Ο Α’ και Β΄ Βαλκανικός πόλεμος άλλαξαν ριζικά τη φυσιογνωμία της Ελλάδας και τη διεθνή της θέση, ενώ παράλληλα η έκτασή της αυξήθηκε κατά 68% και ο πληθυσμός της κατά 80%. Τα ελληνικά στρατεύματα προήλασαν με επιτυχία και απελευθέρωσαν τα εδάφη της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της κεντρικής Μακεδονίας, ενώ ο ελληνικός στόλος προχώρησε στην απελευθέρωση των νησιών του Βορειανατολικού Αιγαίου κατορθώνοντας να επιβάλλει την κυριαρχία του στο Αιγαίο.
- Γράφει ο Τάκης Κάμπρας
Οι επιτυχίες του ελληνικού στόλου επισφραγίσθηκαν με τις νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης (3.12.1912) και της Λήμνου (5.1.1913), που υπήρξαν οι μοναδικές τουρκικές προσπάθειες αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας στη θάλασσα.
Η ναυμαχία της Λήμνου
Η ναυμαχία της Λήμνου στις 5 Ιανουαρίου 1913 ήταν η δεύτερη από τις δύο μεγάλες ναυμαχίες μεταξύ του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού και του Οθωμανικού Στόλου που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της νήσου Λήμνου, εξ ου και η ονομασία της.
Πρόκειται περί αποφασιστικής ναυμαχίας για την έκβαση του Α’ Βαλκανικού Πολέμου μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στόλου στο Βόρειο Αιγαίο. Διεξήχθη στις 5 Ιανουαρίου 1913 στη γραμμή Λήμνου-Στενών κι έληξε με περιφανή νίκη του ελληνικού ναυτικού. Με την επικράτησή του, που ήλθε ως συνέχεια της ναυμαχίας της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912), ο ελληνικός στόλος σταθεροποίησε την κυριαρχία
του στο Αιγαίο, ενώ ο τουρκικός δεν τόλμησε μέχρι το τέλος του πολέμου να εξέλθει από τα Στενά των Δαρδανελλίων.
Απόσπασμα από το βιβλίο των Πλοιάρχου Γεωργίου Π.Κρέμου (Π.Ν.) και Richard Arnold–Baker «ΑΒΕΡΩΦ, το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας, 1990», με το χρονικό της Ναυμαχίας της Λήμνου: «Στον όρμο του Μούδρου όλα ήταν ήσυχα, όταν ξαφνικά ο ΑΒΕΡΩΦ έλαβε αστραπιαίο σήμα από τον ΛΕΟΝΤΑ, σε ανοικτή γλώσσα: «Ολόκληρος ο στόλος εξέρχεται». Η ώρα ήταν 08.25.
Σε λίγο δεύτερο σήμα του ΛΕΟΝΤΟΣ έδινε την πορεία του εχθρικού στόλου. Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης με ηρεμία διέταξε να λάβουν οι άνδρες το πρόγευμά τους και εν συνεχεία τα πλοία να σαλπάρουν, ακολουθώντας τον ΑΒΕΡΩΦ. Συγχρόνως απέστελλε σήμα προς όλα τα πλοία: «Ο Ναύαρχος εύχεται την καλήν ημέραν προς τα γενναία επιτελεία και πληρώματα. Τα πάντα εξαρτώνται από την σημερινήν ημέραν».
Περί το τέλος του Δεκεμβρίου του 1912, παρατηρήθηκαν συχνές εμφανίσεις πλοίων του οθωμανικού στόλου στην προ των Δαρδανελίων θάλασσα. Οι εμφανίσεις αυτές ενίσχυσαν την υπόνοια ότι ο εχθρικός στόλος θα δοκίμαζε για άλλη μια φορά τη χρήση των όπλων (μετά από τη Ναυμαχία της Έλλης). Πράγματι, τη νύχτα της 4ης Ιανουαρίου 1913 ο Αρχηγός του τουρκικού στόλου, πλοίαρχος Ταχίρ Μπέης, επιβιβάσθηκε στο «Μετζητιέ» (Mecidiye) και επιχείρησε αναγνώριση της προ των Δαρδανελίων θάλασσας. Στη συνέχεια επιβιβάσθηκε στη ναυαρχίδα «Χαϊρεδδίν Βαρβαρόσσα», απ’ όπου επικεφαλής ολοκλήρου του τουρκικού στόλου κατευθύνεται με όλη την ταχύτητα προς το ελληνικό ορμητήριο του Μούδρου.
Η έξοδος έγινε έγκαιρα αντιληπτή από το ανιχνευτικό Λέων που ειδοποίησε σχετικά το ναύαρχο Κουντουριώτη. Ο Αρχηγός του ελληνικού στόλου, αφού ετοιμάσθηκε αμέσως για να αποπλεύσει, έστειλε προς τον ελληνικό στόλο το ακόλουθο σήμα:
«Ο ναύαρχος εύχεται την καλήν ημέραν εις τα γενναία επιτελεία και τα πληρώματα».
Έτσι, το πρωί της 5 Ιανουαρίου 1913, απέπλευσε επικεφαλής του ελληνικού στόλου, που τον συγκροτούσαν το εύδρομο μάχης «Αβέρωφ» ναυαρχίδα, τα θωρηκτά «Σπέτσαι» αρχηγίδα του μοιράρχου Π. Γκίνη, «Ύδρα» και «Ψαρά» και 6-7 αντιτορπιλικά.
Την ώρα που ο ελληνικός στόλος εγκατέλειπε το Μούδρο (περί τις 09:45), εμφανίζεται σε απόσταση περίπου 15 μιλίων ο τουρκικός στόλος του Ραμίζ Μπέη, που τον συγκροτούσαν τα θωρηκτά «Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα» (Barbaros), «Τουργούτ-Ρέϊς» (Turgut Reis) και «Μεσουδιέ» (Mesudiye) το εύδρομο/καταδρομικό «Μετζητιέ» (Mecidiye) και 5-8 αντιτορπιλικά και άλλα ελαφρά σκάφη.
Ο ελληνικός στόλος στράφηκε αρχικά προς τα αριστερά, για να προσεγγίσει τον τουρκικό και στη συνέχεια δεξιά για να αποφύγει χειρισμούς του τουρκικού στόλου.
Ώρα 11:35: ο τουρκικός στόλος άρχισε να βάλει με τα πυροβόλα του εναντίον των ελληνικών πλοίων από απόσταση 8.400 μέτρων. Ο ελληνικός απάντησε αμέσως. Το πυροβολικό του ελληνικού στόλου βάλει με καταιγιστικά πυρά εναντίον των τουρκικών πλοίων.
Ώρα 11:55: Στο Barbarossa διακρίνονται πυρκαϊές και το «Μεσουδιέ» που πλήγηκε από τα θωρηκτά «Ψαρά» και «Ύδρα», εξέρχεται από τη γραμμή με καπνούς πυρκαϊάς.
Το θωρηκτό Barbarossa έχει πληγεί και πάλι σοβαρά. Μία “γουρούνα” (οβίδα 270 χιλιοστών) έπληξε τον ιστό του, καταρρίπτοντας την ιστορική σημαία του Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα, γεγονός που καταρράκωσε το ηθικό των Τούρκων.
Ο τουρκικός στόλος, που βρισκόταν σε μια τέτοια δυσχερή κατάσταση, στρέφει αριστερά με κατεύθυνση τα Δαρδανέλια, οπότε ο ναύαρχος Κουντουριώτης διατάσσει τον ελληνικό στόλο να στραφεί προς καταδίωξη του εχθρού, που έπλεε προς τα στενά με μεγάλη αταξία. To «Αβέρωφ» με ταχύτητα 20 μιλίων καταδιώκει τον τουρκικό στόλο, τα πυροβόλα του στρέφονται κατά του θωρηκτού «Τουργούτ», που βρίσκεται στην ουρά του τουρκικού στόλου. Το πλήττει καίρια.
Το «Τουργούτ» αρχίζει να γέρνει. Έτσι, ο τουρκικός στόλος, ηττημένος κατέφυγε στα Δαρδανέλια. Ο ελληνικός στόλος είχε έναν και μοναδικό τραυματία και ασήμαντες ζημιές στο κατάστρωμα του «Αβέρωφ». Αντίθετα, ο τουρκικός στόλος είχε πολλούς νεκρούς και τραυματίες και πολλές ζημιές στα πλοία του, στο πυροβολικό και τον εξοπλισμό του.
Και κατά τη ναυμαχία αυτή αποδείχθηκε η ηθική υπεροχή του Αρχηγού του Επιτελείου, των Πληρωμάτων και η δεξιότητα των χειρισμών του «Αβέρωφ» με Κυβερνήτη και Αρχιεπιστολέα του στόλου τον πλοίαρχο Σοφοκλή Δούσμανη, καθώς επίσης η μεγάλη ταχύτητα του πλοίου και η αποτελεσματικότητα των πυροβόλων του Αβέρωφ.
Η απόσυρση του οθωμανικού στόλου στα στενά των Δαρδανελλίων επιβεβαιώθηκε από τον Ανθυποπλοίαρχο Μιχαήλ Μουτούση και το Σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη στις 24 Ιανουαρίου 1913, οι οποίοι σε μια αποστολή της ναυτικής αεροπορίας, με υδροπλάνο τύπου Μωρίς Φαρμάν εντόπισαν τον εχθρικό στόλο στη ναυτική βάση Nagara.
Κατά τη διάρκεια της πτήσης τους σχεδίασαν ένα ακριβές διάγραμμα των θέσεων του οθωμανικού στόλου, εναντίον του οποίου έριξαν τέσσερις βόμβες. Οι Μουτούσης και Μωραϊτίνης διένησαν μία διαδρομή πάνω από 180 χιλιόμετρα, διάρκειας 2 ωρών και 20 λεπτών, για να ολοκληρώσουν την αποστολή τους, η οποία αναφέρθηκε ευρέως τόσο στον ελληνικό όσο και στο διεθνή Τύπο.
Ο ελληνικός στόλος κυρίαρχος στο Αιγαίο
Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας της Λήμνου συνέβαλε αναμφισβήτητα στην απόφαση της κυβέρνησης Κιαμήλ να προχωρήσει στην υπογραφή ειρήνης. Ο αρχηγός τού τουρκικού ναυτικού Ραμίζ μπέης αντικαταστάθηκε από τον πλοίαρχο Ταχήρ μπέη και παραπέμφθηκε σε στρατοδικείο, το οποίο όμως τον αθώωσε. Τα τουρκικά πολεμικά, ακατάλληλα λόγω των ζημιών για επιχειρήσεις ανοιχτής θάλασσας, ανέλαβαν την προστασία της Κωνσταντινούπολης από ενδεχόμενη βουλγαρική επίθεση.
Το στρατηγικό αποτέλεσμα της ναυμαχίας ήταν ο Τουρκικός στόλος να μην επιχειρήσει ξανά έξω από τα Δαρδανέλλια κατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, αφήνοντας την κυριαρχία του Αιγαίου στην Ελληνικό στόλο.
Η αγγλική περιγραφή της Ναυμαχίας
«Καθ’ όλην την νύχτα της Παρασκευής προς το Σάββατον, Τουρκικόν καταδρομικόν συνοδευόμενον και παρ’ αντιτορπιλικού, έκαμε αναγνωρίσεις περί την είσοδον των Δαρδανελίων αναζητούν τον Ελληνικόν στόλον, ο οποίος όμως ευρίσκετο εν αναμονή κεκρυμμένος εις Λήμνον.
Τα δύο Ελληνικά ανιχνευτικά, τα οποία εφρούρουν παρά την είσοδον με φανούς εσβεσμένους ώστε να μη τα διακρίνει το Τουρκικόν καταδρομικόν, ανεκοίνωσαν διά του ασυρμάτου τα συμβαίνοντα εις την Ελληνικήν ναυαρχίδα. ‘Οταν το Τουρκικόν καταδρομικόν πεισθέν τελείως εκ της αναγνωρίσεως την οποίαν ενήργησεν, ότι ο Ελληνικός στόλος δεν υπήρχεν ουδαμού, αποπλεύσας προφανώς εις καταδιώξιν του τολμηρού «Χαμηδιέ» το οποίον τρεις ημέρας πρότερον είχε βομβαρδίσει την Σύρον, ανήγγειλεν εις τον εντός των στενών Τουρκικόν στόλον, ότι ο Ελληνικός δεν διεκρίνετο πουθενά και ως εκ τούτου την επομένην πρωίαν όλη η Τουρκική αρμάδα έκαμε την εμφάνισίν της πρό των Δαρδανελλίων.
Ολίγον κατόπιν η αρμάδα συνισταμένη εκ των θωρηκτών «Τουργούτ Ρέις», «Βαρβαρόσσας», «Μεσσουδιέ», «Ασσάρι-Τεφήκ» και του καταδρομικού «Μετζητιέ» μαζύ με 13 άλλα αντιτορπιλλικά και τορπιλλοβόλα, αφήκε δια πρώτην φοράν την σκέπην των φρουρίων και έπλευσε βορειοδυτικώς προς την ‘Ιμβρον, είτα δ’ έστρεψε πρώραν προς νότον προς την Λήμνον. Ηγουμένων των θωρηκτών «Τουργούτ-Ρέις» και «Βαρβαρόσσας», των λοιπών αποτελεσάντων την δευτέραν γραμμήν, ο Τουρκικός στόλος έφθασε εις σημείον τι νοτιοδυτικώς της Τενέδου, όταν ο Ελληνικός στόλος αφήκε το αγκυροβόλιόν του πλέων προς συνάντησιν του εχθρού.
Ο ‘Ελλην ναύαρχος κ. Κουντουριώτης διά σήματος από της ναυαρχίδος του ανεκοίνωσεν εις τα επιτελεία και τα πληρώματα ότι «το παν εξαρτάται εκ του αποτελέσματος της σημερινής ημέρας δια την αγαπημένην πατρίδα. Φανήτε λέοντες». Τα τέσσερα Ελληνικά θωρηκτά «ΑΒΕΡΩΦ», «ΥΔΡΑ», «ΣΠΕΤΣΑΙ» και «ΨΑΡΑ» απετέλεσαν την πρωτοπορείαν με οκτώ ανιχνευτικά και αντιτορπιλικά τον «ΛΕΟΝΤΑ», τον «ΠΑΝΘΗΡΑ», τον «ΙΕΡΑΚΑ», τον «ΑΕΤΟΝ», την «ΣΦΕΝΔΟΝΗΝ», την «ΝΑΥΚΡΑΤΟΥΣΑΝ», την «ΑΣΠΙΔΑ» και την «ΝΙΚΗΝ» ερχόμενα κατόπιν.
Με πυκνόν μαύρον καπνόν προερχόμενον από τας καπνοδόχους των, ο οποίος ημαύρωσε τον κρυστάλλινον ουρανόν, εκεί όπου η βαθυκύανος θάλασσα του Αιγαίου στίζεται υπό των νήσων της Λήμνου και της Τενέδου, οι στόλοι του Σταυρού και της Ημισελήνου ώρμων κατ’ αλλήλων διεκδικούντας ο εις από τον άλλον την νίκην.
Τα δύο Ελληνικά αντιτορπιλλικά «Λέων» και «Ασπίς», τα οποία είχον διαταγήν να ευρίσκονται εις επαφήν μετά του εχθρού, αλλ’ εκτός βολής πάντοτε, εθεάθησαν διευθυνόμενα προς την Ελληνικήν ναυαρχίδα καταδιωκόμενα υπό του καταδρομικού «Μετζητιέ». Αλλά και τούτο όταν έφθασεν εντός βολής από του Ελληνικού στόλου, εσταμάτησε και ανέμενε τα Τουρκικά θωρηκτά συνοδευόμενα υπό των δύο καταδρομικών και επτά αντιτορπιλικών, ενεφανίσθησαν και έλαβαν θέσεις πλέοντα παραλλήλως προς τας του Ελληνικού στόλου.
Την πρώτην βολήν έρριψαν οι Τούρκοι ακριβώς την 11 και 30′, εξ αποστάσεως εννέα χιλιομέτρων και δύο λεπτά κατόπιν απήντησεν η Ελληνική ναυαρχίς. Η μάχη ήρχισεν από της πρώτης στιγμής με πείσμα ασύνηθες, και βρονταί των βαρέων πυροβόλων καθίσταντο από στιγμής εις στιγμήν ισχυρότεραι, όσον το πυρ επυκνούτο επί πλέον καθιστάμενον μάλλον καταστρεπτικόν ως εκ της πλησιεστέρας αποστάσεως. Ο ‘Ελλην ναύαρχος είχε δώσει εκ των προτέρων διαταγάς εις τα τρία άλλα θωρηκτά να φυλάσσουν τάς βολάς των, μέχρις ότου φθάσουν εις απόστασιν εκ της οποίας θα έφερον αποτελέσματα.
Πολλαί οβίδες έπεσαν επί της Τουρκικής ναυαρχίδος και του «Βαρβαρόσσα», αμφότερα δε τα σκάφη επί ώραν ήσαν κεκαλυμμένα υπό καπνού προερχομένου από τας εκρήξεις και την πυρκαϊάν.
Το ταχύ και ευθύ πυρ των Ελλήνων πυροβολητών απεδείχθη καταστρεπτικώτατον διά τους Τούρκους, εις τρόπον ώστε την 12 και 38′ ο εχθρός έκαμε προς δεξιά διευθυνόμενος εν πάση ταχύτητι αλλά και εν μεγίστη αταξία προς τα στενά, καταδιωκόμενος δε υπό των νικητών Ελλήνων.
Ο Τουρκικός στόλος οριστικώς και τελεσιδίκως ενικήθη και υπεχώρει εν αναπήρω καταστάσει εκάστου πλοίου χρησιμοποιούντος παν δυνατόν μέσον όπως διαφύγη και φθάση υπό την σκέπην των φρουρίων μόνον δε που και που έβαλον με τα τηλεβόλα της φυγής.
Η Ελληνική ναυαρχίς ηγείτο της καταδιώξεως, αναπτύσσουσα όλην αυτής την ταχύτητα και βάλλουσα διαρκώς, με καταστρεπτικά δε αποτελέσματα, κατά των υποχωρούντων Τουρκικών πλοίων, τα οποία, τώρα πλέον έτρεχαν απηλπισμένα ποίον να πρωτοφθάση τα στενά. Μετά καταδίωξιν δίωρον τα Τουρκικά πλοία κακώς έχοντα έφθασαν εις Δαρδανέλια διαφυγόντα την πλήρη καταστροφήν χάρις μόνον εις την προστασίαν των φρουρίων της ξηράς.
Η σπουδαιότης των ζημιών ας υπέστη ο εχθρός, αποδεικνύεται εκ της αξιοθρηνήτου αδυναμίας του να επιχειρήση σύγχρονον, έστω και υποχωρητικήν επίθεσιν κατά της Ελληνικής ναυαρχίδος, η οποία ένεκα της διαφοράς της ταχύτητός της από τ’ άλλα Ελληνικά θωρηκτά, κατεδίωκε κυριολεκτικώς μόνη επί μίαν και ημίσειαν ώραν, ολόκληρον τον Τουρκικόν στόλον, μέχρις ότου έφθασεν εις ακτίνα βολής από των φρουρίων.»
Ο Άγγλος ανταποκριτής τονίζει τις μεγάλες υλικές ζημιές, του Τουρκικού στόλου και γράφει ότι « … αυτές μπορούν να συγκριθούν μόνον προς την ζημίαν του ηθικού η οποία κατεμαρτυρήθη εκ της ατάκτου υποχωρησεώς των η οποία μικρόν και κατ’ ολίγον εξελίχθη εις πανικόν, καθ’ ον ο καθείς προσεπάθει να σώση τον εαυτόν του.».
