Η πρόσφατη συνέντευξη του νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς και οι σχετικές δηλώσεις του τραπεζίτη Σάλλα, γύρω από τη δραματική κατάσταση της οικονομίας μας, κίνησαν τα χρόνια λιμνάζοντα ύδατα, γύρω από τον προβληματισμό των εγκληματικών Μνημονίων. Και με ενθαρρύνουν να επιμείνω για πολλοστή φορά γύρω απ’ αυτά.
Έχουν περάσει 15 χρόνια από την επιβολή του πρώτου Μνημονίου, που ακολουθήθηκε και από τα δύο άλλα. Στο διάστημα αυτό οι συνέπειές τους διέλυσαν ολοσχερώς την οικονομία μας, φτωχοποίησαν τη μεσαία και χαμηλότερη τάξη και το χειρότερο, ενθάρρυναν και εμπέδωσαν τα μυθεύματα περί γαλάζιας πατρίδας.
Το περίεργο δεν είναι πως φτάσαμε μέχρις εδώ, καθώς τα ζοφερά αποτελέσματα των Μνημονίων όφειλαν να είναι αναμενόμενα από την αρχή. Αντιθέτως, ανεξήγητη είναι καταρχήν η απόλυτη σιωπή των εκάστοτε αρμοδίων, γύρω από την καταστροφή της χώρας και τις ευθύνες γύρω από αυτήν. Το ίδιο ακατανόητες, και οι συχνές ενθουσιαστικές δηλώσεις τους, για το πόσο καλά πηγαίνει η οικονομία.
Πώς τα Μνημόνια έσωσαν δήθεν την οικονομία μας
Ας δούμε, λοιπόν τη σωτηρία της. Το 2009, όταν ξέσπασε η κρίση, το χρέος της Ελλάδας ανέρχονταν σε 270 δις Ε, ενώ σήμερα υπολογίζεται σε 407 δις Ε. Και ως ποσοστό στο ΑΕΠ, το χρέος τότε ήταν 126%, και βιώσιμο, με βάση τη σχετική βιβλιογραφία, ενώ σήμερα, μετά από 15 χρόνια σωτήριων, υποτίθεται, μέτρων εκτιμάται στο 167%. Η σημαντική του μείωση των τελευταίων ετών οφείλεται κυρίως στον πληθωρισμό. Έτσι, λοιπόν μας έσωσαν τα Μνημόνια, αλλά και χάρις σε αλχημείες επιχειρημάτων, το χρέος που εκλήφθηκε ως καταστρεπτικό το 2009, τώρα, σοβαρά διογκωμένο, εκλαμβάνεται ωστόσο ως βιώσιμο.
Επίσης είναι άξιον απορίας, το πως και το γιατί η ΕΕ καταλήφθηκε από πανικό, σε βαθμό που έσπευσε να καταδικάσει έναν ολόκληρο λαό, με το ελληνικό χρέος των 270 δις, το 2009, μικρό ποσοστό στο συνολικό του Νότου των 2.2 τρισ. Ε., ενώ τώρα που έχει σημαντικά διογκωθεί, όλα καλά.
Να σημειωθεί ακόμη, ότι στην περίπτωση του ελληνικού χρέους, δεν τηρήθηκε ένας απαράβατος κανόνας, παρά την επιμονή της Γαλλίας, που μάταια προσπάθησε να μας σώσει. Η Γερμανία, ωστόσο, ήταν αντίθετη. Αναφέρομαι στο χρέος, που για να θεωρηθεί βιώσιμο, απαιτείται ο ρυθμός ανάπτυξης της χρεωμένης οικονομίας να υπερβαίνει το ρυθμό αύξησης του. Γι αυτό, και μάτωσε, και εξακολουθεί να ματώνει ο ελληνικός λαός για να το εξυπηρετήσει. Εξαιτίας της θανατηφόρας λιτότητας.
Εύλογα, λοιπόν, τίθεται το ερώτημα, του γιατί η ΕΕ από το 2009 και μετά, μεταχειρίστηκε με τέτοια σκληρότητα το πιο αδύναμο μέλος της, την Ελλάδα. Και η απάντηση που φαίνεται να έχει επικρατήσει είναι ότι η ΕΕ καταλήφθηκε από πανικό, για πιθανή χρεοκοπία των γερμανό γαλλικών τραπεζών, επειδή διέθεταν μεγάλη ποσότητα ελληνικών χαρτιών. Και ενώ αυτό το χρέος, και αυτό το έλλειμμα, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με ήπιο τρόπο, με κάποιο δάνειο, σε συνδυασμό και με μέτρα ανάπτυξης, κατέληξαν ωστόσο στη δουλοποίηση ενός ολόκληρου λαού, στην υφαρπαγή της δημόσιας περιουσίας του, στη φτωχοποίηση του και στην απόλυτη καταστροφή του.
Κάποιας μορφής Μνημόνια ήταν απαραίτητα εφόσον υπήρχε χρέος
Σπεύδω να διευκρινίσω ότι το ανάθεμα δεν αφορά την ύπαρξη Μνημονίων, αλλά πολύ συγκεκριμένα τις παρακάτω έξη ανειλημμένες και εθνικά αυτοκτονικές υποχρεώσεις, που αναλήφθηκαν από τις μνημονιακές κυβερνήσεις. Πρόκειται:
Πρώτον, για την παραίτηση από συμψηφισμό χρεών, παρότι η Γερμανία μας χρωστά από την κατοχή, ποσό που υπερβαίνει κατά πολύ το δικό μας χρέος.
Δεύτερον, για το αλύπητο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας.
Τρίτον, για την αποδοχή θανατηφόρου βαθμού λιτότητας, που απέκλειε εκ προοιμίου τη δυνατότητα ανάπτυξης.
Τέταρτον, για την αποδοχή του αγγλικού δικαίου, προκειμένου να κρίνει ενδεχόμενη διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και στους πιστωτές της.
Πέμπτον, για τη συναίνεση αργοπορίας του κουρέματος του χρέους (επειδή το ζήτησαν οι πιστωτές) που όμως υπήρξε καταστρεπτική για τα δικά μας κοινωνικά ταμεία.
Έκτον, η πλαστογράφηση του ΟΧΙ σε ΝΑΙ στο δημοψήφισμα του 2015.
Πώς και γιατί δεν αντέδρασε ο ελληνικός λαός εναντίον της θανατικής του καταδίκης;
Η απάντηση συνοψίζεται στις σελίδες του εξαιρετικού βιβλίου της Ναόμι Κλάιν, «Το δόγμα του σοκ», που αναφέρεται στις μεθοδεύσεις οι οποίες επιβάλλονται σε λαούς, όταν επιχειρείται η εφαρμογή σκληρών και αδικαιολόγητων μέτρων. Να θυμηθούμε, λοιπόν, πώς παρουσίαζε τους Έλληνες μερίδα του γερμανικού Τύπου, πριν από την υπογραφή των Μνημονίων. Ως λαό ανεύθυνο, που ζει πλουσιοπάροχα σε βάρος άλλων, που είναι τεμπέλης και επιδίδεται από το πρωί σε ουζοποσία, και για τους λόγους αυτούς πρέπει να τύχει παραδειγματικής τιμωρίας.
Έτσι υπογράφηκαν τα τρία Μνημόνια με περιεχόμενο, όχι απλώς εξευτελιστικό για ευρωπαϊκή χώρα του 21ου αιώνα, όχι απλώς εγκληματικό, για τις συνθήκες εξαθλίωσης που επέβαλε, όχι απλώς μακροχρόνια καταστρεπτικό για την επιβίωση της ελληνικής οικονομίας, αλλά και ληστρικό για το σύνολο σχεδόν του δημόσιου πλούτου μας. Ο Μπαράκ Ομπάμα αποκαλύπτει, σχετικά με την επιχείρηση αυτή του δόγματος σοκ, στα απομνημονεύματά του «Η Γη της Επαγγελίας» πώς μας περιέπαιζε ο Σόιμπλε (δηλαδή, όσους από εμάς ήταν πρόθυμοι να ξεγελαστούν) τρομοκρατώντας μας, ανάμεσα και σε άλλα, και με grexit. Η αλήθεια είναι ότι αν το τολμούσαμε, στην απελπιστική κατάσταση που βρισκόμασταν (που ενδεχομένως και κάτω από προϋποθέσεις που όφειλαν να διερευνηθούν εμείς θα είχαμε σωθεί) οι γαλλογερμανικές τράπεζές θα έχαναν γύρω στο 1 τρισ. Ε.
Αλλά, πως δέχθηκαν οι κυβερνήτες μας των κρίσιμων εκείνων ετών, να υπογράψουν τέτοιους καταδικαστικούς όρους για την πατρίδα τους;
Η απάντησή αυτή αναμένεται, επί 15 χρόνια. Αντ’ αυτής έχει απλωθεί πέπλο σιωπής και απόλυτης αλληλεγγύης μεταξύ τους, που δεν διαταράχθηκε ούτε στο πρόσφατο συνέδριο της Καθημερινής, για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης. Στο οποίο, αν και δόθηκε η ευκαιρία για επιστροφή στο παρελθόν και εξομολογήσεις, οι συζητήσεις περιστράφηκαν γύρω από «ανέμους και ύδατα», αλλά δεν περιέλαβαν ούτε λέξη για Μνημόνια και για ευθύνες των όσων τα υπέγραψαν.
*Αποσπάσματα από το Α΄ Μέρος της ομιλίας μου στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Χαλανδρίου στις 14 τρέχ. Το Β΄ Μέρος, που ακολουθεί αφορά τις δραματικές συνέπειες των Μνημονίων
Οι συνέπειες των μνημονίων
Δεν είμαστε για θριαμβολογίες. Αντιθέτως, είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε την οικτρή θέση στην οποία έχουμε περιέλθει, γιατί μόνο τότε θα αντιδράσουμε. Τα στοιχεία που ακολουθούν είναι αποδεικτικά της ελληνικής πραγματικότητας
Ανάπτυξη
Η ανάπτυξη που, κατά μέσο όρο για την επταετία πριν από την κρίση, ήταν πάνω από 4% ετησίως, μετά το 2009 ήταν αρνητική. Το προ μνημονιακό ΑΕΠ μας, που υπέστη καταρχήν μείωση της τάξης του 27% εξαιτίας των εγκληματικού περιεχομένου Μνημονίων, δεν έχει ακόμη αγγίξει το επίπεδο του 2024. Δηλαδή, μέσα στα 15 τελευταία χρόνια, η χώρα είναι μονίμως και σημαντικά φτωχότερη σε σύγκριση με το 2009. Εξάλλου, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ και της ΕΛΣΤΑΤ το πραγματικό ΑΕΠ μας το 2024 θα είναι κατώτερο, κατά 15,6% σε σχέση με το 2007. Για να επιστρέψει η ελληνική οικονομία το 2037 στα προ κρίσης χρέους επίπεδα πραγματικού ΑΕΠ, θα πρέπει να μεγεθύνεται σταθερά με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 2,2%. Όπως προκύπτει από την εξέλιξη των τελευταίων ετών, οι έστω και ασήμαντοι ρυθμοί μεγέθυνσης μας αδυνατούν να είναι συνεχείς, αλλά είναι απλώς περιπτωσιακοί.
Επενδύσεις
Οι επενδύσεις μας υπολείπονται κατά 9 μονάδες από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, καθώς και η παραγωγικότητά μας αντιπροσωπεύει μόνο το 55% του μέσου όρου της ευρωζώνης. Πώς, λοιπόν, μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, να ονειρευτεί κανείς ανάπτυξη; Περιττό, ακόμη να υπογραμμισθεί ότι αν δεν γίνουν σημαντικές ανατροπές, που δυστυχώς δεν προβλέπονται, η ελληνική οικονομία δεν διαθέτει τις απαραίτητες δυνατότητες σταθερής και ισορροπημένης ανάπτυξης. Γι αυτό και η συνεχής αγωνία των ιθυνόντων για την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. Τα οποία, και όταν εισρέουν, κατευθύνονται προς την εξαγορά δημόσιου πλούτου ή οικοπέδων και ακινήτων, που φυσικά δεν πρόκειται περί επενδύσεων, χωρίς επιπλέον να προηγείται έλεγχος προέλευσης των εκάστοτε αγοραστών.
Κατανάλωση
Η κατανάλωση αποτελούσε ανέκαθεν τον κυρίαρχο μοχλό ανάπτυξης στην Ελλάδα. Και ακριβώς, ένα από τα εμπόδια ανάπτυξης της χώρας μας είναι και η πολύ χαμηλή κατανάλωση. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου LEVY η κατανάλωση είναι τώρα 14% χαμηλότερη, σε σύγκριση με την αντίστοιχη προ μνημονιακή. Επιπλέον, όπως αποκαλύπτει ο ΟΟΣΑ, οι μισθωτοί στην Ελλάδα έχουν απολέσει τον τελευταίο χρόνο, έναν ολόκληρο μισθό αγοραστικής δύναμης, εξαιτίας του πληθωρισμού (τον δεύτερο υψηλότερο στην Ευρώπη για τα είδη διατροφής).
Στους λόγους ανεπαρκούς ζήτησης για κατανάλωση δεν θα πρέπει να λησμονείται ο μακροχρόνια κυρίαρχος, δηλαδή το γεγονός ότι οι μισθωτοί στην πατρίδα μας έχουν τον χαμηλότερο ονομαστικό μισθό στην Ευρώπη, που επιπλέον υστερεί κατά 17% σε σύγκριση με το επίπεδο πριν από τα μνημόνια. Πριν από την εισβολή των μνημονίων ο μέσος ελληνικός μισθός αντιπροσώπευε το 86,4% του μέσου ευρωπαϊκού, ενώ το 2022, το 56,9% αντίστοιχα, και είναι ο χαμηλότερος στην Ευρωζώνη. Άλλωστε, σύμφωνα με την ίδια ανάλυση της Eurobank, διαμορφώνονται σήμερα οι μισθοί στην Ελλάδα, κατά 23,9% χαμηλότεροι σε σχέση με το ιστορικό υψηλό που είχε καταγραφεί το 2009, πριν φανούν οι επιπτώσεις της κρίσης χρέους. Να σημειωθεί ότι σε επίπεδο πραγματικών μισθών, οι πρόσφατες αυξήσεις του κατώτατου μισθού δεν αναμένεται να έχουν επιφέρει βελτιώσεις, κυρίως εξαιτίας του πληθωρισμού και κυρίως της υψηλής τους επιβάρυνσης σε αγαθά πρώτης ανάγκης. Βασικά υπεύθυνη η σκληρή λιτότητα σε συνδυασμό με τα φορολογικά υπερκέρδη και τις μειωμένες δημόσιες δαπάνες.Τα παραπάνω αρνητικά επιβεβαιώνονται από πρόσφατες έρευνες που διαπιστώνουν ότι η αγοραστική δύναμη των Ελλήνων εργαζομένων είναι η χαμηλότερη στην Ευρώπη, παρότι εργάζονται περισσότερες ώρες από το σύνολο των υπόλοιπων Ευρωπαίων.
Ανεργία
Η ανεργία έφτασε στο αδιανόητο ύψος του 26% του ενεργού πληθυσμού, αμέσως μετά την επιβολή των Μνημονίων. Η κάποια πρόσφατη μείωσή της στη συνέχεια, οφείλεται σε σημαντικό βαθμό:
–πρώτον, στην αθρόα μετανάστευση νέων, ως επί το πλείστον μορφωμένων που εγκατέλειψαν και συνεχίζουν να εγκαταλείπουν την Ελλάδα, αυτά τα μνημονιακά χρόνια, προς αναζήτηση καλύτερης τύχης στο εξωτερικό, αλλά και
–δεύτερον στη διόγκωση του ποσοστού της μακροχρόνιας ανεργίας, που μετά από κάποιο χρόνο παύει να αναζητά απασχόληση.
Δυνητική ανάπτυξη
Να συνεχίσω με τις δυσμενέστατες συνέπειες, που ασκεί στη δυνητική ανάπτυξη μιας χώρας:
-η μη συντήρηση και μη ανανέωση των παραγωγικών εγκαταστάσεων, όπως συμβαίνει στη μνημονιακή Ελλάδα,
-η εγκατάλειψη των έργων υποδομής,
-η επιδείνωση της δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης,
– η διατήρηση απαισιόδοξων προβλέψεων καταναλωτών και επιχειρηματιών,
– και πάνω από όλα το αποτρόπαιο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, επίγειας, υπόγειας, υποθαλάσσιας.
Από πού λοιπόν να ελπίζει κανείς ανάπτυξη; Άλλωστε, και τα δύο χρόνια που είχαμε θετικό πρόσημο ανάπτυξης, αυτό ήταν κολλημένο όχι μακρά του 1%.
Όπως ακριβώς προβλέπει το ΔΝΤ, για την Ελλάδα, ως και το 2060 -ανάπτυξη γύρω στο 1%.
Το χρέος, λοιπόν, που άρχισε ως ήπιο και απολύτως βιώσιμο, έχει καταστεί θηριώδες, παρότι οι αρμόδιοι εντός και εκτός ψελλίζουν ότι δήθεν είναι μεσοπρόθεσμα βιώσιμο.
Η πραγματικότητα είναι ότι δεν είναι αντιμετωπίσιμο στον αιώνα τον άπαντα! Διότι, η ανεξαρτησία μας θα επανέλθει μόνον αφού ξεπληρώσουμε το 85% του χρέους μας.
Να μην ξεχνάμε ακόμη ότι τα μνημόνια δεν επέτρεψαν όλα αυτά τα μαύρα χρόνια, την αμυντική θωράκιση της χώρας, και ενθάρρυναν τα παραμύθια περί γαλάζιας πατρίδας και όλα τα θλιβερά της επακόλουθα, στο Αιγαίο, στην Κύπρο, αλλά και στη Θράκη.
Κοινωνικές επιπτώσεις
Τα Μνημόνια, εξάλλου, επέφεραν φτωχοποίηση, καθώς και κοινωνική εξαθλίωση. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, 1 στους 4 πολίτες στην Ελλάδα είναι φτωχός, ενώ 6 στους 10 απειλούνται με φτώχεια. Η Ελλάδα, εξάλλου, εμφανίζει διαχρονική επιδείνωση του μορφωτικού της επιπέδου, στην παγκόσμια έρευνα της ΠΙΖΑ. Έχει το υψηλότερο ποσοστό ατόμων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο στην Ε.Ε. (81,6%) (δηλαδή μόνο με απολυτήριο Γυμνασίου), που θεωρούνται φτωχά. Λιγότερο από ένας στους τρεις Ευρωπαίους με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο θεωρείται υποκειμενικά φτωχός το 2022, έναντι τεσσάρων στους πέντε Έλληνες.
Η κατάσταση της δημόσιας υγείας είναι, ως γνωστόν, αυτόχρημα απελπιστική. Κι ακόμη, πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα, ανά 100.000 κατοίκους, αυξάνουν ανησυχητικά, μετά το 2019, ενώ εμφανίζουν πτώση στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εξάλλου, οι Έλληνες εμφανίζονται ως οι τρίτοι αγχωτικοί στην Ευρώπη, με πρώτους όσους ζουν στα κατεχόμενα της Κύπρου και στη Μάλτα.
Να μην ξεχνάμε ακόμη ότι τα μνημόνια δεν επέτρεψαν, επί 11 τουλάχιστον χρόνια, την αμυντική θωράκιση της χώρας, και ενθάρρυναν τα παραμύθια περί γαλάζιας πατρίδας και όλα τα θλιβερά της επακόλουθα, στο Αιγαίο, στην Κύπρο, αλλά και στη Θράκη.
Η θέση μας στην ΕΕ
Και, αναφορικά, με τη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη, η εικόνα απόγνωσης συμπληρώνεται από την κατρακύλα της διεθνούς θέσης μας. Πριν από τα μνημόνια η Ελλάδα κατείχε την 14η θέση, μεταξύ των οικονομιών της ΕΕ, και το κατά κεφαλήν εισόδημά της αντιπροσώπευε το 84,3% του μέσου ευρωπαϊκού. Σήμερα, το ελληνικό ΑΕΠ αντιπροσωπεύει μόνο το 66,4 του μέσου ευρωπαϊκού, και βρίσκεται στο τελευταίο σκαλοπάτι, έχοντας μας ξεπεράσει, ακόμη, και η Βουλγαρία.
Με αυτά τα δεδομένα πώς μπορεί να υποστηριχθεί ότι «τα μνημόνια μας έσωσαν»; Αλλά και ότι αναπτυσσόμαστε; Ωστόσο, αναπάντητο παραμένει πάντοτε το ερώτημα του πως και του γιατί οι κυβερνήσεις μας αντιμετωπίζουν θετικά και τις συνέπειες των Μνημονίων, αλλά και διαπιστώνουν ανάπτυξη εκεί που υπάρχει κατάρρευση.
*Αποσπάσματα από το Β΄Μέρος της ομιλίας της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Χαλανδρίου στις 14 τρέχ.
