Alors c est la guerre.
Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο.
28 Οκτωβρίου 1940. Ξημερώματα. Ο Ιωάννης Μεταξάς απορρίπτει το τελεσίγραφο που μόλις του είχε επιδώσει ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι.
Ο Μεταξάς θα μπορούσε να πει «ναι». Προτίμησε να πει «όχι». Μικρές κι οι δύο λέξεις, με μεγάλο αποτύπωμα στον χρόνο. Η εκφορά τους σκαλίζει τ’ όνομα όποιου τις ξεστομίζει είτε πάνω σε άφθαρτο υλικό, που στέκει σ’ απάτητη βουνοκορφή, ή σε κομμάτι κάρβουνο, που έπεσε σε αβυσσαίο βάθος ωκεάνειου κοπρώνα.
Το όνομα «Ιωάννης Μεταξάς» σκαλίστηκε σε χρυσό. Είναι ορατό κάθε φορά που στρέφουμε το βλέμμα προς τα πάνω∙ εκεί που βρίσκεται το πεδίο των πνευματικών και ηθικών επιλογών. Άλλα ονόματα, σαν αυτά των αυτουργών πράξεων συλλογικής καταισχύνης, όπως αυτή των Ιμίων, είναι κι αυτά ορατά, αλλά πρέπει να κοιτάξουμε κάτω, πολύ κάτω, εκεί που σήπουν και κολάζονται τα βδελύγματα της Ιστορίας και τα εμέσματα της εξουσίας.
Ο Μεταξάς, σε μια στιγμή μονάχα, συνόψισε την πορεία του στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Παγίωσε την εικόνα του και την υστεροφημία του. Προτίμησε πόλεμο παρά επαίσχυντη «ειρήνη», δηλαδή άνευ όρων παράδοση σ’ έναν άτιμο εχθρό, ο οποίος, βλασφημώντας εμπράκτως τα θεία, βύθισε την «Έλλη» στον λιμένα της Τήνου ανήμερα της γιορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ο κυβερνήτης της Ελλάδας γνώριζε ότι, αν έλεγε «ναι» σε τέτοια κατακάθια, θα εξομοιωνόταν με δαύτους.
Η Ιστορία καταγράφει και διασώζει για τις επόμενες γενεές τις υποχωρήσεις, τα «ναι» και τη δειλία που επιδεικνύουν σε κρίσιμες στιγμές πρόσωπα ισχύος. Γράφονται και γνωστοποιούνται τα χαμερπή, αλλά δεν τιμώνται. Τιμώνται τα ΟΧΙ, η γενναιότητα, η αυταπάρνηση, η επιλογή της αξιοπρέπειας – ακόμα και σε βάρος της παράτασης κατοχής και νομής της εξουσίας, της ίδιας της επιβίωσης. Αλλά δεν γίνονται πάντοτε αντιληπτά τα διλήμματα. Δεν γνωρίζουμε πού και πότε οφείλουμε να τοποθετηθούμε μ’ ένα «ναι» και μ’ ένα «όχι». Δεν έρχονται στα σπίτια μας οι πρεσβευτές χωρών με τελεσίγραφα στα χέρια για να ζητήσουν γην και ύδωρ. Μόνοι μας ανοίγουμε τις εσωτερικές πύλες μας και παραχωρούμε τις συνειδήσεις μας για να τις κάνει ό,τι θέλει ο αντίπαλος.
Μέχρι ο πόλεμος να κηρυχθεί επισήμως, μέχρι να δούμε τα υλικά όπλα του εχθρού να στρέφονται εναντίον μας και ν’ ακούσουμε τον αχό της μάχης, έχουμε την υποχρέωση να δίνουμε με ήθος και αποφασιστικότητα τη μάχη της καθημερινότητας, η οποία -εντελώς εσφαλμένα- αποκαλείται «άδοξη». Κι αυτή στέφεται με τον αγέραστο έπαινο της δόξας, αλλά δεν είναι άμεσα «εξαργυρώσιμος» τούτος ο έπαινός της. Η ορθή αντιμετώπιση του έργου, που οφείλει να πράττει έκαστος εξ ημών κάθε ημέρα που περνά, σωρεύει αρετή και κάθε λογής πνευματικό πλούτο και για το πρόσωπο και για την κοινωνία, την πατρίδα, το έθνος.
Ο Ιωάννης Μεταξάς, στις 4 Αυγούστου 1940, στο μήνυμά του προς τον ελληνικό λαό* για την 4η επέτειο της εγκαθίδρυσης του καθεστώτος του, επεσήμαινε τη συνεισφορά κάθε κοινωνικής τάξης και ηλικιακής ομάδας στην αντιμετώπιση των συνεπειών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει – στις 22 Ιουνίου του ίδιου έτους οι Γάλλοι παραδόθηκαν στους επελαύνοντες Γερμανούς. Οι μεταφορές εμπορευμάτων είχαν δυσκολέψει πολύ, η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν σε κρίση και η Ελλάδα προσπαθούσε να σταθεί όρθια μέσα σε μια θύελλα, που ο Μεταξάς γνώριζε ότι θα μας χτυπούσε ανελέητα.
Μεταξύ άλλων, ο κυβερνήτης έγραφε στο μήνυμά του:
«Κι έτσι ημπορώ, κατά την σημερινήν ημέραν, να στραφώ γεμάτος, από ευγνωμοσύνην προς Σε, Ελληνικέ Λαέ. Και να σε ευχαριστήσω. Να σας ευχαριστήσω, αγαπητοί μου αγρόται της Ελλάδος∙ όχι μόνον διότι χάρις εις εσάς μεταβάλλεται η ωραία μας χώρα από αυχμηρά** έκταση εις μεγάλον ανθισμένον κήπον, αλλά προ παντός διότι χάρις εις τον τίμιον ιδρώταν σας και τον κόπον σας ημπορούμε σήμερα, με διακεκομμένας σχεδόν τας θαλασσίας επικοινωνίας και δυσχερεστάτας τας κατά ξηράν τοιαύτας, να ζήσωμεν. Να σας ευχαριστήσω, προσφιλείς μου εργάται και υπάλληλοι, διότι, ενώ η ζωή σας έγινε ένεκα του οικονομικού αντικτύπου του πολέμου πολύ πλέον δύσκολη και πολλές φορές προβληματική, εν τούτοις δεν εδιστάσατε να δεχθήτε όλας τας στερήσεις και τας θυσίας και να μείνετε πειθαρχικοί και αφωσιωμένοι εις το Κράτος, το οποίον ηξεύρετε ότι είνε ιδιαιτέρως ιδικόν σας∙ το κράτος της 4ης Αυγούστου. Να σας ευχαριστήσω, και μάλιστα θερμά, Ελληνες της αστικής τάξεως, πάσης φύσεως ασχολίας και επαγγέλματος, διότι σεις κυρίως υπέστητε όχι μονάχα αγογγύστως αλλά και προθύμως το κολοσσιαίον βάρος των οικονομικών μέτρων, τα οποία ήσαν και είναι αναγκαία διά την διατήρησιν της Ελλάδος εις την περιωπήν της και γενικά εις κάθε περίστασιν, και ιδίως μέσα εις την τρικυμίαν που διερχόμεθα».
Η 28η Οκτωβρίου 1940 δεν θα υπήρχε δίχως τον καθημερινό αγώνα του ελληνικού λαού, που ξεκίνησε την 4η Αυγούστου 1936. Οι πολλές μικρές μάχες της ειρηνικής καθημερινότητας «έχτισαν» τη μεγάλη νίκη του πολέμου.
Συνεχίζεται…
*«Βραδυνή», φύλλο Κυριακής 4ης Αυγούστου 1940, σελ. 1.
**«Αυχμηρά» σημαίνει ξηρή, σκονισμένη, τραχιά.
Το όνομα τού Ιωάννη Μεταξά έχει σβηστεί απ’ όλους τούς δρόμους και τις πλατείες που υπήρχε. Νομίζω ένας μονάχα δρόμος στο Κεφαλάρι, στο σπίτι του κοντά, φέρει τ’ όνομά του. Γιατί τόσο μίσος για έναν άνθρωπο, ο οποίος πρόφερε τόσα πολλά σ’ αυτό τον τόπο;
“Οι εχθροί μου θα είναι πάντα υποχρεωμένοι να συναντούν τ’ όνομά μου, οσάκις ανατρέχουν στις ένδοξες σελίδες τής Γαλλικής ιστορίας”, είχε πει ο Μ. Ναπολέων. Το αυτό ισχύει και για τον αείμνηστο Μεταξά.