Τίποτε στην πολιτική δεν μπορεί να επιβιώσει για πολύ δίχως τη σφραγίδα των λαϊκών δυνάμεων
- Από τον Παναγιώτη Λιάκο
«Στο δήμο της Παιανίας ζούσε μια γυναίκα που το όνομά της ήταν Φύη, ψηλή τέσσερις πήχεις παρά τρία δάχτυλα και επιπλέον ωραία. Αυτής της γυναίκας τής φόρεσαν πανοπλία, την ανέβασαν σε άρμα και αφού τη δασκάλεψαν πώς να στέκεται, ώστε να φαίνεται όσο γινόταν πιο μεγαλόπρεπη, την οδηγούσαν στέλνοντας μπροστά κήρυκες, που έφτασαν στην πόλη και φώναζαν ό,τι τους είχαν προστάξει, λέγοντας αυτά:
“Αθηναίοι, δεχθείτε με αγαθή ψυχή τον Πεισίστρατο, που η Αθηνά, τιμώντας τον πάνω από κάθε άνθρωπο, η ίδια τον φέρνει πίσω στην ακρόπολή της”. Οι κήρυκες λοιπόν σκόρπισαν παντού κι αυτά φώναζαν, και αμέσως στις συνοικίες απλώθηκε η φήμη πως η Αθηνά φέρνει πίσω τον Πεισίστρατο· οι άνθρωποι της πόλης, πιστεύοντας πως η γυναίκα αυτή ήταν θεά, προσκύνησαν τούτη την ύπαρξη και δέχονταν τον Πεισίστρατο». Ηροδότου Ιστορίαι, 1, 60, 2- 5, μετάφραση Δ. Μαρωνίτης, εκδόσεις Γκοβόστης, Αθήνα, 1964
Το περιστατικό που μνημονεύει ο Ηρόδοτος σχετίζεται με τη δεύτερη άνοδο του Πεισιστράτου στην εξουσία. Ο τρόπος επανάκτησης της αρχής από τον ευφυή τύραννο θεωρείται αδιανόητα απλοϊκός και τερατωδώς χοντροκομμένος ώστε να πιστέψουν κάτι τέτοιο οι Αθηναίοι. Είναι δυνατόν οι πολίτες των Αθηνών, που θεωρούνταν από τους υπόλοιπους Ελληνες, ήδη από την προκλασική εποχή, έξυπνοι, καλλιεργημένοι και πολιτικά πεπαιδευμένοι, να πιστέψουν τέτοια μασκαράτα; Θα μπορούσε έστω ένας αφελής να παραδώσει τα πολιτικά δικαιώματά του σ’ έναν τύραννο επειδή οι εμπροσθοφύλακές του μοστράρουν στα πλήθη μια κοπέλα που ντύσανε θεά Αθηνά; Ο Ηρόδοτος γράφει χαρακτηριστικά: «ο Πεισίστρατος […] για να πετύχει την επιστροφή του στην Αθήνα μηχανεύτηκε ένα σχέδιο, που εγώ το βρίσκω πολύ αφελές (όταν μάλιστα είναι γνωστό ότι οι Ελληνες από παλιότερα ξεχώρισαν από τους βαρβάρους, έτσι που και ευφυέστεροι ήσαν και απαλλαγμένοι από ανόητες αφέλειες) – αν πραγματικά αυτοί τότε μηχανεύτηκαν να κάνουν κάτι τέτοιο στους Αθηναίους, που είχαν τη φήμη πως ήσαν πρώτοι στη σοφία ανάμεσα στους Ελληνες».
Οι «πρώτοι στη σοφία ανάμεσα στους Ελληνες» Αθηναίοι παρασύρθηκαν από το προπαγανδιστικό άρμα του Πεισιστράτου για λόγους που εύκολα μπορούν να αντιληφθούν όσοι έχουν επαφή με τις ταχυδακτυλουργίες της εξουσίας και από τη μαγνητική επιρροή που ασκούν στην πλειοψηφία λέξεις και φράσεις-κλειδιά, καθώς και η χρήση των συμβόλων.
Ο πυρήνας όλων των τεχνασμάτων, που χρησιμοποιούν οι εξουσιαστές για να καθιστούν τον λαό συναυτουργό της καταπάτησης των ελευθεριών τους, είναι ο κατοπτρισμός της βούλησής τους σε κάτι που ξεπερνά και τους ίδιους και τους πολίτες: δεν είναι ο τύραννος που ζητά την απόλυτη εξουσία, αλλά ο Θεός ο ίδιος το αξιώνει. Δεν είναι ο τύραννος που απαιτεί να πατήσει πάνω στις ελευθερίες των ανθρώπων αλλά οι περιστάσεις, ο πόλεμος, η οικονομική κρίση, η πανδημία, η κλιματική αλλαγή, η πτώση του μετεωρίτη, τα όντα από το Διάστημα.
Φυσικά, αυτού του είδους οι πολιτικές και κοινωνικές ταλαντώσεις δεν προκαλούνται από τους τυράννους, τους σφετεριστές των πάσης φύσεως εξουσιών, αλλά από δυναμικές που αναπτύσσονται επί μακρό χρονικό διάστημα εντός των κοινωνιών. Επιπλέον, η χρήση αυτών των τρικ υπάγεται, όπως όλα, στο επιστητό, στην ασφυκτική δεσποτεία των φυσικών νόμων. Εχει, δηλαδή, ημερομηνία λήξης και αποτελεί μια αμφίστομο μάχαιρα: βοηθά στην απόκτηση της εξουσίας ή στην παραμονή σε αυτήν, αλλά εξασθενεί τις μακρόχρονες προοπτικές της. Τα εξουσιαστικά, προπαγανδιστικά τερτίπια υφαρπαγής ανοχής και συναίνεσης στην εφαρμογή πολιτικών δεν πάνε μακριά δίχως την ενεργή συστράτευση της πλειοψηφίας. Τίποτε στην πολιτική δεν μπορεί να επιβιώσει για πολύ δίχως τη σφραγίδα των λαϊκών δυνάμεων. Μπορεί, ωστόσο, να χρησιμεύσει για την προπαρασκευή του επόμενου εξελικτικού σταδίου μιας οργανωμένης πολιτείας.
Οι μετρ της προπαγάνδας ικανοποιούν για λίγο τους νυν και βοηθούν τη μακροημέρευση της επόμενης κατάστασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τυραννίδα των Πεισιστρατιδών σε θεσμικό και πολιτειακό επίπεδο θεωρείται ένα μεσοδιάστημα που καταλαμβάνει το κρίσιμο χρονικό σημείο ανάμεσα σε δύο μεγάλης κλίμακος πολιτειακές μεταρρυθμίσεις – αυτές του Σόλωνα και του Κλεισθένη.
Ο ίδιος ο Πεισίστρατος, ο οποίος για πολλούς λόγους μπορεί να θεωρηθεί ο αυθεντικός πατέρας της άσβεστης φλόγας του αρχαίου αθηναϊκού θαύματος, πέρασε στην αφάνεια. Αυτό συνέβη επειδή το έργο του διασύρθηκε από τον γιο του, Ιππία, και ακολούθως ο Περικλής αποδέχθηκε την κληρονομιά των νικών στα Μηδικά και της καρποφόρας πεισιστράτειας ειρήνης, η οποία προηγήθηκε.
Αν συνέβη αυτό με τον χαρισματικό Πεισίστρατο, φανταστείτε τι μπορούν να υποστούν σημερινοί, αξιοθρήνητοι τυραννίσκοι…
