Σήμερα, η ελληνική κτηνοτροφία, και ιδιαίτερα η προβατοτροφία, αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Νοσήματα, όπως η ευλογιά και η πανώλη των μικρών μηρυκαστικών, αλλά και τα ενδημικά νοσήματα, όπως η προϊούσα πνευμονία ή πολυπαραγοντικές παθολογικές καταστάσεις (π.χ., μαστίτιδες, χωλότητες, αποβολές, μεταβολικά νοσήματα κ.ά.), αναμένεται ότι θα κλιμακωθούν στο μέλλον.
- ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ – Εφημερίδα «Έλληνας Αγρότης»
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή του Γεωπονικού Αθανάσιο Γελασάκη, αιτίες είναι η ελλιπής γνώση και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων σε θέματα ορθής διαχείρισης της υγείας των ζώων τους, η εντατικοποίηση της παραγωγής, η κλιματική κρίση και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων. Ο πανεπιστημιακός, ο οποίος έχει σημαντικό ερευνητικό έργο μέσα σε μονάδες εκτροφής αιγοπροβάτων σε όλη την Ελλάδα, θεωρεί ότι η γνώση και τα εργαλεία υπάρχουν «και η στιγμή είναι κατάλληλη για να ασχοληθούμε πιο σοβαρά με την υγεία των ζώων και την προάσπισή της, αν θέλουμε να μιλάμε για μια ηθική και βιώσιμη κτηνοτροφική παραγωγή ,που θα προστατεύει τα ζώα και θα μας διασφαλίζει ποιοτικά, υγιεινά και ασφαλή προϊόντα».
Κύριε καθηγητά, η ευλογιά των προβάτων θεωρείται επιδημιολογικά μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη ασθένεια;
Δεν είναι ένα καινούργιο νόσημα για τη χώρα μας, καθώς στο παρελθόν έχουν παρουσιαστεί μεμονωμένα κρούσματα ευλογιάς. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, η αντιμετώπιση του νοσήματος ήταν άμεση και αποτελεσματική. Από επιδημιολογική άποψη είναι ένα ιδιαίτερα απαιτητικό στη διαχείρισή του νόσημα, εξαιτίας της αυξημένης μεταδοτικότητας, νοσηρότητας και θνησιμότητας που παρατηρούνται όταν εισέρχεται για πρώτη φορά σε έναν πληθυσμό ζώων.
Ποια είναι η εμπειρία που έχουμε από την αντιμετώπισή της σε άλλα κράτη;
Το νόσημα είναι ενδημικό σε περιοχές της Αφρικής και της Ασίας, καθώς και στην Τουρκία, απ’ όπου έχει περάσει στο παρελθόν τα σύνορα της Ευρώπης (Ελλάδα, Βουλγαρία). Δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία και ο έλεγχός του στηρίζεται στην εκρίζωσή του στις μη ενζωοτικές περιοχές (περιοχές όπου το νόσημα δεν έχει εγκατασταθεί) και στον εμβολιασμό στις ενζωοτικές.
Ποιος ο συνήθης τρόπος αντιμετώπισής της;
Στη χώρα μας, που δεν είναι ενζωοτική περιοχή, η ευλογιά συγκαταλέγεται στα νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης, για τα οποία εφαρμόζεται υποχρεωτικά η εκρίζωση, ενώ συνολικά η αντιμετώπισή της επικεντρώνεται:
Α. Στον έλεγχο της διασποράς της που συντονίζεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες και περιλαμβάνει:
-Την επιδημιολογική της επιτήρηση.
-Την οριοθέτηση ζωνών προστασίας και επιτήρησης περιμετρικά των μολυσμένων εκτροφών και την απαγόρευση μετακίνησης ζώων από αυτές.
-Τη θανάτωση όλων των ζώων της μολυσμένης εκτροφής και την υγειονομική ταφή ή καύση τους.
Β. Στα προληπτικά μέτρα σε επίπεδο εκτροφής, που περιλαμβάνουν μια σειρά από δράσεις από τη μεριά των κτηνοτρόφων, μεταξύ των οποίων είναι:
-Η συστηματική παρακολούθηση των ζώων για συμβατά με την ευλογιά συμπτώματα και αλλοιώσεις.
-Ο περιορισμός των μετακινήσεων κτηνοτρόφων και επισκεπτών ανάμεσα στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου υπάρχει το νόσημα.
-Η τήρηση των μέτρων βιοασφάλειας.
– Η αποφυγή ανταλλαγής ζώων, ζωοτροφών, εργαλείων και εξοπλισμού ανάμεσα στις εκτροφές.
-Η προμήθεια ζώων από μη μολυσμένες εκτροφές και περιοχές ή από περιοχές άγνωστης υγειονομικής κατάστασης ως προς το νόσημα.
-Η εφαρμογή απολυμάνσεων, απεντομώσεων και μυοκτονιών στους χώρους των εκτροφών κ.ά.
Ευλογιά: Τα κύρια χαρακτηριστικά της
Η ευλογιά του προβάτου δεν προσβάλλει τον άνθρωπο. Είναι ένα λοιμώδες, δυνητικά θανατηφόρο νόσημα που οφείλεται στον ιό της ευλογιάς του προβάτου (γένος Capripoxvirus, οικογένεια Poxviridae). Η μετάδοσή της γίνεται αερογενώς, αλλά και κατά την άμεση επαφή των ζώων μεταξύ τους ή με μολυσμένα βιολογικά υλικά (σάλιο, κόπρανα, γάλα, ξηρές εφελκίδες από την περιοχή των δερματικών αλλοιώσεων) και στοιχεία του περιβάλλοντος (ζωοτροφές, εξοπλισμός, βελόνες, κ.ά.). Επίσης, μπορεί να γίνει μέσω εντόμων ή άλλων μηχανικών φορέων.
Ο χρόνος που μεσολαβεί από τη μόλυνση μέχρι την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων του νοσήματος (χρόνος επώασης) κυμαίνεται από 4 έως 12 ημέρες, με τα πρώιμα συμπτώματα να περιλαμβάνουν τον πυρετό και την εμφάνιση βλατίδων (κόκκινα σπυριά) κυρίως στο στόμα, στο επιρρίνιο, στα αυτιά και σε περιοχές με περιορισμένη ή χωρίς εριοκάλυψη (κεφάλι, κοιλιακή χώρα, εσωτερική επιφάνεια των μηρών, μασχάλες, μαστό, κάτω επιφάνεια της ουράς).
Σύντομα μετά την εμφάνιση των δερματικών αλλοιώσεων, αναπτύσσονται ελκωτικές αλλοιώσεις στους βλεννογόνους, ενώ παρατηρούνται ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, βλεφαρίτιδα, δύσπνοια και διογκωμένοι λεμφαδένες.
Στη μάχη και το Γεωπονικό
Η επιστημονική ομάδα στην οποία συμμετέχει ο Αθανάσιος Γελασάκης από το Τμήμα Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα του υπουργείου και της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, δημιούργησε δύο κλιμάκια από κτηνιάτρους και ζωοτέχνες που συνέδραμαν ενεργά στην επιδημιολογική επιτήρηση της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών.
Επιζωοτίες και κόστος παραγωγής: Είναι νωρίς για την απάντηση
Ο Α. Γελασάκης είναι βέβαιος ότι η ευλογιά και η πανώλη των μικρών μηρυκαστικών λειτούργησαν επιβαρυντικά για τις αλυσίδες αξίας του γάλακτος και του κρέατος των αιγοπροβάτων στη χώρα μας.
«Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι αρκετοί κτηνοτρόφοι είδαν την περιουσία τους να καταστρέφεται οικονομικά και το μέγεθος της αποζημίωσης πρέπει να είναι ανάλογο των απωλειών (άμεσων και έμμεσων), προκειμένου να παραμείνουν οι άνθρωποι αυτοί στο επάγγελμα. Το συνολικό κόστος διαχείρισης και εκρίζωσης των νοσημάτων θα υπολογιστεί όταν ο κύκλος των επιζωοτιών κλείσει. Τότε θα υπολογιστούν και οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις που είχαν. Σε ό,τι αφορά τις τιμές του γάλακτος και του κρέατος, είναι νωρίς για να δοθεί ποσοτική διάσταση και επαρκώς τεκμηριωμένη απάντηση».
Ενημέρωση – εκπαίδευση των κτηνοτρόφων και νομοθεσία
Η εμφάνιση αρκετών ζωονόσων τα τελευταία χρόνια είναι ανησυχητική. Ποια είναι η θέση των επιστημόνων, όμως, όσον αφορά τη συχνότητα της εμφάνισης;
Ο Αθανάσιος Γελασάκης εκτιμά ότι, παρότι η παρουσία ενός σοβαρού νοσήματος είναι ένα ατυχές γεγονός, με καταστροφικές συνέπειες για το ζωικό κεφάλαιο, δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο. Οι τρόποι μετάδοσης και συνολικά η δυναμική της μετάδοσης των νοσημάτων που μας απασχόλησαν το τελευταίο διάστημα (πανώλη των μικρών μηρυκαστικών και ευλογιά) είναι σε γενικές γραμμές γνωστά, και η χώρα μας ήταν και είναι προετοιμασμένη για το ενδεχόμενο μετάδοσής τους από γειτονικές χώρες.
Σε κάθε περίπτωση, οι ιδιαιτερότητες των περιοχών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όταν μελετάμε ή προσπαθούμε να προβλέψουμε την εξέλιξη των επιδημιών. Ο καθηγητής του Γεωπονικού θεωρεί ότι παράγοντες που σχετίζονται με τις εδαφοκλιματικές συνθήκες, την πυκνότητα και την κατανομή των πληθυσμών μικρών μηρυκαστικών στη χώρα μας, τα συστήματα εκτροφής, τα μέτρα υγιεινής και βιοασφάλειας που εφαρμόζονται στις εκτροφές, στις μετακινήσεις ζώων κ.λπ. «πρέπει να συνυπολογίζονται κατά τον σχεδιασμό των προγραμμάτων επιτήρησης των νοσημάτων, για τον έγκαιρο και αποτελεσματικό έλεγχό τους».
Παράλληλα, επισημαίνει, όπως και άλλοι παράγοντες της ζωικής παραγωγής με τους οποίους μιλήσαμε το τελευταίο διάστημα, πως το εμπόριο και οι μετακινήσεις των ζώων πρέπει να ελεγχθούν πιο εντατικά και οι έλεγχοι στα σύνορα να συστηματοποιηθούν, «ώστε να ανταποκρίνονται στα πιστοποιητικά υγείας που συνοδεύουν τα ζώα, για να μη θυσιαστεί ένας ολόκληρος κλάδος στον βωμό ασυνειδήτων και κερδοσκόπων».
Κύριε καθηγητά, είναι δυνατόν να σταματήσει το φαινόμενο αυτό ή το θεωρείτε αδύνατο;
Η χωροχρονική επέκταση λοιμογόνων παραγόντων και η επαγόμενη εμφάνιση επιζωοτιών ή/και η αλλαγή των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών υφιστάμενων νοσημάτων σε περιοχές με αναπτυγμένη κτηνοτροφία είναι αναμενόμενες. Μάλιστα, η πρόβλεψη μιας δυναμικής ευρείας διασποράς τους είναι εκείνη που έχει οδηγήσει στη θέσπιση της αυστηρής νομοθεσίας που διέπει την επιτήρηση και τον έλεγχο των νοσημάτων κατά μήκος των αλυσίδων αξίας των προϊόντων ζωικής προέλευσης (αγορά, μετακίνηση, εκτροφή και σφαγή ζώων, διαχείριση αποβλήτων, παραγωγή τροφίμων, κ.λπ.).
Οπότε, τι πρέπει να πράξουμε ως Πολιτεία και κοινωνία;
Η θωράκιση της προβατοτροφίας απέναντι σε νοσήματα όπως η πανώλη και η ευλογιά των μικρών μηρυκαστικών περιλαμβάνει τρεις κύριους άξονες: i) την ενημέρωση και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων, ii) την τήρηση της νομοθεσίας σχετικά με τις μετακινήσεις ζώων, τα μέτρα βιοασφάλειας και την προστασία της υγείας και ευζωίας των ζώων, iii) την ανάπτυξη κτηνοτροφικής συνείδησης και τη χάραξη εθνικής στρατηγικής για την επιτήρηση και τον έλεγχο κρίσιμων νοσημάτων των ζώων.
Ποιος είναι ο Αθανάσιος Γελασάκης*
Ο Αθανάσιος Γελασάκης (Dr Vet Med, MPH, PhD, Dipl. ECSRHM) είναι αναπληρωτής καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο «Νοσήματα Παραγωγικών Ζώων». Ολοκλήρωσε τον προπτυχιακό κύκλο σπουδών του και συνέχισε με τη διδακτορική του διατριβή και στη συνέχεια ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στην Κτηνιατρική Σχολή του ΑΠΘ, με αντικείμενο την υγεία και την ευζωία των παραγωγικών ζώων, τα συστήματα εκτροφής και τις επιδράσεις των παραπάνω στην παραγωγικότητα των ζώων. Παράλληλα, είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στο αντικείμενο της Δημόσιας Υγείας από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας. Από το 2014 είναι διπλωματούχος του Ευρωπαϊκού Κολεγίου Διαχείρισης της Υγείας των Μικρών Μηρυκαστικών (ECSRHM). Εχει διατελέσει ερευνητής στο Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» (2016-2018) και συμβασιούχος επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας (2015-2018), στο Κολέγιο Περρωτής της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής (2015-2017) και το Τμήμα Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2017). Μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει σε 34 ερευνητικά προγράμματα (9 διεθνή ανταγωνιστικά, 8 εθνικά ανταγωνιστικά και 17 προγράμματα με ιδιωτική χρηματοδότηση), σε 10 από τα οποία ως επιστημονικά υπεύθυνος και συντονιστής. Εχει δημοσιεύσει 230 εργασίες σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.
