Έρχεται και στην Ελλάδα η εντομοκαλλιέργεια! Αλλάζουν όλα στον πρωτογενή τομέα για χάρη των φωτοβολταϊκών

Πολλοί παράγοντες έρχονται και περιστρέφονται σε έναν ενιαίο κύκλο τις τελευταίες δεκαετίες όσον αφορά το διατροφικό μέλλον, καθώς ζητήματα όπως η έλλειψη τροφής, η κλιματική κρίση, οι αυξημένες ανάγκες, ακόμη και ο υποσιτισμός ολόκληρων χωρών αναζητούν λύσεις, που θα είναι κοινές και όχι καθεμιά σε βάρος των υπόλοιπων θεμάτων.

• Του Χρυσόστομου Τρίμμη – εφημερίδα «Έλληνας Αγρότης»

Στο πλαίσιο αυτό έχει αναπτυχθεί και η συζήτηση για την αξιοποίηση εντόμων για παραγωγή προϊόντων, αλλά και για απευθείας κατανάλωση από τον άνθρωπο.

Μια διοργάνωση, μάλιστα, που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα στα τέλη Ιανουαρίου του 2025 έχει «φουντώσει» τη σχετική συζήτηση, και ήδη καταγράφονται αντιδράσεις για την προώθηση της εντομοφαγίας από την πλευρά κτηνοτρόφων.

Συγκεκριμένα, στις 29-31 Ιανουαρίου 2025, η ΕΑΑΡ (Ευρωπαϊκή Ενωση για την Παραγωγή Ζώων) διοργανώνει στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ένα workshop με τίτλο «Insect Genetic IMProvement, IMPlementation, IMPact» (εντομογενετική βελτίωση, εφαρμογή, αντίκτυπος), εστιάζοντας στις εφαρμογές της εντομοκαλλιέργειας. Η πρώτη και βασική αντίδραση ήρθε από την πλευρά του Συνδέσμου Ελλήνων Κτηνοτρόφων και του τεχνικού συμβούλου του, Θωμά Μόσχου, που σε διαδικτυακή τοποθέτηση ανέφερε:

«Θεατές στον αφανισμό μας, λοιπόν, αφού προωθούν πλέον την παραγωγή τροφίμων από έντομα, περιθωριοποιώντας τη γεωργία και την κτηνοτροφία που στήριξαν για αιώνες τις τοπικές κοινωνίες και τη διατροφική επάρκεια. Αυτό είναι το εναλλακτικό και πράσινο μέλλον που θέλουμε; Αντί να στηρίξουν τον Ελληνα αγρότη και κτηνοτρόφο, επενδύουν σε εντομοκαλλιέργειες, όσο εμείς παλεύουμε με οικονομική και κλιματική κρίση. Ο χρόνος μέτρα αντίστροφα πλέον…»

Ο κ. Μόσχος μίλησε στον «Ε.Α.» και εξήγησε τη βάση της τοποθέτησής του κατά της παραγωγής εντόμων προς βρώση. «Είναι προφανές ότι ο κλάδος μας είναι σε πόλεμο με τις κυβερνήσεις μας. Είναι προφανές επίσης ότι δεν θέλουν να υπάρχει πρωτογενής παραγωγή όπως υπήρχε μέχρι τώρα και την έχουν στοχοποιήσει με την πράσινη ατζέντα, θεωρώντας φυσιολογικό να έχουμε φωτοβολταϊκά στα χωράφια και όχι μια αγελάδα που βόσκει. Εχουν στρέψει την κοινή γνώμη προς την άποψη ότι αυτό πρέπει να θεωρείται φυσιολογικό και δίνουν άδειες για παραγωγή τροφίμων με πρωτεΐνες εντόμων κ.λπ.» εξηγεί αρχικά ο τεχνικός σύμβουλος του ΣΕΚ.

Πώς θα περιορίσει, λοιπόν, η εντομοπαραγωγή την παραδοσιακή κτηνοτροφία; «Δεν διαφωνούμε ότι πρόκειται για μια εναλλακτική παραγωγή. Αλλά δεν γίνεται να επιβάλλεται μ’ αυτόν τον τρόπο. Οδηγούν τον κόσμο να καταναλώνει συνθετικά τρόφιμα. Δεν μπορεί να γίνεται κατάληψη όλης της παραγωγικής γης, και από εκεί και πέρα να γίνεται προσπάθεια παραγωγής τροφίμων σε κλειστά εργοστάσια, π.χ. εντόμων» συμπληρώνει.

Αλυσίδα, λοιπόν, οδηγεί στην εντομοφαγία; Χρήση της παραγωγικής γης για άλλους σκοπούς (όπως η παραγωγή πράσινης ενέργειας), και κάλυψη των κενών στη διατροφή με προϊόντα που και λιγότερο χώρο χρειάζονται και πιθανότατα παράγονται με μικρότερο κόστος, ίσως σε βάρος του παραδοσιακού πρωτογενούς τομέα, των προϊόντων και των παραγωγών…

Πυρά κατά της κυβέρνησης

Με αφορμή το workshop του Γεωπονικού Πανεπιστημίου για την εντομοκαλλιέργεια, η ευρωβουλευτής και επικεφαλής της Φωνής Λογικής Αφροδίτη Λατινοπούλου εξαπολύει πυρά κατά της κυβέρνησης Μητσοτάκη, κατηγορώντας την ότι δεν ενισχύει τη ζωική και φυτική παραγωγή, και κάνει τα στραβά μάτια στην πολιτική της Ε.Ε. Σε δήλωσή της αναφέρει:

«Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, με πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη είναι προτιμότερο να καλλιεργείς έντομα από το να ασχολείσαι με την καλλιέργεια γης και την κτηνοτροφία, που παραδοσιακά όλα αυτά τα χρόνια ενίσχυαν την οικονομία της χώρας. Μέχρι πρότινος, τα έντομα ήταν απειλή για τους αγρότες στην Ελλάδα, ωστόσο τώρα φαίνεται ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη αποφάσισε να κάνει τα στραβά μάτια στην πολιτική που προωθείται από την Ε.Ε. για τη χώρα μας. Αντί να στηρίζονται οι προσπάθειες των κτηνοτρόφων και των αγροτών στην Ελλάδα, φαίνεται ότι από δω και πέρα θα ενισχύονται οι… εντομοκαλλιέργειες. Αντί η κυβέρνηση Μητσοτάκη να σκεφτεί τρόπους για να ενισχύσει τη ζωική και φυτική παραγωγή, φέρνει σεμινάρια για τη γενετική βελτίωση της εντομοκαλλιέργειας. Απομονώνει και αποδυναμώνει, δηλαδή, τους Ελληνες αγρότες και κτηνοτρόφους προκειμένου να τους αφανίσει. Ως Φωνή Λογικής ζητούμε την οικονομική ενίσχυση προς τους δύο κλάδους, με σοβαρά οικονομικά κίνητρα και φοροελαφρύνσεις, πιο ευνοϊκούς όρους σε όσους δραστηριοποιούνται σε απομακρυσμένες περιοχές και επιδότηση στους νέους».

Αλεύρι από ζωύφια

Με τη χρήση εντόμων παράγονται, π.χ., άλευρα, που σε αρκετές χώρες χρησιμοποιούνται σε αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά και μπάρες πρωτεΐνης, με επιχείρημα ότι είναι πλούσια σε πρωτεΐνες και απαραίτητα αμινοξέα.

Σε αρκετές ζωοτροφές

Εντομα χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ζωοτροφών για την εκτροφή πουλερικών, ψαριών και άλλων ζώων, ενώ το καταναλωτικό κοινό μπορεί να μην είναι ενημερωμένο σχετικά.

Ακρίδες και γρύλοι…

Σε Αφρική, Νότια Αμερική, Ασία και Ωκεανία, πάντως, τα έντομα αποτελούν βασικό στοιχείο διατροφής. Προνύμφες, γρύλοι και ακρίδες, τερμίτες και μυρμήγκια, ως μέρος πιάτων ή ως σνακ, αποτελούν καταναλωτική συνήθεια πολλών λαών.

Σύμμαχοι στην παραγωγή προϊόντων και τη γεωργία

Πέρα από την εντομοφαγία, πάντως, τα έντομα αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ανθρώπινης δραστηριότητας, όχι μόνο ως μέρος της φυσικής ισορροπίας, αλλά και ως πολύτιμοι σύμμαχοι στην παραγωγή προϊόντων και την καταπολέμηση επιβλαβών οργανισμών στη γεωργία, εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια, με ολόκληρους παραγωγικούς κλάδους να βασίζονται σ’ αυτά.

Ενα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι οι μέλισσες, οι οποίες παράγουν μέλι αλλά και άλλα προϊόντα με υψηλή διατροφική και εμπορική αξία. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι οι μέλισσες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία της επικονίασης, ενισχύοντας την παραγωγή φρούτων, λαχανικών και καρπών. Είναι δεδομένο λοιπόν ότι η εξαφάνιση ή η μείωση του πληθυσμού τους θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τα οικοσυστήματα και τη γεωργία.

Εξίσου αξιοσημείωτη είναι η συμβολή του μεταξοσκώληκα, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή φυσικού μεταξιού. Ο μεταξοσκώληκας εκτρέφεται εδώ και χιλιετίες, με την παραγωγή του μεταξιού να αποτελεί μία από τις πιο διαχρονικές και πολύτιμες βιομηχανίες, ιδιαίτερα στις ασιατικές χώρες.

Από την άλλη, στη γεωργία, τα ωφέλιμα έντομα, όπως οι πασχαλίτσες και τα παρασιτοειδή, χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση επιβλαβών οργανισμών, προσφέροντας μια φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική στα χημικά φυτοφάρμακα, κάτι που είδαμε και προσφάτως στην καταπολέμηση της σφήκας της καστανιάς με τη χρήση του παρασιτοειδούς εντόμου Torymus sinensis.

Συνοπτικά, τα πλεονεκτήματα της χρήσης ωφέλιμων εντόμων είναι τα εξής: 

• Μείωση χρήσης φυτοφαρμάκων: Ο βιολογικός έλεγχος παρασίτων μειώνει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
• Αύξηση παραγωγικότητας: Οι επικονιαστές βελτιώνουν τις αποδόσεις καλλιεργειών.
• Υγεία του εδάφους: Ανακυκλωτές ενισχύουν τη γονιμότητα και τον αερισμό του εδάφους.
• Βιοποικιλότητα: Η παρουσία ωφέλιμων εντόμων ενισχύει τα αγροοικοσυστήματα.

Η εκτροφή και η αξιοποίηση εντόμων για την παραγωγή προϊόντων και την υποστήριξη της γεωργίας αποτελεί ένα βιώσιμο και οικολογικά ευνοϊκό μοντέλο. Ωστόσο, η διατροφή με κατανάλωση εντόμων είναι τελείως διαφορετικό θέμα, και η συζήτηση γύρω από αυτό αναμένεται να συνεχιστεί, και μάλιστα να είναι έντονη, από τη στιγμή που ήδη εταιρίες έχουν αρχίσει να ασχολούνται συστηματικά με τις συγκεκριμένες παραγωγές…

«Αν η κυβέρνηση είχε δώσει λύσεις σε πέντε απλά και βασικά θέματα…»

Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες κτηνοτρόφοι έχουν βρεθεί σε δίνη το τελευταίο διάστημα, μετά και την εμφάνιση της πανώλης και της ευλογιάς στα αιγοπρόβατα, και ανησυχούν ότι ξημερώνουν πιο δύσκολες μέρες, κατηγορώντας και την ελληνική Πολιτεία για έλλειψη αποτελεσματικών μέτρων αλλά και για επιλεκτική κώφευση στα προβλήματά τους.

«Ολοι συναποφασίζουν τα μέτρα που θα πρέπει χωρίς τους κτηνοτρόφους. Κανονικά θα έπρεπε να συσταθεί μια επιτροπή μαζί με τους κτηνοτρόφους. Στην Ελλάδα κράτησαν μια κατάσταση μυστηρίου και μας είπαν ότι θα κάνουμε αυτά που μας λένε, χωρίς να μας καλέσουν σε κοινή επιτροπή για να συζητήσουμε» αναφέρει ο κ. Μόσχος στον «Ε.Α.».

Μάλιστα, ο τεχνικός σύμβουλος του ΣΕΚ σημειώνει ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει στοχοποιήσει τους κτηνοτρόφους, λέγοντας, π.χ., ότι δεν θα πάρουν αποζημιώσεις αν δεν έχουν ασφαλιστική και φορολογική ενημερότητα. «Τώρα προσθέτει ότι δεν θα πάρουμε αποζημίωση αν δεν τηρούμε τα μέτρα βιοασφάλειας, κάτι που από μόνο του είναι αστείο γιατί η ίδια η κυβέρνηση δεν τηρεί τέτοιου είδους μέτρα. Εχει αφήσει κοπάδια έξω για να τα καταμετρήσει μετά, π.χ. στον Εβρο και στη Μαγνησία. Δεν πήγε κανένας εγκαίρως να θανατώσει τα μολυσμένα ζώα και δεν ενημέρωνε άμεσα, και τώρα μας κουνάει εμάς το δάχτυλο; Από πού προκύπτει αυτό;» σημείωσε.

Συγχρόνως, αναφέρει ότι οι αποζημιώσεις είναι αστείες και δεν έχουν δοθεί. «Αν θανατώνονται τα ζώα, οι κτηνοτρόφοι μένουν χωρίς εισόδημα. Θα αποζημιωθούν, π.χ., σε τρεις μήνες. Πού θα βρουν λεφτά, λοιπόν, για να πληρώσουν ώστε να έχουν διαθέσιμες ασφαλιστική και φορολογική ενημερότητα; Αν η κυβέρνηση είχε δώσει λύσεις σε πέντε πολύ απλά και βασικά θέματα, τώρα θα είχαμε τη διπλάσια αγροτική παραγωγή γενικά και δεν θα συζητούσαμε για έντομα και την κατανάλωσή τους» καταλήγει ο κ. Μόσχος.