Μέρα που είναι σήμερα δεν έχει νόημα να επαναλάβουμε πράγματα γνωστά.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
«Οι δικτατορίες εμπεριέχουν το σπέρμα της αποτυχίας και της καταστροφής μέσα τους από την αρχή» συνήθιζε να λέει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Οι δικτατορίες, ακόμη και αυτές που αρχίζουν θεωρητικώς με τις «καλύτερες των προθέσεων», ολοκληρώνονται, πνίγονται στο αίμα και τελειώνουν με εθνικές τραγωδίες, λένε οι ιστορικοί. Στην περίπτωσή μας; Με την τραγωδία και τον εθνικό ακρωτηριασμό της Κύπρου μας. Οι δικτατορίες φύονται, τέλος, εκεί όπου απαξιώνεται και εξουδετερώνεται η πολιτική.
«Η δημοκρατία δολοφονήθη εν Ελλάδι υπό καθεστώς ελευθερίας και οι συνταγματάρχες απλώς της έδωσαν τη χαριστική βολή» δήλωσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στις 7 Δεκεμβρίου 1967 στους «Νew York Times» (Δημήτρης Καιρίδης, «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο ξένος Τύπος», εκδόσεις Πατάκη, σελ. 165, 2014). Γνωστά είναι όλα αυτά, τα λέμε κάθε χρόνο. Σκέφτηκα, λοιπόν, φέτος έναν διαφορετικό αναστοχασμό, με σημεία εκκίνησης το 1963, έτος εγκατάλειψης της Ελλάδας από τον Καραμανλή, και το 1975, έτος ψήφισης του νέου Συντάγματος. Τι συνδέει αυτά τα δύο έτη χωριστά και μαζί με το τώρα;
Ο Καραμανλής αποφάσισε να αποχωρήσει από την πολιτική ζωή του τόπου όταν διαπίστωσε πως έπαψαν να λειτουργούν υγιώς οι προδικτατορικοί πολιτειακοί καταλύτες, οι οποίοι παρενέβαιναν και συνήθως έδιναν δημοκρατικές λύσεις επ’ ωφελεία του τόπου, κάθε φορά που κινδύνευε να χαθεί ο έλεγχος. Συνήθως παρενέβαινε ο βασιλεύς και δευτερευόντως ο στρατός.
Η αναίρεση του κανόνος τον ανάγκασε να μεταναστεύσει. «Ακόνιζαν τα ψαλίδια τους για να μου κόψουν τα φτερά» εξομολογείται ο Καραμανλής στο ίδιο βιβλίο. Με το νέο Σύνταγμα του 1975 ο Καραμανλής επιδίωξε να δημιουργήσει νέο καταλύτη ισορροπιών στο πολίτευμα: Αντικατέστησε τον, ελέω Θεού, ισόβιο βασιλέα με τον επί θητεία εκλεγόμενο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον οποίο εξόπλισε με τη δυνατότητα να διαλύει τη Βουλή και να προκαλεί εκλογές σε περίπτωση προφανούς δυσαρμονίας με το λαϊκό αίσθημα.
Ο ορισμός του balance. Σήμερα, σχεδόν 50 χρόνια μετά ερωτάται: Πλέον της κυβέρνησης υπάρχει καταλύτης στο πολίτευμα για να αίρει τα αδιέξοδα; Θεσμικός καταλύτης! Δεν μιλάμε για τις προσωπικότητες των πρωταγωνιστών. Εντάξει, ο Καραμανλής ως Πρόεδρος επιχείρησε να αποτρέψει τον διχασμό με τη φράση «έναν πρώην πρωθυπουργό δεν τον στέλνεις στη φυλακή, αλλά σπίτι του». Εντάξει, φρενάρισε τις διαθέσεις αναγνώρισης των Σκοπίων με τη δακρυσμένη φράση «η Μακεδονία είναι μία και ελληνική».
Εντάξει, ο Προκόπης Παυλόπουλος απέτρεψε την έξοδο της Ελλάδος από το ευρώ απειλώντας με παραίτηση και με τη φράση «εγώ Πρόεδρος της δραχμής δεν γίνομαι». Ναι, εντάξει, βγήκε μπροστά ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος Φλώρος στην κρίση του Αιγαίου και ξύπνησαν μαζί με τον Πετράκη, τον Μπλιούμη και τον Λαλούση τους βουτυράτους της κυβερνήσεως, αλλά προέκυψε. Δεν ήταν στο σχέδιο. Του έκαναν έως και παρατήρηση του ΑΓΕΕΘΑ επειδή πήγε σε σύσκεψη στο Μαξίμου με στολή παραλλαγής.
Όλα αυτά οφείλονται, λοιπόν, στις προσωπικότητες ενός εκάστου, όχι στη θεσμική ισχύ του αξιώματος. Όχι σε κάποια θεσμοθετημένη ισορροπία εντός των θεσμών. Καταλύτης σήμερα δεν υπάρχει. Ούτε στην πολιτειακή εξουσία ούτε στην πολιτική ούτε στη δικαστική ούτε στη νομοθετική. Προδικτατορικά και έως ότου αρρωστήσει ο βασιλεύς Παύλος όμως, υπήρχε καταλύτης. Καταλύτες: Ο βασιλεύς και επικουρικά ο Στρατός. Ο μεν βασιλεύς ήταν θεσμός αγαπητός στον λαό.
Ο πρίγκιπας Φίλιππος, ο οποίος πέθανε προχθές, μας θύμισε τον Γεώργιο τον Α’ των Βαλκανικών Πολέμων. Ο πρίγκιπας Φίλιππος επέλεξε να ταφεί με τον τύπο της ελληνικής σημαίας που κυμάτιζε παντού στην Ελλάδα πριν αντικατασταθεί από τη δικτατορία. Ο βασιλεύς Παύλος εκλήθη να λύσει το πολιτικό πρόβλημα της χώρας μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπάγου. Και σοφά έκανε άλμα γενεάς, δίνοντας λύση δεκαετιών. Δεν εγκλωβίστηκε στους συμπαθείς δεινοσαύρους της εποχής του. Όσο ο θεσμός ήταν αγαπητός στον λαό και δεν ενεπλεκόταν σε διεθνείς μηχανορραφίες, μπορούσε να λειτουργεί και ως καταλύτης.
Το αυτό ίσχυε και για το στράτευμα. Ποιοι έφεραν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην εξουσία το 1909; Οι στρατιωτικοί! Ο Σύνδεσμος Νικόλαος Ζορμπάς, με ένα βραχύβιο πραξικόπημα, που δεν είχε όμως ως στόχο την παραμονή του στην εξουσία, αλλά την άρση του εθνικού αδιεξόδου.
Ο Στρατός έδωσε επίσης τρεις πρωθυπουργούς, εις εκ των οποίων εξελίχθηκε σε δικτάτορα: Αλέξανδρος Παπάγος, Νικόλαος Πλαστήρας και Ιωάννης Μεταξάς. Πού θέλω να καταλήξω; Όχι στο ότι νοσταλγώ σχήματα ξεπερασμένα. Για εμάς, ξεπερασμένα. Γιατί για τους Αγγλους, τους Ισπανούς (ο βασιλιάς έκανε την απονομή του Κυπέλλου στον Μέσι προχθές), τους Δανούς, δεν είναι.
Και δεν είναι, γιατί αυτοί ποτέ δεν ενεπλάκησαν σε παιχνίδια δικτατορίας. «Νοσταλγώ», όμως, κάτι άλλο. Δυνατούς θεσμούς. Θεσμούς που να μην επιτρέπουν να ανοίγουν κερκόπορτες στους σύγχρονους δικτάτορες ολιγάρχες. Θεσμούς καταλύτες. Θεσμούς που να έχουν τη δύναμη να παρεμβαίνουν και να επαναφέρουν τους ισχυρούς στην τάξη, όταν η μέθη της εξουσίας τούς καταλαμβάνει. Τέτοιους δεν έχουμε. Αυτό θα έπρεπε να ήταν το αίτημα της επανάστασης της εποχής μας. Θα έπρεπε. Γιατί με τη ραθυμία που βλέπω γύρω μου άφθονη, λίαν αμφίβολον. Η μόνη επανάσταση που θεωρώ θεμιτή είναι για την μπάρα όπου θα πιούμε χαλαροί το επόμενο σφηνάκι εις υγείαν της ελευθερίας μας και της δημοκρατίας μας.
