Στις 20 Σεπτεμβρίου 2020, ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, Τζέφρι Πάιατ, μιλώντας στον τηλεοπτικό σταθμό Open, προχώρησε σε δηλώσεις που άναψαν συζητήσεις σχετικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Πιο συγκεκριμένα ο Πάιατ ανέφερε: Ο Μητσοτάκης είναι προσηλωμένος στη διπλωματική λύση και τους αναγκαίους συμβιβασμούς !!
Ο Πάιατ αναφέρθηκε στην ανάγκη συμβιβασμών με την Τουρκία, εκτιμώντας ότι η ελληνική κυβέρνηση είναι έτοιμη να αναλάβει αυτή την πρωτοβουλία. Αυτό που αναδεικνύεται ως κεντρικό ερώτημα είναι αν ο Αμερικανός πρέσβης ήταν «προφητικός» ή αν οι δηλώσεις του αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου αμερικανικού σχεδίου που βρισκόταν σε εξέλιξη.
Οι Δηλώσεις Πάιατ: Προφητείες ή Στρατηγική;
Ο Πάιατ, με τις δηλώσεις του, φάνηκε να προετοιμάζει το έδαφος για επικείμενες διπλωματικές πρωτοβουλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στο πλαίσιο του διαλόγου για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).
Η αναφορά του Πάιατ στους «αναγκαίους συμβιβασμούς» και στην προσήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη για μια διπλωματική λύση είναι ενδεικτική της αμερικανικής στρατηγικής για αποκλιμάκωση των εντάσεων. Όμως, το κρίσιμο ερώτημα είναι σε τι είδους συμβιβασμούς αναφερόταν ο Αμερικανός διπλωμάτης και πώς αυτοί συνδέονται με τις τουρκικές διεκδικήσεις.
Οι Τουρκικές Διεκδικήσεις και ο Μύθος των Συμβιβασμών
Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει τη θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας», διεκδικώντας ένα μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου που περιλαμβάνει όχι μόνο θαλάσσιες ζώνες, αλλά εμμέσως και κυριαρχικά δικαιώματα σε εδάφη και νησιά που βρίσκονται υπό την ελληνική κυριαρχία. Οι διεκδικήσεις αυτές είναι εκτός πλαισίου του διεθνούς δικαίου, κάτι που έχει καταδικαστεί από την ελληνική πλευρά και ευρύτερα από τη διεθνή κοινότητα. Η Τουρκία, προβάλλοντας παράλογες αξιώσεις σε εδάφη που δεν της ανήκουν και δικαιώματα που δεν της αναγνωρίζονται, έχει δημιουργήσει ένα κλίμα έντασης στην περιοχή.
Αν εξετάσουμε τις δηλώσεις Πάιατ από αυτή την οπτική, είναι εύκολο να κατανοήσουμε πως η Τουρκία μπορεί να παρουσιάζεται πρόθυμη για «συμβιβασμούς», αλλά οι συμβιβασμοί αυτοί δεν έχουν ουσιαστικό κόστος για την ίδια. Η Άγκυρα μπορεί να υποχωρήσει από παράλογες διεκδικήσεις, όπως η Γαλάζια Πατρίδα, που εξαρχής δεν της ανήκουν, και να παρουσιάσει τις κινήσεις αυτές ως “συμβιβασμούς” που υπηρετούν την ειρήνη. Στην πραγματικότητα, οι υποχωρήσεις αυτές δεν αφορούν δικαιώματα ή περιουσιακά στοιχεία που της αναγνωρίζονται διεθνώς, αλλά διεκδικήσεις που προσπαθεί να επιβάλει μέσα από την τακτική της έντασης και των προκλήσεων.
Το Σχέδιο των ΗΠΑ: Αποκλιμάκωση και Διπλωματία
Η αμερικανική στρατηγική στοχεύει στην αποτροπή μιας σύγκρουσης μεταξύ δύο σημαντικών συμμάχων του ΝΑΤΟ, της Ελλάδας και της Τουρκίας, με στόχο τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ, αναγνωρίζοντας το ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή, προσπαθούν να βρουν διπλωματικές λύσεις που θα αποτρέψουν την περαιτέρω αποσταθεροποίηση, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούν να διατηρήσουν τη στρατηγική τους επιρροή.
Στην πράξη, οι δηλώσεις Πάιατ για τους «αναγκαίους συμβιβασμούς» μπορεί να ενταχθούν σε ένα σχέδιο αποκλιμάκωσης που βασίζεται στην αποχώρηση της Τουρκίας από θέσεις που δεν δικαιούται να κατέχει, όπως οι αμφισβητήσεις της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και των ΑΟΖ. Για τις ΗΠΑ, αυτή η υποχώρηση της Τουρκίας μπορεί να παρουσιαστεί ως “συμβιβασμός”, αλλά στην ουσία αποτελεί επαναφορά της Τουρκίας στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου.
Συμπεράσματα
Η Τουρκία, προβάλλοντας αιτήματα που δεν βασίζονται στο διεθνές δίκαιο, όπως οι διεκδικήσεις για τη Γαλάζια Πατρίδα και η αμφισβήτηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, δημιουργεί ένα πλαίσιο όπου είναι εύκολο να κάνει συμβιβασμούς και να υποχωρεί. Οι συμβιβασμοί αυτοί, όμως, δεν είναι πραγματικοί, καθώς αφορούν αιτήματα που δεν της ανήκουν από την αρχή. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, καλείται να διαχειριστεί την κατάσταση με προσοχή, ώστε να μην παρασυρθεί σε έναν διάλογο που θα μπορούσε να νομιμοποιήσει αβάσιμες τουρκικές διεκδικήσεις.
Η αμερικανική ατζέντα, όπως φαίνεται από τις δηλώσεις Πάιατ, εστιάζει στην αποκλιμάκωση και στη διπλωματία, ενθαρρύνοντας τον διάλογο μεταξύ των δύο χωρών. Ωστόσο, για την Ελλάδα, ο διάλογος αυτός πρέπει να βασιστεί στις αρχές του διεθνούς δικαίου και να αποκλείσει κάθε πιθανότητα νομιμοποίησης των παράνομων διεκδικήσεων της Τουρκίας. Οι υποχωρήσεις της Τουρκίας από θέσεις που δεν της ανήκουν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αναγκαία επιστροφή στη νομιμότητα και όχι ως γενναιόδωρος συμβιβασμός.
Ο Πάιατ μπορεί να μην ήταν «προφήτης», αλλά οι δηλώσεις του αντανακλούν μια αμερικανική στρατηγική που στηρίζεται στην αποκλιμάκωση και στη διατήρηση της σταθερότητας. Η πραγματική πρόκληση για την Ελλάδα είναι να διασφαλίσει ότι οι διπλωματικές αυτές διαδικασίες δεν θα την οδηγήσουν σε απώλειες κυριαρχικών δικαιωμάτων, καθώς και να καταστήσει σαφές ότι η ειρήνη και η σταθερότητα δεν μπορούν να βασιστούν σε παράνομες αξιώσεις και διεκδικήσεις που δεν έχουν καμία νομική βάση.
* Ταξίαρχος εν αποστρατεία Πολεμικής Αεροπορίας & τέως Αντιπρόεδρος ΕΑΒ
