Για την επέτειο της 21ης Απριλίου δεν ανέφερα κάτι. Παράλειψη. Στις μέρες που ζούμε επιβάλλεται.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Έχουμε ευθύνη απέναντι στη νεότερη γενιά, η οποία είναι μια γενιά μηδενικής μνήμης. Ούτε τον Ψυχρό Πόλεμο δεν πρόλαβε. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να έχουμε στον νου μας είναι πως το πρόβλημα δεν είναι η δικτατορία – ή μόνον η δικτατορία. Το πρόβλημα είναι η δημοκρατία. Ηταν, ακριβέστερα! Η δημοκρατία διεφθάρη, η δημοκρατία εκοιμήθη, η δημοκρατία συνελήφθη υπνώττουσα.
Εάν δεν είχε διαφθαρεί και δεν είχε κοιμηθεί ορθία, καμία κερκόπορτα δεν θα είχε ανοίξει για καμία δικτατορία. Και αν δεν ήταν τόσο διεφθαρμένη η δημοκρατία τότε, χωρίς εφεδρείες, αμφιβάλλω αν οι στρατιωτικοί θα είχαν αποτολμήσει να ασκήσουν εξουσία στην Ελλάδα. Θα είχαν πράξει ό,τι και ο στρατιωτικός σύνδεσμος Νικόλαος Ζορμπάς το 1909: Θα είχαν φέρει κάποιον Βενιζέλο στην εξουσία. Εδώ όμως αποκαλύπτεται ότι συνέβησαν σημεία και τέρατα.
Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αποκαλύπτει -με προσοχή, είναι η αλήθεια- στον πρώτο τόμο της διήγησής του προς τον Αλέξη Παπαχελά ποιοι χρηματοδότησαν την πτώση της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου. Ένας Ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας με δραστηριότητα στην εμπορία καυσίμων και ένας άλλος με πολύ βαρύ επώνυμο, που σήμερα «ζει» ως αξιοσέβαστο «ίδρυμα» (δεν μπορώ να μη σημειώσω, πάντως, ότι ακόμη ένα μεγάλο εθνικό έγκλημα είχε ως αιτία τις αντιπαραθέσεις στην Ένωση Κέντρου).
Έτερος πρωταγωνιστής, αναμεμειγμένος στο πραξικόπημα, φίλος του βασιλέως και του Παπαδόπουλου, πολιτικός, μυημένος στον πυρήνα των πραξικοπηματιών από το 1949 (δεν τους άρεσε που ο Κωνσταντίνος εκπαιδεύτηκε και στα τρία Όπλα, ήθελαν μόνο Στρατό), έκανε κάτι εκπληκτικό παραμονές του πραξικοπήματος: Συνέφαγε στο Τατόι με τον Κωνσταντίνο, τον πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον υπουργό Γεώργιο Ράλλη και τους «ψάρευε» αν τρέχει τίποτε περίεργο στο στράτευμα. Και εκείνοι τον διαβεβαίωσαν, όπως μου αποκάλυψε εν ζωή -τις μαρτυρίες του τις άφησε σε tape στον υιό του-, πως «όλα είναι υπό έλεγχο».
Όταν, λοιπόν, η δημοκρατία διαφθείρεται με ευκολία και όταν η δημοκρατία κοιμάται, τότε εύκολα η δημοκρατία ανατρέπεται. Το πρόβλημα δεν ήταν τότε η δικτατορία, που βρήκε και τα έκανε, αλλά η δημοκρατία. Η δημοκρατία που, σύμφωνα με μια φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή -ο οποίος έφθασε να διερωτάται ως πρωθυπουργός ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο-, «εδολοφονήθη σε συνθήκες ελευθερίας». Και, παρά τη μυθολογία, η δημοκρατία δεν ανετράπη από τους επικίνδυνους κομμουνιστές, οι οποίοι σε βαθύ ύπνο έγραφαν πρωτοσέλιδα γιατί δεν θα γίνει πραξικόπημα. Το πολίτευμα ανετράπη με ευθύνη των διεφθαρμένων αστικών δυνάμεων.
Το δεύτερο που έχω να σημειώσω με αφορμή την επέτειο είναι ότι το σύστημα διεφθάρη και εκοιμήθη λόγω της αρχιτεκτονικής του. Το σχήμα «βασιλεύς – πολιτικός κόσμος – στρατός – σύμμαχοι» λειτούργησε άριστα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Και μάλιστα ως καταλύτης. Ο Στρατός έδωσε δύο κοινοβουλευτικούς πρωθυπουργούς, τον Αλέξανδρο Παπάγο και τον Νικόλαο Πλαστήρα. Ο βασιλεύς Παύλος έδωσε πνοή ανανέωσης στο σύστημα, διορίζοντας τον νεότατο Κωνσταντίνο Καραμανλή πρωθυπουργό. Μετά τον θάνατό του όμως η βασιλεία ενεπλάκη υπέρμετρα στους κομματικούς ανταγωνισμούς. Έβλεπε τους πρωθυπουργούς ως υπαλλήλους. Ίσως να ήταν άλλη η φορά των πραγμάτων, αν ο Κωνσταντίνος εχρίζετο διάδοχος στα 34 ή στα 44 του, απαλλαγμένος από επιρροές.
Είναι εκπληκτικό αλλά και διδακτικό. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου συμφωνούσαν ότι η βασιλευόμενη δημοκρατία με τη μορφή που έλαβε μετά τον θάνατο του Παύλου είχε εκμετρήσει το ζην. Η ανάλυσή τους ταυτιζόταν. Ο Καραμανλής, όμως, βλέποντας στο βάθος τη δικτατορία ως αποτέλεσμα λαθών ενός συστήματος που στερούσε την απόλυτη εξουσία από τον εκλεγμένο πρωθυπουργό, δεν θέλησε να συγκρουστεί μαζί της και να μπει στο κάδρο. Έφυγε στο Παρίσι.
Ο Ανδρέας όμως όχι απλώς έμεινε, αλλά προκάλεσε το σύστημα, εμφανιζόμενος ως η νέα ΕΔΑ εντός της Ενώσεως Κέντρου. Έχει και εκείνος ευθύνη για την ανατροπή της κυβέρνησης του πατρός του, ασχέτως αν δεν συνέπραξε σε αυτήν. Ήταν τόσο εμπρηστικός, ώστε έθεσε σε κίνηση την ιστορία εναντίον της Ενώσεως Κέντρου και τελικώς εναντίον του πολιτεύματος. Είναι διδάγματα αυτά για τους καιρούς που ζούμε. Κυρίως για τους πολιτικούς που επιμένουν να δρουν ως εμπρηστές μέσα σε ένα σύστημα στο οποίο σιγοκαίνε δεκάδες εστίες αντίδρασης, ακραίες και μη.
Τώρα, όσον αφορά την αξιολόγηση της δικτατορίας επιγραμματικά σημειώνω τα εξής:
Κατηγορούσε τον πολιτικό κόσμο για τις αμαρτίες του, αλλά η ίδια στην εσωτερική της λειτουργία ήταν εκατό φορές χειρότερη από τους πολιτικούς. Οι φατρίες και οι συνιστώσες που ευδοκίμησαν στο εσωτερικό της υπονόμευσαν εξαρχής την όποια δράση της. Επιπλέον: Η οικονομία επί των ημερών της δεν πήγε και άσχημα, το αναγνωρίζει εμμέσως και το ΚΚΕ στην τελευταία αποτίμηση της δικτατορίας σε κείμενό του, το 2018 θαρρώ. Αργότερα άλλα στελέχη της Αριστεράς προσπάθησαν να πουν ότι η δικτατορία βούλιαξε στα χρέη την Ελλάδα.
Και η μία προσέγγιση και η άλλη (θαύμα – καταστροφή) είναι λάθος. Μια δικτατορία δεν κρίνεται με βάση τα οικονομικά της αποτελέσματα, ειδικώς όταν αυτά δεν επικυρώνονται από τη λαϊκή ψήφο. Κριτήριο αξιολόγησης μιας δικτατορίας είναι ένα: η κατάλυση της λαϊκής κυριαρχίας. Χωρίς έλεγχο από τον πολίτη η όποια εξουσία, ακόμη και αν έχει τις πιο αγνές προθέσεις, μοιραία αργά ή γρήγορα θα κάνει το μεγάλο λάθος. Είτε θα αιματοκυλήσει τον τόπο είτε θα τον οδηγήσει σε εθνικές απώλειες.
Στη δική μας περίπτωση οι δικτάτορες, ανώτεροι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, χρεώθηκαν με την κηλίδα της απώλειας εθνικού εδάφους! Η απόσυρση της Μεραρχίας από την Κύπρο, η απόπειρα ανατροπής του Μακαρίου, η συνεννόηση με τις ΗΠΑ περί αυτού (οι οποίες πράγματι τους παραπλάνησαν για να ενεργοποιηθούν τα εγγυητικά δικαιώματα της Τουρκίας) είναι αποτέλεσμα ενός και μόνου παράγοντα: της απουσίας λαϊκού ελέγχου. Αλλιώς μετράς τις αποφάσεις σου αν έχεις «συνέταιρο» τον λαό και αλλιώς αν λειτουργείς ανεξέλεγκτος. Τα δε «κείται μακράν» αφορούν κυρίως τους πρωταίτιους της τραγωδίας, όχι εκείνους που στον «Αττίλα 2» σκέφτηκαν ότι το παιχνίδι είχε τελειώσει και ότι μπορούσαμε να χάσουμε έδαφος και στο Αιγαίο.
Υπάρχει και κάτι τελευταίο, αιρετικό, που με βασανίζει και θα έπρεπε να βασανίζει ακόμη και τους νοσταλγούς του Παπαδόπουλου, οι οποίοι σήμερα σε συνθήκες ελευθερίας αρθρογραφούν για τα επιτεύγματα του καθεστώτος. Εάν σήμερα, επί κορωνοϊού, δυσφορούμε για τους περιορισμούς στις μετακινήσεις μας, τι θα έπρεπε να κάνουμε αν ζούσαμε σε ένα καθεστώς που οι εφημερίδες έγραφαν ό,τι αποφασίζετο και διετάσσετο; Που οι κινηματογράφοι και τα θέατρα έπαιζαν ό,τι επέτρεπαν οι λογοκριτές; Που η διαφορετική άποψη -όχι μόνο η αριστερή- φυλακιζόταν; (Ο Παύλος Ζάννας, συγγενής Σαμαρά, δεν ήταν αριστερός.) Διερωτώμαι, λοιπόν, -εδώ είναι η αίρεση- πώς άντεξε ο ελληνικός λαός στη συρρίκνωση της ελευθερίας του τότε. Πώς πήγε παρακάτω τη ζωή του. Εμείς θα είχαμε κάνει επανάσταση. Αυθεντική επανάσταση.
ΥΓ.: Κατηγορείται ο Καραμανλής γιατί νομιμοποίησε το ΚΚΕ. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αποκαλύπτει στη διήγησή του προς τον Παπαχελά σε ποιο κόμμα δραστηριοποιούνταν στελέχη που επέμεναν στη συνέχιση της ένοπλης δράσης κατά της δημοκρατίας, με το επιχείρημα ότι «έγινε απλώς αλλαγή φρουράς». Δεν είναι το ΚΚΕ. Αλλο είναι.
