Δεν θυμάμαι πού το διάβασα, αλλά ισχύει απολύτως: Οι μεγάλες αλλαγές κυοφορούνται μέσα στη σιωπή. Πριν γίνουν δρόμος, πανό, τάση στο twitter, εύρημα σε δημοσκόπηση, viral ανάρτηση στο facebook, καβγάς στη Βουλή, πάνελ στην τηλεόραση, τις μεγάλες αλλαγές τις ανακαλύπτουμε στις ατομικές δημιουργίες. Στα μείζονα αριστουργήματα της ανθρώπινης ψυχής: στν ποίηση και στα ποιήματα. Στη λογοτεχνία, στα λογοτεχνήματα και τα μουσικά ρεύματα. Στο θέατρο, αρχαίο και νέο. Στη ζωγραφική και στα βιβλία. Στον κινηματογράφο. Στους τοίχους και σε αυθόρμητα συνθήματα.
Σε αυτό που αποτυπώνεται η ανθρώπινη σκέψη και ονομάζουμε πολιτισμό. Και τις συναντούμε εκεί τις αλλαγές, στις σιωπές, στα ανθρώπων έργα, γιατί εκεί μέσα στη μοναξιά μας, όπου αναμετρώμεθα με τον εαυτό μας και κανέναν άλλο, εκεί ακριβώς γεννιέται η αλλαγή. Μέσα στον καθένα ξεχωριστά. Και έπειτα γίνεται λέξη στα συλλαλητήρια, βοή στα αμφιθέατρα, σύνθημα που αντηχεί στο διαδίκτυο, καμιά φορά και λέξεις στα χείλη πεφωτισμένων πολιτικών.
Εκεί όπου γεννιούνται οι αλλαγές
Αν διατρέξουμε την Ιστορία της πατρίδας μας, θα διακρίνουμε εύκολα ότι το σπέρμα των μεγάλων κοινωνικών αλλαγών καταγράφηκε προηγουμένως στα ελληνικά γράμματα. Πριν αυτές γίνουν μεγάλη απαίτηση. Θα τις βρούμε στις μεγάλες αψιμαχίες και τις κόντρες για την ελληνική γλώσσα τους προηγούμενους αιώνες. Θα τις βρούμε στη θρυλική Γενιά του ’30 που, όπως έγραφε ο Γιώργος Θεοτοκάς, είχε τη φιλοδοξία να τρυπώνει με τη μορφή δοκιμίου στην τσάντα ενός φοιτητή. Ο στόχος της ήταν η «επίδραση». Θα τις βρούμε στη μεγάλη συνάντηση ενός δεξιού ποιητή με έναν αριστερό συνθέτη, του Ελύτη και του Θεοδωράκη, οι οποίοι κληροδότησαν ως φυλακτό στη γενιά μας το μοναδικό χορωδιακό, ορθόδοξο «βυζαντινό» στην εκφορά του «Αξιον Εστί».
Θα τις ανακαλύψουμε στο μοναδικό πάντρεμα δυτικών μουσικών επιρροών και λαϊκού πολιτισμού, ελληνικότητας και ευρωπαϊκότητας που πέτυχε ο Μάνος Χατζιδάκις στις μουσικές του. Θα τις εντοπίσουμε στο πολιτικό τραγούδι ενός άλλου Μάνου, του Λοΐζου, και στην απαίτηση «για μια λέξη μοναχά: Ελευθερία». Στις υπέροχες ερμηνείες του τρίτου Μάνου, του Κατράκη, του Αλέξη Μινωτή και της Αννας Συνοδινού στο αρχαίο δράμα, στα ίχνη του οποίου πατούν οι νεότεροι. Στον μοναδικό στίχο της «Προσευχής» της Χαρούλας «Δώσ’ μου ένα όνειρο να κρατηθώ, δώσ’ μου ένα όραμα ν’ αντισταθώ». Στον «Καποδίστρια» του Σμαραγδή που τιμωρήθηκε επειδή «έκανε έγκλημα να ονειρεύεται».
Γόνιμες σιωπές
Πολλοί νομίζουν ότι η εποχή μας είναι στέρφα και δεν ανακαλύπτεις τίποτα μέσα στις σιωπές της. Πόσο λάθος κάνουμε. Οι αλλαγές που κυοφορούνται στις σιωπές μέχρι να γίνουν τάση ωριμάζουν χρόνια τώρα στις ψυχές των ανθρώπων μέσα στους καταναγκασμούς και στις αβαρίες των Μνημονίων και της πανδημίας. Κάντε μια βόλτα στους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών και των λουκέτων, στις σκοτεινές κατά διαστήματα Πατησίων, Πανεπιστημίου, Ακαδημίας, Σταδίου, εκεί όπου ρημάζει η Ελλάς μπροστά στα αδιάφορα μάτια μας. Στα αγχωμένα συνθήματα θα ανακαλύψετε (στη Ζωοδόχο Πηγή ) τη λέξη «Δικαιοσύνη» και στο Μετσόβιο τις λέξεις «Οράματα» και «Οδοφράγματα». Κάντε μια βόλτα στα διαδίκτυο.
Τα παιδιά γράφουν ποίηση, ασχέτως αν δεν τους δίνει κανένας σημασία. Πρόσφατα φιλοξενήσαμε στην εφημερίδα μας συνέντευξη μιας αλβανικής καταγωγής μαθήτριας που γράφει για την Ελλάδα με την αγάπη μιας Ελληνίδας. Κάντε μια βόλτα στα θέατρα, όπως αυτό του Νέου Κόσμου, που ενοχλούν με την τόλμη τους ανθρώπους του επιχειρείν, οι οποίοι υβρίζουν τους ηθοποιούς κατά τη διάρκεια παραστάσεων το νόημα των οποίων δεν καταλαβαίνουν. Αλλά και στα θέατρα από την κάτω πλευρά της πλατείας Αμερικής. Ρωμαλέα σκέψη μέσα στις σιωπές θα ανακαλύψετε κι εκεί.
Ρίξτε το βλέμμα σας στα σχολεία οι μαθητές των οποίων ανακαλύπτουν στο «Φιλαράκι» της Βόσσου και του Ανδρέα το «Δεν τη βρίσκω την άκρη!» και το προσαρμόζουν στους καιρούς με ύφος μελαγχολίας, χωρίς ίχνος λαϊκισμού και καταγγελίας – καταγγελία είναι η ίδια η απογοήτευση που βγάζει. Και βεβαίως προσεγγίστε χωρίς ταμπού τους στίχους ράπερ όπως ο ΛΕΞ που τραγουδούν τις αφραγκίες της γενιάς τους. Τα παιδιά της μισθωτής εργασίας των 500 ευρώ που ήταν στο Καυτανζόγλειο και στη Νέα Σμύρνη πέρυσι, στα πρόδρομα φαινόμενα της μεταβολής, πάνε σήμερα στις πορείες. Και πορεύονται σε απόσταση ασφαλείας από τα κομματικά μπλοκ που αποστρέφονται.
Δεν είναι απλός θυμός
Η αλλαγή είναι σε εξέλιξη και δεν είναι θυμός που θα περάσει όπως νομίζουν στο πολιτικό σύστημα. Είναι απογοήτευση για την αποτυχία του συστήματος να εγγυηθεί τα βασικά και μεταπλάθεται σε κάτι νέο που ακόμη δεν έχει λάβει μορφή και μας ξεπερνά. Είναι μία απογοήτευση – γέννημα αργού αναστοχασμού και ώριμης αναθεώρησης ετών, που μετά το τρέχον πένθος θα γίνει μεγάλη αλλαγή.
Η απάντηση στην κρίση, λοιπόν, δεν είναι ο κυνισμός της πολιτικής και τα παλαιά εργαλεία που είδαμε χθες στη Βουλή, εργαλεία του τύπου «φταίμε κι εμείς, φταίτε κι εσείς, φταίνε κι οι άλλοι». Η απάντηση είναι ο πολιτισμός και η δημιουργία. Στον κυνισμό της πολιτικής η απάντηση είναι ένα σοκ ευαισθησίας, αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης σαν και αυτό που βουβά βρίσκεται σε εξέλιξη μέσα στη χώρα, μακριά από τις αντένες κομμάτων και αρχηγών που ασκούν την πειθώ σε καφετέριες αργόσχολων μεταξύ εσπρέσο και καπουτσίνο. Και αν έχει νόημα να εορτάσουμε τη σημερινή Ημέρα της Ποίησης και αύριο της Μουσικής και μεθαύριο του Θεάτρου, του Κινηματογράφου, της Ζωγραφικής και του Βιβλίου είναι γιατί η τέχνη και ο πολιτισμός είναι η μόνη συνταγή για να νικήσουμε την κατάθλιψη που προκαλούν στην πατρίδα μας οι ανέμπνευστοι και οι αποτυχημένοι.
