Tην περασμένη Τετάρτη είχα την ευκαιρία να ανέβω στην προσφιλή μου Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσω το βιβλίο «Από τα Ιμια στη Μαδρίτη: Η Συμφωνία που γκρίζαρε το Αιγαίο» των καλών συναδέλφων και φίλων Μιχάλη Ιγνατίου και Νίκου Μελέτη, παρέα με τον βετεράνο των αποστολών της «βαλκανικής διαδρομής» Σταύρο Τζίμα, καθώς και τον εξαιρετικό Στέφανο Διαμαντόπουλο, βασικό δημιουργό και συντελεστή του «Ράδιο-Θεσσαλονίκη», που αποτελεί επί τρεις και πλέον δεκαετίες την «σταθερή αξία» στα ερτζιανά για ολόκληρη τη βόρειο Ελλάδα.
- Γιώργος Χαρβαλιάς
Το συγκεκριμένο βιβλίο φιλοξενεί μία σειρά από πρώην απόρρητα και νυν αποχαρακτηρισμένα (όχι στο συνολικό τους περιεχόμενο) τηλεγραφήματα των αμερικανικών διπλωματικών Αρχών που στα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχαν αναλάβει έναν ρόλο άτυπης διαιτησίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας προς αποφυγή επανάληψης σεναρίου θερμής εμπλοκής τύπου Ιμίων. Ανατρέχοντας στις σελίδες του βιβλίου αλλά και σε έγγραφα του προσωπικού μου αρχείου εκείνης της εποχής θυμήθηκα το παροιμιώδες «στήσιμο» της Μαδρίτης από τον αμερικανικό παράγοντα, που οδήγησε την Ελλάδα σε μία τεράστια γκάφα (ηθελημένη ή όχι, δεν μπορώ να ξέρω) αυτοπαγίδευσης σε μονομερείς δεσμεύσεις, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα, δυστυχώς, να διέπουν τη φιλοσοφία της εξωτερικής μας πολιτικής.
Η Συμφωνία της Μαδρίτης, λοιπόν, που έγινε στο περιθώριο μιας Συνόδου του ΝΑΤΟ -ας μην το ξεχνάμε αυτό-, είναι πράγματι η επιτομή της εξήγησης για τη σημερινή μας ατολμία. Και η σφραγίδα της νεότερης ελληνικής φινλανδοποίησης. Αφετηρία εγκλωβισμού, δηλαδή, σε μία τροχιά αναίμακτης παραχώρησης εθνικής κυριαρχίας. Θυμίζω ότι η ανορθόδοξη αυτή ελληνοτουρκική «συνεννόηση» επιβλήθηκε από τους Αμερικανούς με απώτερη επιδίωξη, εκτός από την αποφυγή ένοπλης σύρραξης, να ανοίξουν οι κρουνοί των ευρωπαϊκών κονδυλίων και να διευκολυνθεί η προσέγγιση της Αγκυρας με τις Βρυξέλλες, ταυτόχρονα όμως να αποτραπεί διαπαντός η εγκατάσταση των πυραύλων S-300 που μόλις είχε προμηθευτεί η κυβέρνηση Κληρίδη, σε κυπριακό έδαφος. Οπερ και εγένετο. Το πρόβλημα είναι, όμως, ότι η Συμφωνία της Μαδρίτης που πρόθυμα συνυπέγραψε ο Κώστας Σημίτης δεν θυμίζει σε τίποτα μία συμβιβαστική διευθέτηση μεταξύ δύο κρατών που ήρθαν στο χείλος του πολέμου και αναζητούν μια αξιοπρεπή διέξοδο.
Το κείμενο είναι πασιφανώς ετεροβαρές υπέρ της Τουρκίας. Πρόκειται ουσιαστικά για μία «σύμβαση υποτέλειας» του ασθενέστερου προς τον ισχυρότερο, που υπογράφεται υπό την απειλή των όπλων. Με τη Συμφωνία της Μαδρίτης η Ελλάδα αναγνωρίζει για πρώτη φορά «νόμιμα και ζωτικά» συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο (ποια άραγε;), ενώ δεσμεύεται ρητά ότι θα απόσχει από «μονομερείς ενέργειες» (όπως η επέκταση των χωρικών υδάτων), ώστε να αποτραπούν «συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση»! Σε αντάλλαγμα παίρνει μια αόριστη δήλωση ειρηνικών προθέσεων της Τουρκίας και μια θεωρητική δέσμευση για επίλυση των διαφορών, χωρίς «τη χρήση βίας ή την απειλή βίας».
Ο Σημίτης πούλησε αυτό το διπλωματικό εξάμβλωμα ως… «Σύμφωνο μη Επίθεσης»! Χωρίς όμως -κάτω από την αφόρητη αμερικανική πίεση- να έχει πετύχει το αυτονόητο, δηλαδή την άρση του τουρκικού casus belli. Προσέξτε, δηλαδή, το απίθανο, που βεβαίως από τα στρατευμένα φιλοκυβερνητικά μέσα εκείνης της εποχής παρουσιάστηκε ως «επιτυχία»: Εμείς παραιτηθήκαμε εμμέσως από το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια που αποτελούσε υποτίθεται την αφορμή για το casus belli, αλλά οι Τούρκοι δεν ήραν ποτέ την «απειλή πολέμου» που υιοθέτησε η Βουλή τους. Η Μαδρίτη αποτέλεσε, όπως ορθά επισημαίνουν οι Μελέτης και Ιγνατίου, το θεσμικό περιτύλιγμα αποδοχής του casus belli και ήταν αυτή που οδήγησε λίγο αργότερα στην αποθράσυνση των Τούρκων και την επίσημη έγερση ζητήματος «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο.
Το 1999, στο Ελσίνκι, ο Σημίτης, αποδεχόμενος ουσιαστικά τις τουρκικές αξιώσεις περί ευρύτερης ατζέντας διμερών «εκκρεμοτήτων» πέραν της υφαλοκρηπίδας, έφτασε να αποδεχθεί στο κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής την ύπαρξη «συνοριακών διαφορών και άλλων διμερών θεμάτων» που θα μπορούσαν να παραπεμφθούν στη δικαιοδοσία της Χάγης.
Το πνεύμα Σημίτη είναι αυτό που κυριαρχεί και στις μέρες μας. Το ενθαρρύνει μία ολόκληρη ιθύνουσα τάξη πολιτικών, ακαδημαϊκών, διπλωματών και επιχειρηματιών, που θεωρεί ότι δεν αξίζει να έρθουμε σε αντιπαράθεση με τους Τούρκους για «λίγα βράχια». Σύμφωνα με το αξίωμα αυτό πολιτικού κυνισμού δεν επιτρέπεται να «θυσιάσουμε το επίπεδο ζωής μας» και να θέσουμε σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές, αφού μπορούμε να εξασφαλίζουμε «ήρεμα νερά» στο Αιγαίο με προοδευτική απεμπόληση κυριαρχικών δικαιωμάτων. Δυστυχώς, όλοι αυτοί οι κήρυκες της ενδοτικότητας και του διαρκούς κατευνασμού δεν έχουν καταλάβει ότι -όπως ακριβώς απέδειξε η Μαδρίτη- όταν ανοίγεις την κερκόπορτα, ο δρόμος των παραχωρήσεων δεν έχει επιστροφή. Η απεμπόληση κυριαρχικών δικαιωμάτων μέσω «αποχής από μονομερείς ενέργειες» φέρνει τις μονομερείς… εκπλήξεις των άλλων, όπως το τουρκολιβυκό μνημόνιο, και σύντομα θα φέρει στο προσκήνιο αξιώσεις εδαφικής κυριότητας.
Σε λίγο το casus belli δεν θα αφορά την επέκταση των χωρικών υδάτων, αλλά το αν έχουμε δικαίωμα να προστατεύουμε τα κατοικημένα ελληνικά νησιά στο Αιγαίο! Πολύ φοβούμαι, λοιπόν, ότι ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Θα βρεθούμε μπροστά σε νέες Μαδρίτες, μόνο που αν διαβάσει κανείς την απόρρητη εσωτερική αλληλογραφία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όπως δημοσιεύεται στο βιβλίο «Από τα Ιμια στη Μαδρίτη», αντιλαμβάνεται αμέσως ότι… «ο διαιτητής είναι πιασμένος». Και το έργο δεν αλλάζει, ανεξάρτητα αν στην εξουσία βρίσκεται ο Ερντογάν ή οι Κεμαλιστές.
Οι Αμερικανοί, δηλαδή, δεν διανοούνται για κανέναν λόγο να χαλάσουν τη ζαχαρένια της Τουρκίας και βλέπουν τις δικές της μονομερείς αξιώσεις ως ισότιμες με τα ελληνικά δικαιώματα που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο. Κι από την άλλη, οι Ευρωπαίοι δήθεν σύμμαχοι, με προεξάρχοντες τους Γερμανούς, ήταν αυτοί που παγίδευσαν τον Σημίτη, βάζοντας στο ανακοινωθέν του Ελσίνκι εκείνα τα… ωραία περί «συνοριακών διαφορών». Αν προσθέσουμε και το ΝΑΤΟ, καταλαβαίνουμε, λοιπόν, γιατί το τοπίο μιας μελλοντικής επιδιαιτησίας στις ελληνοτουρκικές διαφορές είναι απολύτως ναρκοθετημένο…
