτιμούμεθα να την ξαναποκτήσουμε μ᾽ ίδρωτα και με αίμα, καλόν είναι το καύχημα της αρχαίας δόξης» (Ανδρέας Κάλβος, Εις Σάμον). Δεν αρκεί μόνον να το λέμε θεωρητικά και να το τραγουδάμε. Πρέπει να δουλέψουμε και με ίδρωτα και με αίμα, να κερδίσουμε αυτό που πρέπει.
* Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο ιστορικό κτήριο Drage του ξενοδοχείου Scandic Holmenkollen Park στο Όσλο, το οποίο ευχαριστούμε θερμά για τη γενναιόδωρη φιλοξενία.
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Σταυράκης.
