Πριν από 32 χρόνια, στις 9 Νοεμβρίου 1989, όλη η Ευρώπη καταδίκαζε τα τείχη. «Ποτέ νέα τείχη στην Ευρώπη». Μόλις είχε κατεδαφιστεί το πλέον επαίσχυντο τείχος στην ήπειρο – το Τείχος του Βερολίνου. Και εμείς το πιστέψαμε! Λέτε να φταίει ο Φουκουγιάμα γι’ αυτό; Εκείνος καλούπωσε τη μεγάλη ιδέα για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η καθολική επικράτηση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας υπηρετήθηκε σαν ιστορική νομοτέλεια. Η Ευρώπη ανακτούσε την πολιτική της ενότητα, η Γερμανία ξαναγεννήθηκε, η δημοκρατία επέστρεφε στις χώρες του ανατολικού τμήματός της και η Σοβιετική Ενωση τελικά κατέρρεε.
- Από την Ζέζα Ζήκου
Ολα, σχεδόν αναίμακτα. Μέχρι το τέλος του 1989, ολόκληρο το οχυρό της σοβιετικής Ευρώπης είχε καταρρεύσει. Οι επαναστάσεις εκείνες ήταν αναίμακτες, κερδήθηκαν σε στρογγυλά τραπέζια των καπιταλιστών και όχι στα οδοφράγματα, με εξαίρεση αυτή της Ρουμανίας. Αυτό που ο περισσότερος κόσμος ήθελε, στα τέλη του 1989, ήταν κάτι σαν κοινωνική δημοκρατία. Με άλλα λόγια, ελευθερία, οικονομία της αγοράς αλλά κι ένα ισχυρό κράτος κοινωνικής πρόνοιας. Ευλόγως, η κοινή γνώμη σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να συνδυάσει την ελευθερία και την ευημερία του καπιταλισμού με τα κοινωνικά προνόμια του κομμουνισμού. Αλλά έσφαλε…
Ενας νέος κόσμος χωρίς τείχη, θεωρούσαμε ότι άνοιγε μπροστά μας. Ηταν λάθος… Το βλέπουμε στο τείχος του αίσχους της εισβολής και κατοχής της Κύπρου από την Τουρκία και στο θανάσιμο τείχος του Ισραήλ που έχει αιχμαλωτίσει την ιστορική Ιερουσαλήμ. Το βλέπουμε και στα αόρατη τείχη της οικονομίας, που χωρίζουν όλες τις κοινωνίες και αποδεικνύονται ανθεκτικότερα από το Τείχος του Βερολίνου. Το βλέπουμε να έχει καταλήξει στην εξίσωση της δημοκρατίας με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Η θρησκεία ξαναβρήκε τον κεντρικό της ρόλο στη Μέση Ανατολή. Ο Μωάμεθ ίδρυσε την τέλεια θρησκεία που δεν επιδέχεται βελτιώσεις ώστε κάθε ανατρεπτικό τζιχάντ (ιερός πόλεμος) να επαναφέρει την κοινωνία των πιστών στο αρχικό πρότυπο. Δυστυχώς τα παιδιά του Ισλάμ πολλαπλασιάζονται πιο γρήγορα από τους άθρησκους πληθυσμούς της Ευρώπης. Εχουν στήσει το δικό τους χορό γύρω από το αίμα.
Την υπερφίαλη άποψη του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας και του Ψυχρού Πολέμου μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, ακολούθησαν οι εκρηκτικές γεωπολιτικές εξελίξεις που την καταχώνιασαν οριστικά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Δεν ζούμε το τέλος της Ιστορίας αλλά το τέλος της παγκοσμιοποίησης (έτσι όπως την ξέραμε). Παγκοσμιοποίηση στην οικονομία και κοινωνίες πολυπολιτισμικές και πολυεθνείς, ως προς τη σύνθεσή τους, επικράτησαν ως αντιλήψεις απόλυτα συνυφασμένες μεταξύ τους. Η διαπάλη μεταξύ των «οικουμενικών» και «εθνικιστικών» αντιλήψεων είναι μακρά και απέληξε στην Ευρώπη υπέρ του εθνικισμού, πολύ πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Από την άποψη αυτή, είναι κρίσιμο να επισημανθεί ότι την πύλη της μαζικής μετανάστευσης στην Ευρώπη, που την παρασύρει σε ήπειρο ενός «χάους εθνοτήτων» –κατά τους εθνικιστές–, άνοιξε μία Γερμανίδα καγκελάριος, η Αγκελα Μέρκελ.
Η Ευρώπη… είναι η μεγάλη χαμένη καθώς απέκτησε σύνορα με πεδία πολέμων και ισλαμικού μίσους. Υποδέχεται κύματα μεταναστών και προσφύγων. Δοκιμάζεται βάναυσα η εσωτερική συνοχή της, δοκιμάζεται το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών της, δοκιμάζονται οι προσδοκίες των νεότερων γενεών, δοκιμάζεται η ίδια η υπόσταση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Με τα κυνικά της τείχη, που τα υψώνει ο εθνοφυλετισμός διαφόρων ηγετίσκων της, να ανταγωνίζονται τα Σινικά. Η ελληνικότητα πάντως, παρά το τεράστιο φορτίο που δέχεται απροετοίμαστη, αντέχει. Δεν χάλασε. Δεν τη ΧΑλασαν όλη, οι χρυσαυγίτες, όσο κι αν το προσπάθησαν. Η ευρωπαϊκότητα όμως δεν είναι γερή. Δεν μπορεί να είναι γερή, όταν αρκετές χώρες με αρχηγό τη Γερμανία, δίνουν συνεχώς εντολές στην Ελλάδα «να φυλάξει τα σύνορά της» μόνη της. Να χτίσει δηλαδή «θαλάσσια τείχη».
Ζούμε περίοδο τεκτονικών, ιστορικών γεωπολιτικών αλλαγών, που αγγίζουν βίαια και την Ελλάδα. Πόσο γρήγορα οι θύτες μας ενέπλεξαν στο ρόλο του πρόθυμου θύματος, για να εφαρμόσουμε τα κόλπα του ισχυρού στο πετσί του ασθενέστερου. Αλλά νέου είδους τείχη υψώνονται συνεχώς, αυτή τη φορά απέναντι στα «επικίνδυνα κράτη» και στις «επικίνδυνες τάξεις» που διογκώνει η αποδόμηση του κοινωνικού κράτους στις μητροπόλεις. Τα παλιά εμπόδιζαν τους πολίτες να βγουν, τα καινούργια εμποδίζουν τους αποκλεισμένους να μπουν.
Ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν παραλληλίζει τη μεταχείριση των κοινωνικά αποκλεισμένων στον σύγχρονο, δυτικό κόσμο με την κατηγορία του homo sacer στο αρχαίο, ρωμαϊκό δίκαιο. Ο όρος «ιερός άνθρωπος» έχει διττή σημασία: κανείς δεν μπορεί να τον αγγίξει χωρίς να μιανθεί ο ίδιος, ενώ, αν και δεν είναι θεμιτό να θυσιαστεί, όποιος τον σκοτώσει δεν θα καταδικαστεί για ανθρωποκτονία. Ακόμα χειρότερα, η ρηγμάτωση επεκτείνεται όχι μόνο μεταξύ των εθνών, αλλά και στο εσωτερικό τους, με χαρακτηριστικό φαινόμενο τις «περιφραγμένες κοινότητες» των πλουσίων, που φυτρώνουν σαν μανιτάρια. Πίσω από τείχη με ηλεκτροφόρα καλώδια, κάμερες παρακολούθησης και ιδιωτικούς φρουρούς ασφαλείας, οι εύπορες τάξεις αναζητούν ασφάλεια από τον επικίνδυνο «όχλο». Στη νηπιακή της ηλικία, η αστική τάξη αναπτύχθηκε μέσα από τις οχυρωμένες κοινότητες του όψιμου Μεσαίωνα, τα περίφημα bourgs (εξ ου και ο όρος «μπουρζουαζία»). Θα έλεγε κανείς ότι αιώνες αργότερα επιστρέφει στην προϊστορία της, με έναν εθελοντικό εγκλεισμό που μοιάζει με την κοινωνική της Νέμεση. Τα νέα τείχη του γεωπολιτικού αποκλεισμού, είναι τα τείχη ντροπής του 21ου αιώνα…
