Το Σάββατο το πρωί είχα την ευκαιρία να μετάσχω ύστερα από καιρό σε μια λίαν ενδιαφέρουσα συζήτηση για το νέο Ασφαλιστικό.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Οι «Πρωινοί Τύποι» του ΑΝΤ1, οι καταξιωμένοι συνάδελφοι Παναγιώτης Στάθης και Νίκος Ρογκάκος, με προσκάλεσαν στην αποχαιρετιστήρια εκπομπή αυτής της σεζόν, όπου είχα την ευκαιρία μεταξύ άλλων να θέσω ερωτήματα στον υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Πάνο Τσακλόγλου. Μετριοπαθής, Σαλονικιός, χωρίς γωνίες στον λόγο του, εκσυγχρονιστής, μέλος της ομάδας Παπακωνσταντίνου κατά τη διαπραγμάτευση με την τρόικα τον καιρό του «Τιτανικού», στο Ποτάμι με τον Σταύρο Θεοδωράκη αργότερα, ο Τσακλόγλου είναι το τυπικός είδος του μεταρρυθμιστή που ο πρωθυπουργός επιθυμεί να έχει στην κυβέρνησή του αλλά και να εντάξει στη Ν.Δ. (Στον δρόμο της προσχώρησης προς τη Ν.Δ. ευρίσκονται και οι πρώην υπουργοί του ΠΑΣΟΚ Αννα Διαμαντοπούλου και Εύη Χριστοφιλοπούλου.)
Είχαμε συναντηθεί και τον χειμώνα ιδιωτικώς με τον υφυπουργό μέσα στην κρίση της πανδημίας και είχαμε μια ειλικρινή συζήτηση για το πώς αντιλαμβανόμαστε τις μεταρρυθμίσεις (έπειτα από ένα σημείωμά μου για την ατζέντα Σρέντερ), πόσο μάλλον μια μεταρρύθμιση όπως του ασφαλιστικού μας συστήματος. Είχα λοιπόν μια εικόνα πώς σκέπτεται. Εισαγωγικά ας επισημάνω ότι και αυτή η μεταρρύθμιση, όπως και το εργασιακό, θα περάσει περίπατο από τη Βουλή. Πάνε οι εποχές που τα θέματα αυτά προκαλούσαν ισχυρότατες αντιδράσεις. Η δεκαετία του 2010 και ο συμβιβασμός των συνδικάτων με τα Μνημόνια επέφεραν βίαιη ωρίμανση στην ελληνική κοινωνία. Οταν μάλιστα κάποιος νομοθετεί και τα αποτελέσματα της πρωτοβουλίας του θα φανούν έπειτα από 30 χρόνια -ποιος ζει, ποιος πεθαίνει έως τότε-, τα πράγματα απλοποιούνται ακόμη περισσότερο. Η ελληνική κοινωνία λειτουργεί σήμερα με το «Αγιος ο Θεός, Αγιος ισχυρός».
Ας δούμε τι μας ξημερώνει αύριο και μετά 30 χρόνια βλέπουμε. Από τη στιγμή μάλιστα που το Δημόσιο κατέστη αναξιόπιστο να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του ισχύοντος αναδιανεμητικού συστήματος λόγω της χρεοκοπίας και μια γενιά συνταξιούχων έλαβε ολιγότερα μετά την αφυπηρέτηση από όσα κατέβαλε -μεταξύ αυτών και ο αείμνηστος πατέρας μου, απόπειρες όπως του κυρίου Τσακλόγλου να εμπλέξουν τον ιδιωτικό τομέα στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης περνούν ευκολότερα σήμερα. Ο κόσμος είναι καμένος, δοκιμάζει, δεν έχει να χάσει τίποτε. Είχα πει στον κύριο Τσακλόγλου σε εκείνη την άκρως ενδιαφέρουσα συνάντησή μας στο υπουργείο Εργασίας πως οι μεταρρυθμίσεις, όπως έγραφε και ο Σρέντερ στη βιογραφία του, κρίνονται κατά την εφαρμογή τους. Οτι οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχουν κοινωνικό όφελος, να είναι για τους πολλούς, όχι για τους ολίγους. Και ότι βεβαίως οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχουν την ανοχή, αν όχι την υποστήριξη, των μεταρρυθμιζομένων. Από όσα άκουσα στον αέρα του ΑΝΤ1, έχω λίαν ισχυρές αμφιβολίες ότι αυτό θα συμβεί. Το κεφαλαιοποιητικό σύστημα που εισηγείται ο υφυπουργός κατά το σουηδικό πρότυπο βασίζεται σε μια συμφωνία και σε μια υπόσχεση.
Το κράτος υπόσχεται στον ασφαλισμένο ότι θα του δώσει αυξημένη επικουρική σύνταξη μετά 30-35 χρόνια υπό την προϋπόθεση ότι στο μεσοδιάστημα εκείνος θα του επιτρέψει να επενδύει με τη συναίνεσή του τις εισφορές του στην αγορά: Να αγοράζει με αυτές ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου ή και άλλων κρατών, να δανείζει επιχειρήσεις που έχουν προβλήματα ρευστότητας, να τις παίζει στα Χρηματιστήρια, ξένα και ελληνικά. Με την… αρωγή ενδιάμεσων ιδιωτικών εταιριών βεβαίως, οι οποίες θα διαχειρίζονται τις εισφορές του ασφαλισμένου. Το κεφαλαιοποιητικό σύστημα σύμφωνα με τη μελέτη της διεθνούς οικονομίας σε βάθος χρόνου έχει κατά τον κ. Τσακλόγλου καλύτερες αποδόσεις από το αναδιανεμητικό. Και αν τυχόν κάτι δεν πάει καλά, το κράτος δεσμεύεται να του επιστρέψει «τουλάχιστον» (λέξη του υφυπουργού) το σύνολο των εισφορών που κατέβαλλε για 30-35 χρόνια. Επί της αρχής η ιδέα είναι σωστή. Μόχλευση αποθεματικών ταμείων (και όχι εισφορών) έγινε σε συλλογικό επίπεδο και από Διοικητικά Συμβούλια Ταμείων που υπέχουν ευθύνη έναντι του ασφαλισμένου στο παρελθόν. Τα λεφτά δεν πρέπει να «κάθονται» όταν τα επιτόκια τρέχουν και μπορούν να «αβγατίσουν». Τα περίφημα δομημένα ομόλογα του 2007, που αμφισβητήθηκαν από το ΠΑΣΟΚ από όπου προέρχεται ιδεολογικώς ο κ. Τσακλόγλου, σημείωσαν στις περισσότερες περιπτώσεις υπεραπόδοση. Από τότε έως σήμερα όμως έχουν σημειωθεί δύο αλλαγές.
Η πρώτη είναι ότι η διεθνής οικονομία σημειώνει πλέον ταχύτερες εξάρσεις και υφέσεις λόγω και νέων αστάθμητων μεταβλητών που εμφανίζονται, όπως η κλιματική αλλαγή και οι πανδημίες. Οι κύκλοι είναι μικρότεροι. Η πρόβλεψη για τις καμπύλες της ανάπτυξης και της ύφεσης, άρα και της προσφοράς εργασίας πάνω στην οποία βασίζεται η πρόβλεψη για αυξημένες εισφορές, καθίσταται λίαν επισφαλής. Η δε ευθύνη για την επένδυση των εισφορών καθίσταται από συλλογική ατομική και μεταβιβάζεται κατ’ ουσίαν στον ασφαλισμένο, που πρέπει να συναινεί αν η ιδιωτική εταιρία που θα συνεργάζεται με το Ταμείο (ΤΕΚΑ) προτείνει να δανείσει την εισφορά του στο Δημόσιο για να πληρώσει μισθούς, να τη δανείσει σε επιχείρηση που χρειάζεται κεφάλαια, να την παίξει στο ταμπλό της Σοφοκλέους. Τούτων δοθέντων λοιπόν υπέβαλα στον αγαπητό υφυπουργό τρία ερωτήματα:
Το πρώτο: Μας λέτε στα παραδείγματα που διανείματε ότι η επικουρική σύνταξη θα είναι αυξημένη μετά 30 χρόνια γιατί η ανάπτυξη θα κινείται σύμφωνα με την αναλογιστική μελέτη σας στο 7%. Οταν σήμερα λόγω κλιματικής αλλαγής μια πλημμύρα ή μια φωτιά εκτινάσσει τις δημόσιες δαπάνες ή λόγω μιας πανδημίας έχουμε παρατεταμένη ύφεση, ΠΟΥ ΤΟ ΞΕΡΕΤΕ ότι το 2050 θα έχουμε ανάπτυξη 7%; Προφανώς πρόκειται για ευχή ή μαντεψιά, αφού τα παλαιά οικονομικά μοντέλα κλονίζονται και αναθεωρούνται.
Το δεύτερο ερώτημα: Θα αναλάβει το κράτος την ευθύνη αν δεν πάει κάτι καλά; Ή αν οι εισφορές του ασφαλισμένου γίνουν «ταπετσαρία» στο Χρηματιστήριο του 2050 θα βρεθεί κάποιος ανάλογος Σημίτης τω καιρώ εκείνω που θα σηκώσει αδιάφορα τους ώμους και θα του πει, όπως το 1999 ο πραγματικός Σημίτης, «ας προσέχατε»; Και το τρίτο: Η κυβέρνηση δεσμεύεται σήμερα ότι αν δεν πάει κάτι καλά θα επιστραφεί τότε «τουλάχιστον» το σύνολο των εισφορών του. Αλλά, αλήθεια, τι σημαίνει σε όρους πραγματικής αξίας «τουλάχιστον» το 2021 και τι το 2051; Οι απαντήσεις που μου έδωσε ο σεμνός κύριος υφυπουργός ήταν τεχνοκρατικές και γενικόλογες. Το πρόβλημα με τον Τσακλόγλου είναι μεταξύ άλλων και αυτό: Μιλά στον ίδιο τόνο, ο λόγος του είναι καθηγητικός, δεν έχει γωνίες, άντε να κάνεις αντιπαράθεση μαζί του. Ιδανικός για «μεταρρύθμιση». Ξέρει ο πρωθυπουργός γιατί τον επιλέγει. Ωστόσο αυτό δεν αναιρεί τη διαπίστωση. Το κράτος εισηγείται σήμερα στους μελλοντικούς νέους ασφαλισμένους του που λόγω πανελλαδικών απέχουν από τη συζήτηση το εξής προβληματικό σχήμα: Εγώ παρέα με τις ιδιωτικές εταιρίες θα μοχλεύσω από αύριο το πρωί τις εισφορές σου και κατά τούτο είμαι λόγω έλλειψης ρευστότητας κερδισμένο, και εσύ -στο υπόσχομαι- θα τις πάρεις πίσω κάποτε, στο μέλλον, ίσως αυξημένες, ίσως μειωμένες, τουλάχιστον στο ύψος τους. Αλλά, όπως λέει και ένας νόμος της μαφίας, «τίποτε πιο ασήμαντο από μια υπόσχεση»!
Πρόκειται λοιπόν κατ’ ουσίαν για μια αμφίβολη μεταρρύθμιση, της οποίας οι συνέπειες θα γίνουν γνωστές όταν οι εμπνευστές της θα ευρίσκονται εις βαθύτατο γήρας. Κάτι τελευταίο: Κανείς δεν λέει με ποια κεφάλαια θα κινηθεί το νέο Ταμείο έως ότου αρχίσουν οι πρώτες μαζικές ροές εισφορών ασφαλισμένων. Μαθαίνω ότι η σκέψη είναι να προικοδοτηθεί με 12.000.000 ευρώ από το Ταμείο Αλληλεγγύης Γενεών, που ίδρυσαν το 2008 ο Κώστας Καραμανλής και η Φάνη Πετραλιά με το νομοσχέδιο που καθιέρωσε τον ΑΜΚΑ (χωρίς αυτόν το ψηφιακό κράτος Πιερρακάκη θα κτιζόταν στην άμμο).
Εάν επικρατήσει τελικώς η σκέψη αυτή, καλό είναι όσοι αμφισβήτησαν κατά καιρούς την τότε μεταρρυθμιστική ατζέντα να το αναγνωρίσουν: Ιδού το κοινωνικό όφελος. Οι μεταρρυθμίσεις του 2008, όπως το Ασφαλιστικό, οι τελευταίες μεγάλες ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα (ΟΤΕ, Cosco), η προστασία της πρώτης κατοικίας αποδίδουν σε χρόνο ρεκόρ καρπούς σίγουρους. Όχι αμφίβολους.
