Αναμφισβήτητα, η πανδημία του Covid-19 επιτάχυνε την αποσύνθεση της μεσαίας τάξης, που άρχισε με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης.
Από τον Αλκιβιάδη Κ. Κεφάλα*
Ο Ψυχρός Πόλεμος και ο διπολικός κόσμος απέκρυπταν τους δαίμονες και τις αντιφάσεις του καπιταλισμού, τα οποία για πρώτη φορά μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση ανέδειξε το χρηματιστηριακό κραχ του 1929. Οι αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος είναι εγγενείς με αυτό, επειδή οι χαμηλοί μισθοί εμποδίζουν την απορρόφηση και τη διανομή της αυξανόμενης βιομηχανικής παραγωγής, με αποτέλεσμα την κατάρρευση της οικονομικής ισορροπίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σήμερα, 90 χρόνια μετά το κραχ του 1929, γινόμαστε μάρτυρες των ίδιων αντιφάσεων. Ο παγκόσμιος παραγωγικός καπιταλισμός έχει μεταφερθεί στην Κίνα, ενώ ο άυλος και μη παραγωγικός διαχειριστικός καπιταλισμός διαλύει τη μεσαία τάξη, η οποία αδυνατεί να καταναλώνει προϊόντα.
Η χρηματοπιστωτική ελίτ, τρομοκρατημένη από την παγίδα της παγκοσμιοποίησης που η ίδια έθεσε στον εαυτό της, αδυνατεί να αντιληφθεί το οικονομικό επαναλαμβανόμενο λάθος. Με τον ίδιο τρόπο που ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήρε προσωρινά το οικονομικό αδιέξοδο της σχέσης παραγωγής και εργασίας με την κατανάλωση, έτσι και το δόγμα Rumsfeld/Cebrowski, μέσω του οποίου λεηλατήθηκαν οι οικονομικοί και ενεργειακοί πόροι των χωρών που δεν ανήκαν στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα, διέσωσε την ανισορροπία μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης την τελευταία εικοσαετία. Η προσπάθεια του Ντόναλντ Τραμπ να επαναφέρει τον παραγωγικό καπιταλισμό στην Αμερική απέτυχε, επειδή οι χρηματοπιστωτικές ελίτ αποφάσισαν τον πλήρη αυτοματισμό της παραγωγής την επόμενη εικοσαετία.
Το πρόβλημα διαχείρισης της αυξανόμενης ανεργίας φαίνεται ότι το λύνουν προσωρινά η πανδημία του Covid-19 και η πρεκαριατοποίηση της κοινωνίας (επιδόματα). Ο υποχρεωτικός εγκλεισμός στο σπίτι και η τηλεργασία, καθώς και η μείωση της κατανάλωσης και της παραγωγής λόγω της ακινησίας αφενός μετακίνησαν το σημείο ισορροπίας, αφετέρου επέτρεψαν τον μαζικό και απόλυτο έλεγχο του πληθυσμού, με αποτέλεσμα να αποφευχθούν οι κοινωνικές αντιδράσεις αυτή τη μεταβατική περίοδο του μετασχηματισμού της οικονομίας και της εργασίας.
Σε αυτό το οικονομικό πλαίσιο αβεβαιότητας, ο πρόεδρος του Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, Κλάους Σβαμπ, δημοσίευσε το βιβλίο του «Η Μεγάλη Επανεκκίνηση». Ο συγγραφέας του δεν είναι τυχαίο πρόσωπο, επειδή υπήρξε διευθυντής της ελβετικής εταιρίας Escher-Wyss, που είχε αναλάβει την κατασκευή της ατομικής βόμβας της Νοτίου Αφρικής, αντίθετα με την απόφαση 418 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Όμως, παρά την εκτενή διαφήμιση του βιβλίου από τους πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους των ελίτ, το βιβλίο είναι μια χαοτική συρραφή απόψεων διάσημων συγγραφέων και γνωστών οικονομικών κύκλων, άνευ ουσιαστικής προτάσεως για τη μετα-Covid-19 εποχή, που θα εξισορροπήσει τη σχέση παραγωγής και κατανάλωσης. Το βιβλίο προσπαθεί με ρηχά επιχειρήματα να τεκμηριώσει την ανάγκη διατήρησης των προνομίων των ελίτ, που όχι μόνο δεν προτείνουν τίποτα σημαντικό, αλλά, αντιθέτως, δέχονται τα πάντα αρκεί να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Η ισορροπία μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα καθορίσει τη βιωσιμότητα του οικονομικού συστήματος, δεν αναλύεται, επειδή μια λειτουργική λύση θα απειλήσει τα προνόμια των ολίγων.
Οι ελίτ δεν επιθυμούν να αντιληφθούν ότι ο παραγωγικός οργασμός της Κίνας δεν μπορεί πλέον να καταναλωθεί, επειδή τα εισοδήματα των εργαζομένων δεν μπορούν να καλύψουν το κόστος της παραγωγής μέσω της κατανάλωσης. Μέσα σε αυτό το οικονομικό πλαίσιο, βεβιασμένες πολιτικές και οικονομικές κινήσεις, με πρόφαση την κλιματική αλλαγή και την πανδημία, επιβεβαιώνουν ότι είναι επιζήμιες επειδή επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο τη σχέση παραγωγής και κατανάλωσης. Στην Ελλάδα, το κλείσιμο των σταθμών ηλεκτρικού ρεύματος με λιγνίτη επιβαρύνει την αξία του ηλεκτρικού ρεύματος και το κόστος μετακυλίεται στους πολίτες, μειώνοντας ακόμη περισσότερο την αγοραστική και καταναλωτική τους δύναμη.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η ενθάρρυνση της κυκλοφορίας καινούργιων αυτοκινήτων στο κέντρο της Αθήνας δεν πρόκειται να παροτρύνει τους πολίτες να τα προμηθευτούν, επειδή το κόστος υπερβαίνει κατά πολύ την αγοραστική τους δύναμη. Παράλληλα, η ελεύθερη κίνηση στο κέντρο των Αθηνών αυτοκινήτων με υγραέριο εκ κατασκευής και ο περιοδικός αποκλεισμός των παλαιότερων αυτοκινήτων βενζίνης, που έχουν μετατραπεί σε αυτοκίνητα υγραερίου, αποδεικνύει ότι οι ελίτ ενδιαφέρονται μόνο για την αύξηση της παραγωγής της αυτοκινητοβιομηχανίας, χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν την εγχώρια δυνατότητα κατανάλωσης. Οπως παγκοσμίως, έτσι και εδώ τα αντιφατικά πολιτικά μέτρα περιορίζουν τους βαθμούς ελευθερίας της μεσαίας τάξης και επιδεινώνουν την οικονομική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται η συρρίκνωση των εισοδημάτων και να χειροτερεύει διαρκώς η σχέση παραγωγής και κατανάλωσης, με απρόβλεπτες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στο μέλλον.
*Διδάκτωρ Φυσικής του πανεπιστημίου του Manchester, UK, δ/ντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
