Φανέρωσε μου τη μάσκα που κρύβεις, κάτω από τη μάσκα που φοράς… Ένα κράτος… που η κυβέρνησή του λειτουργεί σαν επιχείρηση ήταν μέχρι τώρα αποκύημα μόνο της επιστημονικής φαντασίας (αν και κάποιοι ιστορικοί αναγνωρίζουν έναν τέτοιο τύπο κράτους στη μεσαιωνική Φλωρεντία).
Όμως η πραγματικότητα μερικές φορές ξεπερνά ακόμη και την πιο καλπάζουσα φαντασία, ιδιαίτερα από τότε που η μνημονιακή χρεοκοπία της χώρας παρέδωσε το μέλλον μας στους βιαστές της. Σήμερα αυτό το είδος οικονομικής – τεχνοκρατικής σκέψης, ενδημεί στο Μαξίμου του Κυριάκου Μητσοτάκη. Πιστεύουν σε ένα σύγχρονο(!) επιτελικό κράτος που πρέπει να γίνει πράγματι ό,τι βλέπει σ’ αυτό ο Μαξ Βέμπερ: Μια μεγάλη επιχείρηση.
Η χώρα μπορεί να σωθεί μας λένε… αυτοί που εκπροσωπούν την οικονομική – τεχνοκρατική σκέψη. «Αρκεί ΝΑ ΚΛΕΙΣΕΙ… το κράτος». Κι αν υπακούσουμε, λοιπόν, κ. Μητσοτάκη θα καταλήξουμε με μία «νεκρή» χώρα. Ακόμη και όταν ο Ανταμ Σμιθ υποστήριζε πως πρέπει να περιοριστεί ο ρόλος του κράτους, εννοούσε αποκλειστικά τον μερκαντιλισμό και τους περιορισμούς που έθεταν τα ισχυρά κράτη στο εμπόριο. Ο Σμιθ αποστρεφόταν τους περιορισμούς στο εμπόριο, είτε αυτοί προέρχονταν από τα μονοπώλια είτε από τα κράτη. Ήθελε το κράτος να προωθεί την εγχώρια παραγωγή και το ελεύθερο εμπόριο – πολιτική που έμεινε γνωστή ως «Laissez faire». Τόσο πολύ μίσησαν οι Άγγλοι αυτή την αιρετική ιδέα, που αρνήθηκαν να της δώσουν αγγλικό όνομα. Ανάμεσα στα άλλα ελαττώματά τους, λοιπόν, οι νεοφιλελεύθεροι προπαγανδιστές είναι και κακοί ιστορικοί, όταν ερμηνεύουν το «Laissez faire» ως κατάργηση κάθε κρατικής παρέμβασης.
Η πανδημία έριξε τις μάσκες με συνέπεια οι άριστοι του κ. Μητσοτάκη να παλινδρομούν στην ιδεοληπτική τους σύγχυση για το “κράτος”. Ηδη πριν από ογδόντα τόσα χρόνια ο διορατικός νομικός Καρλ Σμιτ έγραφε: «Στο εξής, θα πρέπει να υπάρχουν μόνον οργανωτικά – τεχνικά και οικονομικά – κοινωνιολογικά καθήκοντα, όχι όμως πολιτικά ζητήματα». Η υποταγή του κράτους και της πολιτικής του στα οικονομικά συμφέροντα απονομιμοποιεί και τα δύο. Όπως είχε γράψει ο δικός μας Παναγιώτης Κονδύλης (ο πολυτιμότερος Έλληνας φιλόσοφος της ζωής μας, που έφυγε νωρίς), «το μοναδικό πράγμα που ένα κράτος θα μπορούσε να εγγυηθεί είναι η μετατροπή όλων των οικονομικών πολέμων σε εμφύλιους πολέμους. Εκεί μας πάει η ταξική σύγκρουση…». Υστερα από τις συνέπειες που βιώνει η ελληνική κοινωνία και η χώρα, ουδείς πολιτικός δεν είναι πια ούτε αφελής ούτε «αθώος».
Σαν μια μονομαχία… ανάμεσα σε δύο μεγάλους θεωρητικούς του καπιταλισμού μοιάζουν οι προσπάθειες που καταβάλλουν οι κυβερνήσεις για να ξεκολλήσουν τις χώρες τους από την ακρίβεια και την πανδημική κρίση χρέους. Ακόμη και οι πιο πρακτικοί ηγέτες, που νομίζουν ότι έχουν ανεξάρτητη σκέψη, είναι συνήθως υπόδουλοι κάποιου εκλιπόντος οικονομολόγου, έγραφε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς στο κλασικό έργο του «Γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος». Ο Κέινς πίστευε πως σε καιρούς κρίσης, όταν οι τράπεζες δεν δανείζουν, οι επιχειρηματίες δεν επενδύουν και οι καταναλωτές δεν αγοράζουν, το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει και να δανείζει ή να τυπώνει χρήμα για να ξαναπάρει μπροστά η οικονομία. Το πρόβλημα είναι πως οι πολιτικοί πάντα έμπαιναν στον πειρασμό να το κάνουν αυτό ακόμη και χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό πρόβλημα (προκαλώντας μια τεχνητή ευημερία τουλάχιστον μέχρι την επόμενη εκλογή τους). Οι πρώτοι υπονομευτές των θεωριών του Κέινς υπήρξαν αυτοί οι πολιτικοί.
Στον αντίποδα του Κέινς βρέθηκε ένας άλλος μεγάλος οικονομολόγος, ο Αυστριακός Φρίντριχ φον Χάγιεκ. Γλίτωσε από τον Χίτλερ, αλλά στο Σικάγο όπου κατέφυγε δεν «γλίτωσε» από τον Φρίντμαν. Οι δύο άνδρες έγιναν φίλοι και συνεργάτες και θεωρούνται σήμερα οι αρχιερείς του νεο-φιλελευθερισμού. Το πιστεύω τους ήταν πως «τίποτα δεν είναι δωρεάν». Ο ιδεολογικός προπαγανδιστής του περιοδικού «Economist» που υπογράφει ως “Καρλομάγνος” απευθύνει ένα κάλεσμα: «Ας αποδεχθούμε πως η πρόοδος είναι μια αυταπάτη. Και ας αλλάξουμε συμπεριφορά. Ισως υπάρχει καιρός για να αντιληφθούν οι Ευρωπαίοι πως πρέπει να συμβιβαστούν για να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη που απαιτείται για να περισώσουν ό,τι μπορούν από τον τρόπο ζωής τους». Η πρόοδος όμως είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή από όλους όπως τη θέλει ο «Καρλομάγνος». Μπορεί ο νικητής της μονομαχίας Κέινς-Χάγιεκ να μην είναι ακόμη γνωστός, αλλά οι οικονομίες των χωρών είναι ήδη πεδία μάχης σπαρμένα με πολυάριθμα θύματα, που καλούνται να ζήσουν φτωχότερα για να ζήσει πλουσιότερα ένα σύστημα που δεν είναι δικό τους.
«Τα πρώτα μέτρα που πήρα για τις παρενέργειες της πανδημίας στην οικονομία ήταν σοσιαλιστικά», είχε ομολογήσει σαρκαστικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στην «Κ», μιας και δόθηκαν, όπως εξήγησε, επιδόματα σε όλους εξίσου και όχι ανάλογα με την οικονομική επιφάνεια και τις απολαβές καθενός. Εξηγώντας πώς αντιμετωπίζει πλέον το Εθνικό Σύστημα Υγείας διαφορετικά και με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε σχέση με το παρελθόν. Και η μεταμέλεια του πρωθυπουργού κορυφώθηκε λέγοντας: «Πάντα πίστευα σε ένα ισχυρό κράτος, αλλά δεν φανταζόμουν τον τομέα της υγειονομικής ασφάλισης». Η ιδεολογική διάσταση της ομολογίας αυτής είναι σαφώς ορατή. Οπως έχει επισημάνει ο διάσημος καθηγητής του LSE, Κέβιν Φέδερστοουν, «ο κορονοϊός προσγειώνει τον νεοφιλελευθερισμό». «Το αποτέλεσμα του κορονοϊού», γράφει, «μπορεί να είναι ότι τώρα είμαστε όλοι σοσιαλδημοκράτες».
Ωστόσο η έλλειψη αξιόπιστων πολιτικών προτάσεων, έστρεψε τους πάντες -πανικόβλητα και στην Ελλάδα- να υιοθετήσουν τις αρχές του Κέινς σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης. Ομως η κατάσταση που καταγράφεται δυσμενώς από την ίδια την οικονομική πραγματικότητα ενόψει ενός τραγικού δημοσιονομικού αδιεξόδου, αφήνει τις πόρτες μισάνοικτες για να ξανα-εισβάλλουν τα ασήμαντα μηδενικά και οι εφιάλτες του παρελθόντος.
