Πού οφείλεται η ραγδαία αύξηση των αυτοάνοσων νοσημάτων;

Οι αυτοάνοσες παθήσεις αποτελούν μία από τις σημαντικότερες αιτίες πρόωρης θνησιμότητας κυρίως νεαρών και μεσήλικων γυναικών. Συνολικά, ο επιπολασμός τους στον γενικό πληθυσμό είναι τουλάχιστον 5%-10%.

• Γράφει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα της Nathalie Conrad και των συνεργατών της με περισσότερους από 22.000.000 διαγνωσμένους με αυτοάνοσο νόσημα συμμετέχοντες, διαπιστώθηκε ότι σχεδόν 1 στα 10 άτομα παγκοσμίως—13% των γυναικών και 7% των ανδρών—πάσχουν από αυτοάνοσο νόσημα.

Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η βλάβη που προκαλούν σε ιστούς και όργανα εξαιτίας λανθασμένης απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος έναντι του ίδιου του οργανισμού, αναγνωρίζοντας δικά του κύτταρα ως «ξένα».

Το πιο συχνό αυτοάνοσο νοσήμα, και μάλιστα με διαφορά συγκριτικά με τα υπόλοιπα, είναι η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα (Hashimoto), την οποία αντιμετωπίζει σήμερα το 5% του πληθυσμού, καθώς και 1 στις 5 γυναίκες άνω των 40 ετών. Η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωρίαση, η σκλήρυνση κατά πλάκας και η κοιλιοκάκη συμπληρώνουν την πεντάδα των αυτοάνοσων που απαντώνται πιο συχνά στον πληθυσμό, ενώ αρκετά συχνός είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, που αφορά μεταξύ άλλων και παιδιά.

Πριν πενήντα χρόνια, ο επιπολασμός των αυτοάνοσων στον δυτικό πληθυσμό ήταν 1 στα 50 άτομα. Σε πρόσφατη, όμως, έρευνα στη Βρετανία, που ολοκληρώθηκε πριν την έλευση της πανδημίας, και στην οποία έλαβαν μέρος περίπου 20.000.000 συμμετέχοντες, διαπιστώθηκε ότι στις μέρες μας 1 στα 7-8 άτομα αντιμετωπίζει κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εξαιτίας του μεγάλου μέρους του πληθυσμού που νόσησε από COVID-19, νεότερες μελέτες προβλέπουν περαιτέρω αύξηση της τάξης του 2% ως και 10% εντός της επόμενης δεξαετίας.

Σήμερα, έχουν αναγνωριστεί περίπου 80 αυτοάνοσα νοσήματα, αλλά ο αριθμός τους αναμένεται ακόμα και να διπλασιαστεί μέσα στα επόμενα 50 χρόνια. Σύμφωνα με τον καθηγητή Παθολογίας και Αυτοάνοσων Νοσημάτων του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Δημήτριο Μπόγδανο, ο καθορισμένος αριθμός αυτοάνοσων νοσημάτων αναμένεται μέχρι το 2050 να ξεπεράσει τα 110 με 120, ενώ με τα καινούργια εργαλεία αναγνώρισης προβλέπεται ότι μέχρι το 2070 μπορεί και να έχουν ξεπεράσει τα 150. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα άτομο που πάσχει από αυτοάνοσο έχει ως και 50% μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσει και δεύτερο αυτοάνοσο νόσημα.

Αιτιολογία αυτοάνοσων νοσημάτων

Πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που πιθανότατα προκύπτει από ένα συνδυασμό γενετικής ευπάθειας και περιβαλλοντικών παραγόντων. Σε γονιδιακό επίπεδο έχει φανεί ότι ορισμένοι γενετικοί δείκτες σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσου νοσήματος. Όμως, οι γονιδιακοί παράγοντες από μόνοι τους δεν είναι ικανοί να καθορίσουν την εμφάνισή του, αν δε συνδυαστούν με την αλληλεπίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων. Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Μπόγδανο, η επιστημονική κοινότητα έχει πλέον καταλήξει στο ότι η αύξηση των περιστατικών δε συνδέεται τόσο με γονιδιακούς, όσο με περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Η αυξημένη έκθεση σε ρύπους, χημικές ουσίες και διατροφικές τροποποιήσεις μπορεί να βλάψει την ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ η μειωμένη έκθεση σε παθογόνους μικρο-οργανισμούς στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευαισθησία ανάπτυξης αυτοάνοσων νοσήματων.

Ακόμα, οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, η μειωμένη πρόσληψη φυτικών ινών και η ευρεία χρήση αντιβιοτικών μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά το μικροβίωμα του εντέρου, οδηγώντας ενδεχομένως σε ανισορροπίες που πυροδοτούν αυτοάνοσες αποκρίσεις.
Παράλληλα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η καθιστική ζωή και η κακή διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα και σάκχαρα μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονή και να συμβάλουν σε δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Στους παράγοντες κινδύνου έρχεται να προστεθεί και το κάπνισμα, με έρευνες σε πειραματόζωα να δείχνουν ότι, μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών, η νικοτίνη μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ρευματοειδούς αρθρίτιδας, καθώς επίσης το αλκοόλ, αλλά και η έλλειψη βιταμίνης D. Σύμφωνα με τον κ. Μπόγδανο, άτομα με έλλειψη βιταμίνης D έχουν τουλάχιστον 100 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κάποιο αυτοάνοσο.

Σημειώνει, επίσης, ότι είναι πλέον γνωστό ότι η έκθεσή μας σε ορισμένους ιούς, ερπητοιούς, αναπνευστικούς ιούς και κάποια μικρόβια μπορεί να πυροδοτήσει το ανοσοποιητικό προκαλώντας μικρού βαθμού φλεγμονή που είναι αρκετή, ώστε να κάνουν τον οργανισμό να στραφεί ενάντια στον εαυτό του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο SARS-CoV-2 και ο ιός Epstein-Barr, που προκαλεί λοιμώδη μονοπυρήνωση και γνωρίζουμε ότι ευθύνεται για την σκλήρυνση κατά πλάκας. Τέλος, σημαντικοί παράγοντες κινδύνου αποτελούν το αυξημένο άγχος και το χρόνιο στρες που μπορούν να διαταράξουν τις ορμονικές ισορροπίες και τις ανοσολογικές αποκρίσεις.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ασθενείς που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές διατρέχουν σχεδόν 10 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσου με τον κίνδυνο να αυξάνεται ακόμα περισσότερο στις καταθλιπτικές συνδρομές. Σύμφωνα με τον ίδιο, παρατηρείται και το αντίστροφο. Το 50%-70%, δηλαδή, των ασθενών με αυτοάνοσο παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης ή πάσχει από αγχώδεις διαταραχές, που αποτελούν και τις πιο συχνές συννοσηρότητες με τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Ποια όμως η σχέση αυτοάνοσων νοσημάτων και ψυχικής υγείας των ασθενών;
Το ανοσοποιητικό σύστημα και η ψυχική υγεία είναι δύο τομείς της υγείας μας άμεσα συνδεδεμένοι. Η καλή ψυχική υγεία μπορεί να ενισχύσει την ανοσοποιητική άμυνα του οργανισμού, ενώ το άγχος και οι αρνητικές ψυχικές καταστάσεις, όπως το χρόνιο στρες ή η κατάθλιψη, απελευθερώνουν ορμόνες όπως η κορτιζόλη, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνοντας το άτομο πιο επιρρεπές σε λοιμώξεις και ασθένειες.

Αυτό συμβαίνει γιατί η συνεχής παραγωγή κορτιζόλης σε υψηλά επίπεδα καταστέλλει την παραγωγή των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος και μειώνει την ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά λοιμώξεις και φλεγμονές. Στον αντίποδα, όταν το άτομο διακατέχεται από θετική διάθεση, συναισθηματική ηρεμία και ισορροπία, οι ορμόνες του οργανισμού βρίσκονται κι αυτές σε ισορροπία, ενισχύοντας τη λειτουργία των κυττάρων του ανοσοποιητικού και των λευκών αιμοσφαιρίων και κατ΄επέκταση την αποτελεσματικότητα του οργανισμού εν γένει.

Την αδιαμφισβήτητη σύνδεση των αυτοάνοσων νοσημάτων με την ψυχική υγεία έρχεται να επιβεβαιώσει πρόσφατη έρευνα της Melanie Sloan και των συνεργατών της από το Πανεπιστήμιο του Cambridge που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Rheumatology. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 1.900 άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα και ρωτήθηκαν για τα νευρολογικά και ψυχιατρικά τους συμπτώματα. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι περισσότερο από το 50% των ασθενών με αυτοάνοσο νόσημα υποφέρει από άγχος και κατάθλιψη.

Αναλυτικότερα, διαπιστώθηκε ότι το 55% των ανθρώπων βίωνε κατάθλιψη, το 57% άγχος, το 89% σοβαρή κόπωση, το 70% βίωσαν κάποιο είδος γνωστικής δυσλειτουργίας, όπως προβλήματα μνήμης, ενώ το 47% των ατόμων με λύκο ανέφεραν ότι είχαν αυτοκτονικές σκέψεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με αυτοάνοσο είχαν σπανίως ή ποτέ αναφέρει τα συμπτώματα ψυχικής υγείας τους σε έναν πάροχο υγειονομικής περίθαλψης λόγω φόβου στιγματισμού, ενώ ασθενείς, που μοιράστηκαν τις ανησυχίες τους, ανέφεραν ότι αγνοήθηκαν ή δεν τεκμηριώθηκαν τα συμπτώματά τους.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι η ψυχική και η σωματική μας υγεία είναι αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες, είναι φανερό πως δεν πρέπει να αγνοούμε τα ψυχικά μας συμπτώματα, αλλά να αναζητούμε άμεσα τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας, πριν αυτά εκφραστούν στο σώμα. Αντίστοιχα, στην περίπτωση διάγνωσης ενός ασθενούς με αυτοάνοσο νόσημα, η συνεργασία του θεράποντος ιατρού και η παραπομπή του σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο είναι επιβεβλημένη για μια πιο αποτελεσματική και ολιστική παρέμβαση, σε συνδυασμό πάντοτε με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Συνολικά, ο έγκαιρος εντοπισμός και η αποτελεσματική διαχείριση των ψυχικών ζητημάτων είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την πρόληψη, όσο και την καλύτερη πρόγνωση των ασθενών με αυτοάνοσα νοσήματα, αλλά και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους εν γένει.