Η ελληνική διπλωματία αναζητεί μεθόδους αντιμετώπισης των εθνικιστών στα Σκόπια και της -στα όρια εμπαιγμού- αδιαλλαξίας των Τιράνων, αλλά οι ενέργειές της, όπως και σε άλλες περιόδους, υπονομεύονται από τις παράλληλες εξελίξεις στη Βοσνία.
- Από τον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΤΑΡΚΑ*
Η πρόσφατη βαλκανική Ιστορία δείχνει ότι, σε κρίσιμες φάσεις, ο σχεδιασμός της Αθήνας ανατράπηκε από γεγονότα στη Βοσνία τα οποία μετέβαλαν τις ισορροπίες με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.
Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 1992 η επέκταση του εμφυλίου της (τυπικά ενιαίας) Γιουγκοσλαβίας στην περιοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης σήμανε μείζονα αλλαγή της πολιτικής των ΗΠΑ σε ολόκληρα τα Βαλκάνια. Η ξαφνική προτεραιότητα της Ουάσινγκτον να προστατεύσει, αδιακρίτως, τους μουσουλμάνους της Βοσνίας (εννέα χρόνια πριν «ξυπνήσει» με τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου 2001) είχε ως πρώτο θύμα τον Σέρβο πρόεδρο Σλ. Μιλόσεβιτς. Μέχρι τότε η Ουάσινγκτον συμπορευόταν με τον Μιλόσεβιτς ή, έστω, τον ανεχόταν ως χρησιμότατο για τον έλεγχο των βαλκανικών συσχετισμών και ως αντίβαρο στην τότε ΕΟΚ που συρόταν από τη γερμανική πολιτική διαμελισμού της Γιουγκοσλαβίας. Το δεύτερο θύμα του 1992 ήταν η διαμάχη Αθήνας – Σκοπίων, για την οποία, όπως έχει αποκαλυφθεί από τη διαρροή απόρρητων τηλεγραφημάτων, η αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας έκρινε νωρίτερα πως «οι ελληνικοί φόβοι είναι πραγματικοί ακόμα κι αν δεν υποστηρίζονται από την πραγματικότητα των σημερινών δυνατοτήτων ή προθέσεων της Μακεδονίας».
Στη συνέχεια, τον Σεπτέμβριο 1995, η αιματοχυσία στη Βοσνία διευκόλυνε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να πιέσει την Αθήνα για -μερικό- κλείσιμο της διαμάχης με τα Σκόπια σαν απαραίτητο στοιχείο επίτευξης βαλκανικής σταθερότητας. Ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Ρ. Χόλμπρουκ ήλθε στην Αθήνα, τονίζοντας στον πρωθυπουργό Αν. Παπανδρέου ότι «είμαι εξουσιοδοτημένος από τον πρόεδρο Κλίντον να βρω λύση στο πρόβλημα των Σκοπίων που δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στις προσπάθειες ειρήνευσης στη Βοσνία». Ο Χόλμπρουκ αφηγήθηκε αργότερα ότι η διαπραγμάτευση με τον Παπανδρέου «ήταν η πιο σύντομη της ζωής μου» και πως «χρησιμοποιήσαμε το επιχείρημα ότι βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο στη Βοσνία, γιατί προκαλεί μεγάλη εντύπωση». Αμερικανικές πιέσεις ασκούνταν και στον αείμνηστο πρόεδρο της Ν.Δ. Μιλτιάδη Εβερτ. Μάλλον βιαστικά, ο Εβερτ εξέφρασε την ευχή «το Γιουγκοσλαβικό και το Σκοπιανό να λυθούν, χρονικά, μαζί».
Εν έτει 2021 δεν γίνονται ένοπλες συγκρούσεις, αλλά οι βαλκανικές χώρες και οι μεγάλες δυνάμεις καταλήγουν -ανεπίσημα- στο κοινό συμπέρασμα ότι η Συμφωνία του Ντέιτον για την ειρήνευση στο Βοσνία πνέει τα λοίσθια 26 χρόνια μετά την υπογραφή της. Το τεχνητό κράτος της Βοσνίας (που πάντοτε ήταν μωσαϊκό εθνοτήτων και θρησκειών, οδηγώντας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) καταρρέει υπό το βάρος εσωτερικών συγκρούσεων και ξένων παρεμβάσεων. Εμπειρος Ελληνας πολιτικός, που χειρίστηκε επιτυχώς πολλά κρίσιμα θέματα, σημειώνει σε συνομιλητές του ότι, λόγω της Βοσνίας, ίσως αλλάξουν τα πάντα στην περιοχή σε σχετικά σύντομο χρόνο.
Το σημερινό μείγμα της Βοσνίας έχει απ’ όλα! Η Ρωσία ενίσχυσε την επιρροή της, σημειώνοντας μεγάλη διπλωματική επιτυχία στις αρχές Νοεμβρίου. Επέβαλε στο Συμβούλιο Ασφαλείας τον περιορισμό αρμοδιοτήτων, σε θέματα ασφάλειας, του υψηλού εκπροσώπου του ΟΗΕ (Γερμανού Χριστιανοδημοκράτη Κρ. Σμιντ), όπως απαιτούσε ο Σέρβος εκπρόσωπος στην προεδρία της Βοσνίας Μ. Ντόντικ (παραδοσιακός ηγέτης της Republika Srpska). Από την πλευρά της, η Τουρκία εκμεταλλεύεται τους μουσουλμάνους για να μεγιστοποιήσει τη διείσδυσή της, υποστηρίζοντας εξόφθαλμα τον Βόσνιο εκπρόσωπο στην προεδρία Μπακίρ Ιζετμπέγκοβιτς (γιος του πρώτου προέδρου Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς που πρωταγωνίστησε στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο).
Η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ έχουν σύμπτωση (όχι πάντως ταύτιση) απόψεων. Ο πρόεδρος Τζ. Μπάιντεν και η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ δεν αποκλείουν την αναβίωση ενός παλαιού μηχανισμού κυρώσεων έναντι προσώπων που πυροδοτούν ένταση στα Βαλκάνια. Η κατάσταση έχει εξοργίσει, ειδικά, την κυρία Μέρκελ. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής Ε.Ε. – Δυτικών Βαλκανίων και ενώπιον του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη η απερχόμενη Γερμανίδα ηγέτιδα φέρεται ότι -κυριολεκτικά- «έβαλε τις φωνές» στον Βούλγαρο πρόεδρο Ρ. Ράντεφ. Υποστήριξε πως η αρνητική στάση της Σόφιας κατά των Σκοπίων και, εν μέρει, της Αλβανίας αποσταθεροποιεί τη Βοσνία και ολόκληρα τα Βαλκάνια. Κοινώς, η Βουλγαρία αρχίζει να «πληρώνει» το κόστος της πολιτικής της.
Το ερώτημα είναι αν η επόμενη που θα «πληρώσει» είναι η Ελλάδα. Προς το παρόν η κυβέρνηση τηρεί στάση αναμονής και διευκολύνεται από τη βουλγαρική στάση. Αν αποφευχθεί κάποια δυσάρεστη έκπληξη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 16ης Δεκεμβρίου, ενδεχομένως η Αθήνα να μην αντιμετωπίσει άμεσα πιέσεις για τα Σκόπια και, γενικά, τα Βαλκάνια, καθώς δεν εντάσσονται στις προτεραιότητες της γαλλικής προεδρίας της Ε.Ε. στο πρώτο εξάμηνο του 2022.
* Εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιριών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη
