- Του Παντελή Σαββίδη
Με καθυστέρηση τεσσάρων ετών και μόλις μετά την καταδίκη της από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), η Ελλάδα προχώρησε στην κατάρτιση και επίσημη δημοσίευση του Εθνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), συνοδευόμενου από λεπτομερή χάρτη, ο οποίος αποτυπώνει τις ζώνες θαλάσσιας δραστηριότητας στην ελληνική επικράτεια.
Η εξέλιξη αυτή, όπως γράφει η εφημερίδα «Θεσσαλονίκη», αν και καθυστερημένη, αποτελεί καίριο βήμα συμμόρφωσης προς την Οδηγία 2014/89/ΕΕ και έναν σημαντικό σταθμό στην αποτύπωση του θαλάσσιου χώρου της χώρας με βάση το ευρωπαϊκό δίκαιο – χωρίς όμως να αποτελεί οριοθέτηση ΑΟΖ ή άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπως σπεύδει να υπογραμμίσει η κυβέρνηση.
Η απόφαση που έλυσε τα χέρια της Πολιτείας
Η Ελλάδα καταδικάστηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2025 από το ΔΕΕ επειδή δεν είχε καταθέσει, εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας, το εθνικό θαλάσσιο σχέδιο και τον αντίστοιχο χάρτη. Η δικαιολογία της ελληνικής πλευράς εστίαζε στις γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες και στη «φοβική» προσέγγιση έναντι της Τουρκίας. Το Δικαστήριο, ωστόσο, διέκρινε αυστηρά τη διαφορά μεταξύ του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου και των διεθνών δικαιωμάτων/υποχρεώσεων της Ελλάδας. Με τη νομική αυτή αποσύνδεση, αποδραματοποιεί τις ευαισθησίες περί κυριαρχίας και επιτρέπει στην Ελλάδα να εφαρμόσει το ευρωπαϊκό δίκαιο, χωρίς να προδικάζει τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με τρίτα κράτη.
Τι δείχνει ο νέος χάρτης
Ο χάρτης του ΘΧΣ, που συντάχθηκε με τη συνεργασία των υπουργείων Περιβάλλοντος, Εξωτερικών και άλλων αρμόδιων φορέων, ενσωματώνει πλήρως τις ισχύουσες συμφωνίες με Ιταλία (1977 και 2020) και Αίγυπτο (2020), και αποτυπώνει τη μέση γραμμή σε μη οριοθετημένες περιοχές, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Όπως επισημαίνεται στην επίσημη ανακοίνωση, ο χάρτης δεν συνιστά άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά εναρμόνιση με τις ευρωπαϊκές στρατηγικές για την «γαλάζια οικονομία», την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τις μεταφορές, την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά και την αειφόρο εκμετάλλευση πόρων.
Μελέτη που προϋπήρχε και αγνοήθηκε
Ήδη από το 2023, υπήρχε ολοκληρωμένη επιστημονική μελέτη από την ομάδα «ΘΑΛ-ΧΩΡ» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με τίτλο «Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα και στην Κύπρο», η οποία συνοδευόταν από χάρτη πανομοιότυπο με τον σημερινό. Η μελέτη αγνοήθηκε, μέχρι που η απόφαση του ΔΕΕ πίεσε για δράση.
Η έγκριση του ΘΧΣ από την Ε.Ε. προσδίδει στο ελληνικό σχέδιο θεσμικό κύρος απέναντι στους 27 εταίρους και στα ευρωπαϊκά όργανα. Η υιοθέτηση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, έστω και κάτω από τη δικαστική πίεση, σηματοδοτεί ένα αποφασιστικό βήμα: όχι μόνο συμμόρφωσης προς το ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά και αποδέσμευσης από τα φοβικά αντανακλαστικά που κρατούσαν τη χώρα σε αδράνεια για δεκαετίες. Οι θαλάσσιοι χάρτες εκδόθηκαν. Τώρα η Πολιτεία οφείλει να κινηθεί με τη σοβαρότητα και τη συνέχεια που απαιτεί το μέλλον της γαλάζιας ανάπτυξης, της γεωστρατηγικής αξιοπιστίας και της ευρωπαϊκής συμμόρφωσης.
Η αντίδραση της Τουρκίας
Μονομερείς ενέργειες χωρίς καμία νομική συνέπεια για την Τουρκία χαρακτηρίζει σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Εξωτερικών της γειτονικής χώρας, ενώ καλεί σε διάλογο την Αθήνα.
Στην ανακοίνωση τονίζεται ότι «ορισμένες από τις περιοχές που καθορίζονται στο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο που έχει κηρύξει η Ελλάδα στο πλαίσιο της νομοθεσίας της ΕΕ, παραβιάζουν τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας της Τουρκίας, τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο», ενώ καταλήγει λέγοντας ότι «η Τουρκία θα υποβάλει το δικό της ΘΧΣ στην UNESCO και στα αρμόδια όργανα των Ηνωμένων Εθνών».
Ήδη από την Τρίτη η εφημερίδα Μιλιέτ (φωτ.) δημοσίευσε χάρτη με τίτλο «η Γαλάζια Πατρίδα βαθαίνει» ή πιο ελεύθερα «η Γαλάζια Πατρίδα επεκτείνεται»
Θ. Κατσούφρος: «Άριστη αποτύπωση των δικαιωμάτων μας»
Ο διακεκριμένος διεθνολόγος Θεόδωρος Κατσούφρος αναφερόμενος στην κατάρτιση και επίσημη δημοσίευση του Εθνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού χαρακτήρισε εξαιρετικό το χάρτη επειδή όπως τόνισε «αποτυπώνει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη θαλάσσια έκταση (όπως αυτή προκύπτει από την εφαρμογή της μέσης γραμμής/γραμμής ίσης απόστασης κατά το δίκαιο της θάλασσας) εντός της οποίας η Ελλάδα ενσωματώνει την οδηγία στο εθνικό δίκαιο… Είναι μια άριστη αποτύπωση των δικαιωμάτων μας αν και δεν έπρεπε να πραγματοποιηθεί στο παρά πέντε. Τουλάχιστον δεν υπάρχει πλέον ο κίνδυνος να υπάρξει νέα προσφυγή ενώπιον του ΔΕΕ λόγω μη εκτέλεσης της από 27 Φεβρουαρίου 2025 απόφασης του ΔΕΕ».
Ο κ. Θ. Κατσούφρος διατυπώνοντας τις προηγούμενες ημέρες και την επιστημονική του άποψη στο θέμα της καταδίκης της Ελλάδας από το Δικαστήριο της Ε.Ε. τόνισε ότι «υπήρχε ήδη έτοιμη μια σοβαρή μελέτη των Γεράσιμου Παυλογεωργάτου, Κυριάκου Αλιούρη, Νικόλα Ιωάννου και Διοφάντη Χατζημιτσή (μελών της διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας ΘΑΛ-ΧΩΡ του Πανεπιστημίου του Αιγαίου) του 2023, με τίτλο “Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα και την Κύπρο”, εκδόσεις Προπομπός, με συνημμένο χάρτη αυτόν που αναρτήθηκε τη Μεγάλη Τετάρτη και περιλαμβάνει τακτικώς τις τέσσερις χωρικές ενότητες. Η μελέτη αγνοήθηκε παντελώς από τα αρμόδια υπουργεία, αλλά να που η ανάγκη το έφερε και προσέτρεξαν σε αυτή τώρα που η απόφαση του ΔΕΕ τούς έλυσε τα χέρια με την αποσύνδεση του ΘΧΣ ως ενωσιακής υποχρέωσης από οποιαδήποτε σχέση με το διεθνές δίκαιο».
Παράλληλα, χαρακτηρίζει τον νέο χάρτη εξαιρετικό, «επειδή αποτυπώνει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τη θαλάσσια έκταση (όπως αυτή προκύπτει από την εφαρμογή της μέσης γραμμής/γραμμής ίσης απόστασης κατά το δίκαιο της θάλασσας) εντός της οποίας η Ελλάδα ενσωματώνει την οδηγία στο εθνικό δίκαιο. Ακόμη και αν η Τουρκία εκδώσει τον δικό της χάρτη του ΘΧΣ, για την ΕΕ θα ισχύει ο ελληνικός μέχρις ότου οριοθετηθούν οι θαλάσσιες ζώνες μεταξύ της Ελλάδας και των γειτονικών της κρατών με συμφωνία ή προσφυγή στη δικαιοσύνη. Η ελληνική εκδοχή θα ισχύει μέχρι τότε έναντι των 27 κρατών μελών της Ένωσης και έναντι της ίδιας της ΕΕ προφανώς, η δε Τουρκία δεν διαθέτει κανένα δικονομικό μέσο αμφισβήτησης του ελληνικού μέτρου ενώπιον της ενωσιακής δικαιοσύνης», καταλήγει ο κ. Κατσούφρος.
ΓΝΩΜΗ: Πικρές αλήθειες της εξωτερικής πολιτικής – Από ήττα σε ήττα η Αθήνα
Το τελευταίο διάστημα καθώς, ως φαίνεται, ωρίμασαν οι συνθήκες, αποκαλύπτονται πικρές αλήθειες στην χάραξη και επιλογή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Η Ελλάδα κινδυνεύει όχι, μόνο, με εγκατάλειψη των κυριαρχικών δικαιωμάτων της αλλά και με δορυφοροποίηση από την Τουρκία.
Η υπόθεση του καλωδίου της Κάσου ξεπερνά την γεωοικονομική της παράμετρο. Δοκιμάζει την δυνατότητα της χώρας να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Αν σήμερα η Τουρκία εμποδίζει την πόντιση καλωδίου από την Κάσο στην Κύπρο, αύριο είναι σίγουρο ότι θα κάνει το ίδιο με οποιαδήποτε διασύνδεση με την ηπειρωτική χώρα χρειαστούν τα νησιά του Αιγαίου. Μια τέτοια χώρα θεωρείται κυρίαρχη στην επικράτειά της;
Οι εξελίξεις, εξάλλου, στην ευρύτερη περιοχή, όπως διαμορφώνονται μέχρι στιγμής, είναι αρνητικές για την Αθήνα. Η μόνη ελπίδα είναι η Τουρκία να αποτύχει στις επιλογές της στο εξωτερικό και να ρευστοποιηθεί στο εσωτερικό. Πιθανότητες που δεν αποκλείονται αλλά και δεν φαίνονται προς το παρόν οι επικρατέστερες.
Εκείνο που διαφαίνεται στο παρασκήνιο αλλά δεν έχει πάρει μεγάλη δημοσιότητα, είναι η σταδιακή εγκατάλειψη των Παλαιστινίων από την Τουρκία και η προσαρμογή της σε μια ισραηλοαμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή.
Κατά τις ίδιες πληροφορίες, που προς το παρόν παραμένουν χωρίς ιδιαίτερη δημόσια προβολή, η Τουρκία συμφώνησε να μην αντιδράσει στον ξεριζωμό των Παλαιστινίων της Γάζας από τις εστίες τους και να δεχθεί στο έδαφός της μέχρι και 1 εκατομμύριο Παλαιστίνιους πρόσφυγες. Μια τέτοια εξέλιξη θα διευκολύνει το σχέδιο Τραμπ να κάνει την Γάζα το Λας Βέγκας της Μέσης Ανατολής. Διευκολύνοντας την πολιτική της Ουάσιγκτον και του Τελ Αβίβ, η Τουρκία θα ζητήσει ανταλλάγματα. Είναι ευκόλως κατανοητό σε βάρος ποίου θα τα διεκδικήσει.
Η μελέτη και χάραξη εξωτερικής πολιτικής ως πρόταση προς την πολιτική εξουσία, έχει φύγει από το ΥΠΕΞ και διαμορφώνεται από τις προσωρινές ομάδες ακολούθων του εκάστοτε υπουργού Εξωτερικών, ομάδες που δεν έχουν θεσμική μνήμη. Οι δε δεξαμενές σκέψης της χώρας προσπαθούν, απλώς, να προσομοιώσουν την ελληνική πολιτική με αυτή της Ουάσιγκτον.
Η πολιτική της Ουάσιγκτον έχει αλλάξει μετά την εκλογή Τραμπ και η Αθήνα έχει χάσει τον μπούσουλά της. Σε κυβερνητικό επίπεδο δεν στάθηκε δυνατή ως τώρα ούτε μια σοβαρή επαφή σε υψηλό αμερικανικό επίπεδο.
Για να επανέλθουμε στο καλώδιο και τις συνέπειές του: Η περίπτωση του καλωδίου GSI αποκαλύπτει με σκληρό τρόπο τα δομικά ελλείμματα της ελληνικής στρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο. Όπως προειδοποιεί ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Γιάννης Βαληνάκης, αν αυτό το έργο δεν προχωρήσει, κινδυνεύουν όχι μόνο οι ενεργειακοί σχεδιασμοί της χώρας, αλλά και το σύνολο των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων έξω από τα 6 ναυτικά μίλια.
Στις 5 Μαΐου θα παρουσιαστεί στην Θεσσαλονίκη, στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, το βιβλίο του Γιάννη Βαληνάκη «Για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία», με ομιλητή τον Ευάγγελο Βενιζέλο.
Η υπόθεση του καλωδίου της Κάσου θυμίζει επικίνδυνα το φιάσκο του EastMed και αποκαλύπτει αδυναμία διαμόρφωσης μεσοπρόθεσμης στρατηγικής: τότε όπως και τώρα, η ελληνική στρατηγική στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στο διεθνές δίκαιο, παραγνωρίζοντας την αποφασιστικότητα της Άγκυρας να αμφισβητεί εμπράκτως και επιθετικά τα ελληνικά συμφέροντα στην περιοχή. Ο EastMed απέτυχε όταν φάνηκε ότι η Ελλάδα, με την επιστολή αποκήρυξης του Χάρτη της Σεβίλλης στον ΟΗΕ, άφησε χωρίς στήριγμα τον μοναδικό χερσαίο-θαλάσσιο σύνδεσμο με την κυπριακή ΑΟΖ. Παρά τις νομικές βεβαιώσεις για τη νομιμότητα του σχεδίου, η Άγκυρα αντέδρασε, και η ελληνική πλευρά βρέθηκε εκτεθειμένη χωρίς σχεδιασμό αντίδρασης.
Το GSI, παρότι τεχνικά διαφέρει, επαναλαμβάνει την ίδια στρατηγική αφέλεια: το έργο διέρχεται από τη θαλάσσια ζώνη που περιλαμβάνει το επίμαχο τουρκολιβυκό μνημόνιο, μια περιοχή που η Άγκυρα θεωρεί ζωτικής σημασίας για τις φιλοδοξίες της στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρότι ο σχεδιασμός του καλωδίου βασίστηκε σε διεθνή δίκαια και χρηματοδοτήσεις, ουδείς φαίνεται να υπολόγισε σοβαρά τη δυνατότητα στρατιωτικής παρεμπόδισης από τουρκικές φρεγάτες — ένα σενάριο όχι απλώς πιθανό, αλλά ήδη δοκιμασμένο στην πράξη.
Η εικόνα είναι ξεκάθαρη: αν συνεχίσουμε να επενδύουμε σε μια νομική αντίληψη στρατηγικής χωρίς αντίστοιχη πολιτική και στρατιωτική βούληση, δεν θα μείνει τίποτα να υπερασπιστούμε.
