Η είδηση της αιφνίδιας εξόδου του τουρκικού γεωτρύπανου στη Μεσόγειο Θάλασσα βορείως της Κύπρου το απόγευμα του Σαββάτου, 10 μέρες πριν από την προσδιορισμένη ημερομηνία πλεύσης του από την τουρκική κυβέρνηση, με βρήκε να μελετώ το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά «Το σκοτεινό δωμάτιο, 1967-1974» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο).
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Εχοντας ολοκληρώσει την ανάγνωση των 2/3 του περιεχομένου του, δεν μπορώ να μην ομολογήσω ότι βρίσκω εντυπωσιακές αναλογίες στους γεωπολιτικούς συσχετισμούς που επέτρεψαν την εισβολή της Τουρκίας το 1974 στην Κύπρο με τους τρέχοντες γεωπολιτικούς συσχετισμούς του 2022. Βρίσκω ενδιαφέρουσες αναλογίες σε όλα όσα συνέβαιναν στα παρασκήνια της ελλαδικής και της κυπριακής πολιτικής σκηνής τότε, σε σύγκριση με αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Η ατμόσφαιρα είναι δηλητηριασμένη. Βρίσκω επίσης εντυπωσιακές αναλογίες στη χορογραφία με την οποία εξελίχθηκαν τα δραματικά γεγονότα. Με διαφορετικές αφορμές, με διαφορετικούς πρωταγωνιστές, αλλά με τις ίδιες αιτίες. Δεν θέλω να πιστέψω ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα και ότι ως έθνος δεν πήραμε τα μαθήματά μας από την κυπριακή τραγωδία.
Αν έχει, άλλωστε, νόημα η έκδοση αυτού του βιβλίου τώρα που, όπως γράφει ο Αλέξης, «στέγνωσαν» τα γεγονότα, αλλά και κάθε βιβλίου που αφορά τη νεότερη Ιστορία μας (το επισημαίνω γιατί έχω κάνει αντίστοιχες απόπειρες για την αποκάλυψη των βαθύτερων αιτιών της γεωπολιτικής κρίσης Ελλάδος – ΗΠΑ – Ρωσίας μεταξύ 2004-2009), είναι για να διδασκόμαστε από τα λάθη μας και να μην τα επαναλαμβάνουμε.
Ανατριχιαστικές αναλογίες
Με την επισήμανση ότι στην αρχή αυτής της νέας κρίσης δυστυχώς φαίνεται ότι, όπως το 1974, πάλι υποτιμήσαμε τις πληροφορίες και εκτιμήσαμε ότι θα έχουμε ένα ήσυχο καλοκαίρι, ενώ ο Ερντογάν κατά την πάγια τακτική του, αφού κέρδισε όσα ήθελε στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ, επιστρέφει ακάθεκτος, παραθέτω τις ανατριχιαστικές αναλογίες τού τότε με το τώρα. Με την ευχή ότι δεν θα επιβεβαιωθούν μέχρι τέλους!
Το 1974 η Αμερική είχε έναν αδύναμο πρόεδρο, τον Ρίτσαρντ Νίξον, ο οποίος ήταν στο επίκεντρο αποκαλύψεων για το σκάνδαλο Watergate και η προσοχή του ήταν αφιερωμένη στο εσωτερικό και μόνο σε αυτό. Ο Παπαχελάς αποκαλύπτει, μάλιστα, ότι η διάρρηξη των γραφείων του Δημοκρατικού Κόμματος έγινε για να διαπιστώσει ο Νίξον αν το αντίπαλο κόμμα είχε στοιχεία για το γεγονός ότι η δικτατορία των Αθηνών είχε χρηματοδοτήσει μυστικά με $549.000 την προεκλογική του καμπάνια στις εκλογές του 1968, με ενδιάμεσο αχυράνθρωπο τον επιχειρηματία Τομ Πάπας!
Το 1974 επίσης, όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο, η Μόσχα δεν είχε κανένα ενδιαφέρον να αντιδράσει στις όποιες εξελίξεις στο Κυπριακό, καθώς τις θεωρούσε τότε εσωτερική υπόθεση του ΝΑΤΟ. Αυτό επιβεβαιώθηκε σε τηλεφωνική συνομιλία του Κίσινγκερ με τον Ρώσο πρέσβη στην Ουάσινγκτον. Έτσι η Τουρκία θεώρησε ότι ήταν η ιδανική στιγμή για να πραγματοποιήσει την εισβολή στην Κύπρο αξιοποιώντας τα τραγικά λάθη του αόρατου δικτάτορα Ιωαννίδη, ο οποίος υποτίμησε όλες τις προειδοποιήσεις να μην ανατρέψει τον Μακάριο, αλλά και του ίδιου του Μακαρίου, ο οποίος με τον περίφημο λόγο του στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υποστήριξε ότι η ανατροπή του παραβίασε τις συνθήκες των εγγυήσεων, έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή των Τουρκοκυπρίων και έδωσε τον απόλυτο νομικό λόγο στους Τούρκους για τον «Αττίλα». Έτσι, με αυτά τα δεδομένα (όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο), ο Τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετσεβίτ απέσπασε σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον μοιραίο Κίσινγκερ τη σιωπηρή συναίνεση των Ηνωμένων Πολιτειών για την εισβολή.
Δυστυχώς, ο γεωπολιτικός συσχετισμός σήμερα είναι τέτοιος, που με μία πρώτη εκτίμηση, εάν οι Τούρκοι επιχειρούσαν κάτι ανάλογο, δεν θα συναντούσαν ιδιαίτερες αντιστάσεις ούτε από τις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε από τη Ρωσία, με την οποία είναι στρατηγικός σύμμαχος, πολύ φοβόμαστε ούτε από την «ελπίδα» μας Γαλλία, την οποία επιχειρούν να εξαγοράσουν με παραγγελίες Rafale. Στις βαθιά διχασμένες ΗΠΑ ηγείται ένας αδύναμος πρόεδρος, ο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος για διαφορετικούς λόγους είναι τόσο ασθενής πολιτικά όσο ο Νίξον το 1974.
Το δε δόγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως φαίνεται και από τον πόλεμο της Ουκρανίας, είναι η πάση θυσία αποφυγή της άμεσης εμπλοκής τους σε οιαδήποτε σύρραξη σε όποια περιοχή, με δεδομένο ότι αυτή θα έχει και βαρύ πολιτικό κόστος στον δρόμο προς τις ενδιάμεσες εκλογές, αλλά και βαρύ οικονομικό κόστος. Στη Ρωσία ηγείται ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος όχι απλώς δεν είναι αδιάφορος για τα σχέδια του Ερντογάν, αλλά ως στρατηγικός του σύμμαχος τα χρηματοδοτεί και τα ενθαρρύνει – βλέπετε, εμείς δεν τον θέλαμε ως σύμμαχο, τον χάσαμε και τον στείλαμε στην αγκαλιά της Αγκυρας. Η διάσπαση του ΝΑΤΟ είναι στρατηγικός στόχος του Ρώσου ηγέτη.
Το 1974 είχαμε πετρελαϊκή κρίση, ενεργειακή κρίση. Οπως και σήμερα. Το 1974 ο Αμερικανός πρέσβης Χένρι Τάσκα πρότεινε στον αόρατο δικτάτορα Ιωαννίδη τη σύσταση μίας κοινής ελληνικής – αμερικανικής – τουρκικής εταιρίας για τη συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου στο Αιγαίο (η Ελλάς είχε μόλις ανακαλύψει το κοίτασμα στον Πρίνο της Θάσου).
Το 2022, μόλις προχθές, αφίχθη στην Αθήνα και είχε συναντήσεις με τους αρμόδιους υπουργούς Εξωτερικών Νίκο Δένδια και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα ο ειδικός σύμβουλος του προέδρου Μπάιντεν Αμος Χοκστάιν, ο οποίος έχει συγκεκριμένες απόψεις για τη συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Απόψεις οι οποίες εμπλέκουν ευθέως την Τουρκία στη συνεκμετάλλευση του ορυκτού μας πλούτου, αλλά προβλέπουν και τη μεταφορά του φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα που βρίσκονται στα νότια του νησιού από αγωγό που θα διέρχεται το κυπριακό έδαφος και θα καταλήγει στα τουρκικά παράλια.
Η πράσινη ενέργεια
Οι ελλιπείς ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου που διοχετεύουν στην αγορά οι Αμερικανοί και δεν είναι αρκετές για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της πανικόβλητης Ευρώπης είναι ο λόγος που αναγκάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να τροποποιήσουν ελαφρώς το δόγμα τους για την πράσινη ενέργεια. Ηδη η Exxon Mobil αντικατέστησε τη γαλλική εταιρία Total στις γεωτρήσεις που έχουν προκηρυχθεί από την Ελληνική Δημοκρατία νοτίως της Κρήτης.
Όχι τυχαία όμως, και προτού το τουρκικό γεωτρύπανο χαράξει πορεία για τα κυπριακά και τα ελληνικά χωρικά ύδατα, ο υπουργός Εξωτερικών κύριος Δένδιας είπε προχθές στη Λευκωσία στους Κύπριους πρέσβεις από όλο τον κόσμο ότι «η Κύπρος δεν κείται μακράν», ότι είμαστε «ενιαίο έθνος» με «ενιαίο εθνικό κέντρο», ενώ άφησε να εννοηθεί ότι θα ενεργοποιηθεί πάλι μετά τον επανεξοπλισμό μας το δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου. Αναγνωρίζοντας έτσι μετά την επιστροφή του από το πάντα (όπως και το 1974) καλά πληροφορημένο για τις τουρκικές διαθέσεις Λονδίνο ότι η πρώτη φάση της κρίσεως θα εξελιχθεί μεταξύ των ελληνικών και των κυπριακών χωρικών υδάτων. Το 1974, και συγκεκριμένα στις 28 Μαΐου εκείνης της χρονιάς, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ετσεβίτ έδωσε εντολή να πλεύσει υδρογραφικό σκάφος στα νερά του Αιγαίου και να πραγματοποιήσει έρευνες προκειμένου να εκβιάσει την Ελλάδα να καθίσει στο τραπέζι των απευθείας διαπραγματεύσεων για την υφαλοκρηπίδα.
Θα ακολουθούσε, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του κυρίου Παπαχελά, και γεωτρύπανο. Η χορογραφία που ακολουθεί ο Ερντογάν το 2022 στην επέτειο των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Αύγουστο μήνα, είναι ακριβώς ίδια! Θα εκβιάσει με το γεωτρύπανο για διαπραγματεύσεις. Σύμφωνα, άλλωστε, με αμερικανική έκθεση του 1974 η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε περιοχές που βρίσκονταν στο παρελθόν στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θεωρείται στην Τουρκία «εθνικό απωθημένο»! Και επειδή γνωρίζει ότι η συμμαχία δεν αντέχει διχασμό στο εσωτερικό της μέτωπο τη στιγμή που δίνει τον υπέρ πάντων αγώνα της στην Ουκρανία, θα ρισκάρει. Για να τα πάρει όλα!
Εμπόδια σημαντικά δεν φαίνεται να υπάρχουν, λοιπόν, για τον Ερντογάν και μάλιστα σε μια στροφή που το κέντρο βάρους του κόσμου μετατοπίζεται από τη Δύση στην Ανατολή. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός στη Μεσόγειο και η τυχόν αδιαφορία για τις αμερικανικές υποδείξεις θα επικυρώσει άλλωστε τη δραματική μεταβολή του παγκόσμιου γεωπολιτικού συσχετισμού και την ανάδυση νέων δυνάμεων.
Το 1974, τέλος, υπήρχε ένας ασύλληπτος εμφύλιος κορυφής μεταξύ της ελλαδικής και της κυπριακής πολιτικής ηγεσίας. Το 2022 ευτυχώς δεν υπάρχει αυτό, αλλά, την ώρα που ο Ερντογάν αιφνιδιάζει με το γεωτρύπανο, το ελληνικό πολιτικό σύστημα σπαράσσεται για πολλοστή φορά με αφορμή την υπόθεση των υποκλοπών. Έχει τον νου του αλλού. Η αντιπολίτευση, αξιωματική και ελάσσων, συνασπίζεται κατά της κυβέρνησης. (Μπορεί το θέμα να ανακινείται, από τη μία, στο πλαίσιο ενός παρασκηνιακού εμφυλίου μεταξύ φιλοκυβερνητικού μιντιακού κέντρου και στενού συνεργάτη του πρωθυπουργού, τον οποίο θέλει να εξουδετερώσει, και από την άλλη στο πλαίσιο ενός εσωκομματικού εμφυλίου μεταξύ του κύριου Ανδρουλάκη και εσωκομματικών του αντιπάλων, αλλά αυτό είναι ψιλά γράμματα για τον ΣΥΡΙΖΑ. Τιτανικός!)
Μοιάζει λοιπόν το 2022 με το 1974. Το κεντρικό ζήτημα που προβληματίζει όλο το καλοκαίρι κύκλους των Αθηνών είναι το εξής: Οι Τούρκοι, αν το αποφασίσουν, δεν θα χτυπήσουν πρώτοι. Ούτε το ’74 χτύπησαν πρώτοι. Αξιοποίησαν τον ελληνοκυπριακό εμφύλιο στο νησί για να υποστηρίξουν ότι παραβιάστηκαν οι συμφωνίες και επικαλέστηκαν την ιδιότητά τους ως εγγυήτριας δύναμης. Το ίδιο θα κάνουν και τώρα, ενδεχομένως. Θα επιχειρήσουν να μας σύρουν σε διαπραγμάτευση στον ΟΗΕ με την απειλή του γεωτρύπανου και, αν αυτό δεν συμβεί, το γεωτρύπανο θα κατευθυνθεί πιθανότατα σε μη οριοθετημένη περιοχή, την οποία όμως οι ίδιοι οι Τούρκοι έχουν επιχειρήσει να κατοχυρώσουν με το παράνομο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο που αναρτήθηκε δυστυχώς στα αποθετήριο Χαρτών του ΟΗΕ, ώστε να ισχυρίζονται σήμερα ότι κάνουν έρευνες σε δικά τους νερά.
Οι τρεις επιλογές
Σε μια τέτοια περίπτωση η Ελληνική Δημοκρατία έχει τρεις επιλογές:
• Εάν το γεωτρύπανο κατευθυνθεί προς την περιοχή μας και αποπειραθεί έρευνες στον βυθό της ελληνικής υφαλοκρηπίδας μόνο του, ίσως θεωρηθεί από τις ελληνικές νομικές υπηρεσίες ιδιωτικό σκάφος και, παρά τις εντυπώσεις, δεν θα αποφασιστεί κλιμάκωση. Μόνο οργίλα διαβήματα.
• Εάν το γεωτρύπανο κατευθυνθεί εκεί συνοδευόμενο από πολεμικά πλοία, όπως και το τουρκικό υδρογραφικό το 1974, μπορεί επίσης να προβούμε στις ίδιες διαμαρτυρίες και να το παρακολουθήσουμε να «διακορεύει» τον ελληνικό βυθό απαθείς και εξευτελιζόμενοι.
• Εάν το γεωτρύπανο, τέλος, κάνει κανονικές έρευνες στον ελληνικό βυθό και παραβιάσει ελληνική κυριαρχία και ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα -η τρίτη πιο επώδυνη αλλά και αξιοπρεπής εθνικώς επιλογή-, τότε ο μόνος δρόμος που υπάρχει είναι το πλήγμα. Με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη συνέχεια. Καθώς, όταν λαμβάνεις μία τέτοια απόφαση, θα πρέπει να έχεις τη δυνατότητα να προβλέψεις σε ποιο άλλο σημείο της ελληνικής επικράτειας θα επιχειρήσουν αντιπερισπασμό οι Τούρκοι.
Το κεντρικό ερώτημα που πρέπει να απασχολεί το ελληνικό πολιτικό σύστημα, εάν πάμε σε αυτού του είδους την κλιμάκωση -και η πρόωρη έξοδος του γεωτρύπανου δεν είναι καλός οιωνός-, είναι τι θα κάνουν Ηνωμένες Πολιτείες σε αυτή την περίπτωση. Θα συναινέσουν σιωπηρώς ο Μπάιντεν και ο Μπλίνκεν όπως ο Νίξον και ο Κίσινγκερ το 1974;
Πτώση του Ερντογάν;
Αν και η απάντηση δεν είναι απλή, ευκταίον είναι να μη φτάσουμε ως εκεί. Μία σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι οι Αμερικανοί δεν θα εμπλακούν υπέρ μας σε πόλεμο, αλλά θα ενεργοποιήσουν τις επικοινωνίες τους για να τυφλωθούν τα ραντάρ και να αποφευχθεί ο πόλεμος. Μια άλλη σχολή σκέψης, πιο προωθημένη, θεωρεί πως οι Αμερικανοί είναι ώρα να πάρουν απόφαση ότι έχουν «χάσει» την Τουρκία εντελώς, η οποία έχει στρατηγικές σχέσεις βάθους με τον Πούτιν από το Αζερμπαϊτζάν και τη Λιβύη έως το Ακούγιου, και να πολεμήσουν μαζί μας με τελικό στόχο την πτώση του Ερντογάν και την αντικατάστασή του από κεμαλικό ηγέτη της επιλογής τους.
Υπάρχει και μια τρίτη σχολή σκέψης, που εξέφρασε όχι τυχαία σε αυτή τη συγκυρία ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας σε συνέντευξή του στην εφημερίδα actionpress. Δήλωσε ότι η κοινωνία πρέπει να προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο να είμαστε μόνοι σε μια πιθανή σύρραξη.
Όπως τόνισε επί λέξει, «η ελληνική κοινωνία νομίζω ότι είναι σωστό να έχει την αίσθηση ότι πρέπει μόνη της να μπορεί να υπερασπίσει την πατρίδα»… Τελευταίο αλλά όχι έλασσον, ευχάριστη έκπληξη: Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος γενικώς απέφευγε μέχρι τώρα να κάνει προσωπικά σχόλια για τον Τούρκο πρόεδρο με αφετηρία τον χάρτη που επέδωσαν η Γκρίζοι Λύκοι στον εταίρο του Μπαχτσελί και τη δήλωση ανάμειξης του Ερντογάν στα ελληνικά πολιτικά πράγματα, άλλαξε τακτική και σχολιάζει πλέον αιχμηρά τον κύριο Ερντογάν. Χτυπώντας τον στο μαλακό υπογάστριο.
Στην τελευταία του συνέντευξη στο CNN ο κύριος Μητσοτάκης κάλεσε τον κύριο Ερντογάν σε μια στιγμή που δημοσιεύονταν νέα δυσμενή στοιχεία για την πορεία της τουρκικής οικονομίας «να ασχοληθεί καλύτερα με την αναζωογόνηση της τουρκικής οικονομίας παρά με τις φαντασιώσεις για την αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Για να λειτουργεί έτσι ο κύριος πρωθυπουργός, πρέπει να έχει ενθαρρύνσεις έξωθεν. Ελπίζουμε ενθαρρύνσεις με πραγματικό αντίκρισμα και όχι αντίστοιχες με αυτές που είχαν οι «ηγεσίες» μας τον Ιούλιο του 1974.
