Ανήκω σε μια γενιά που είχε εδραία πεποίθηση για την ηθική ανωτερότητα του δημοκρατικού καπιταλισμού, ως του συστήματος εκείνου που προστατεύει με κάθε κόστος την ελευθερία των ανθρώπων και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Του συστήματος που εγγυάται την ευημερία των πολιτών.
Η γενιά μας μεγάλωσε με Ζαν Φρανσουά Ρεβέλ, Ραϊμόν Αρόν, Μίλτον Φρίντμαν, Γκι Σορμάν, Τζον Στιούαρτ Μιλ, Ανταμ Σμιθ, Λούντβιχ φον Μίζες και τόσους άλλους. Μα, πάνω από όλα, μεγάλωσε θαυμάζοντας όλους εκείνους τους διανοουμένους που ήταν πίσω από τα συρματοπλέγματα του υπαρκτού ή, στην καλύτερη περίπτωση, είχαν φυγαδευτεί από τους γενέθλιους τόπους τους στο εξωτερικό, Γαλλία και Αμερική. Διαβάσαμε και θαυμάσαμε τον Ζαχάροφ, τον Σολζενίτσιν, τον Χάβελ, τον Κούντερα και τόσους άλλους αντιφρονούντες, οι οποίοι είχαν το θάρρος να αντισταθούν με τις λέξεις τους στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό και στην αυθεντία του. Δακρύσαμε με το «Αρχιπέλαγος του Γκουλάγκ».
Χαιρόμασταν ειλικρινά που ήμασταν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Ημασταν βέβαιοι, με βάση όλα όσα μαθαίναμε, ότι υπερείχαμε, ότι συμμετείχαμε σε ένα κίνημα που θα έκανε τον κόσμο καλύτερο. Η περίοδος που ακολούθησε την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού ενίσχυσε την πεποίθησή μας για το δίκαιο και το σωστό, ότι δεν κάναμε λάθος. Η πρώτη φάση της παγκοσμιοποίησης είχε ως αποτέλεσμα την ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας από το ένα άκρο του κόσμου στο άλλο χωρίς αντιστάσεις, φραγμούς και περιορισμούς.
Το διαδίκτυο της πρώτης εποχής, που δεν έκρυβε τίποτε, ήταν ένα απολύτως γοητευτικό μέσο. Αποκάλυπτε τα πάντα. Δεν έμενε τίποτε κρυφό. Σκεφτόμασταν τότε ότι η κοινότητα της πληροφορίας θα διευκόλυνε τη διεύρυνση της δημοκρατίας και τη μετατροπή της, μέσω της ηλεκτρονικής εκδοχής της, από αντιπροσωπευτική σε ημιάμεση δημοκρατία με έγκυρα δημοψηφίσματα-εξπρές. Η πρώτη φάση της παγκοσμιοποίησης είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας στις πλέον ευάλωτες περιοχές του πλανήτη.
Δεν εξελίχθηκαν τα πράγματα, όμως, έτσι. Προϊόντος του χρόνου, το σοβιέτ του υπαρκτού σοσιαλισμού, που με τόσο πάθος πολεμήσαμε επειδή θεωρούσαμε απειλή για τις ελευθερίες των ανθρώπων, αντικαθίσταται καθημερινά από το σοβιέτ του υπαρκτού καπιταλισμού. Βεβαίως, δεν μοιάζει τόσο σκληρό και φαίνεται περισσότερο φιλικό προς τον χρήστη, αλλά ένα σοβιέτ δεν παύει να είναι σοβιέτ. Κολλήσαμε την ασθένεια του αυταρχισμού που τάχα πολεμούσαμε.
Υπό αυτή την έννοια, ο θάνατος του 94χρονου αντιφρονούντα Τσέχου συγγραφέα Μίλαν Κούντερα δεν μας θυμίζει πλέον τι κερδίσαμε στις δεκαετίες που έφυγαν, αλλά τι χάσαμε σε εκείνες που ακολούθησαν. Δεν μας θυμίζει τις νίκες μας, αλλά τις ήττες μας. Δεν μας θυμίζει τι κάναμε, αλλά τι δεν κάναμε. Και, κατά τούτο, η απώλεια του Τσέχου διανοουμένου είναι αιτία ιδεολογικής μελαγχολίας.
Η τεχνολογία, στην οποία πιστέψαμε και θεωρήσαμε ως εργαλείο εκδημοκρατισμού του κόσμου, στρέφεται πλέον εναντίον της δημοκρατίας και του ανθρώπου. Το διαδίκτυο από χώρος ελευθερίας έχει καταστεί μονοπώλιο προπαγάνδας και διάδοσης της μίας και μοναδικής άποψης. Η συγκέντρωση ισχύος συμφερόντων πίσω από ιστοσελίδες είναι απίστευτη. Τίποτε και κανείς δεν μπορούν να αντισταθούν στην ολιγαρχία των χορηγών.
Ο συμβιβασμός με την παραβίαση του ιδιωτικού βίου των πολιτών, που στη Γαλλία νομοθετείται αυτή την εποχή και καθίσταται κανόνας δικαίου, είναι ασύλληπτος. Ξεκίνησε με τον κυνισμό με τον οποίο αντέδρασε η κοινωνία στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Είναι τόσο ισχυρός ο εθισμός ότι τα πάντα και οι πάντες παρακολουθούνται, ώστε η αποκάλυψή του όχι απλώς δεν προκάλεσε αίσθηση, αλλά έδωσε την ευκαιρία να έρθει στην επιφάνεια το ρεύμα εκείνων των φιλελευθέρων που, ενώ ορκίζονται στη φιλελεύθερη δημοκρατία, την καταργούν με τη δράση τους.
Οι καταγγελίες που έγιναν για την πιθανότητα να διαθέτουν οι νέες αστυνομικές ταυτότητες σύστημα γεωεντοπισμού των πολιτών σε κάθε σημείο της επικράτειας (δεν διαψεύστηκαν πειστικώς) κορύφωσαν τα φαινόμενα εξαχρείωσης. Κορυφαία πολιτικά πρόσωπα, που δεν ήθελαν να κάνουν τον διαχωρισμό «ιδιωτικός τομέας (εταιρίες κινητής τηλεφωνίας ) – δημόσιος τομέας (κράτος – Ελληνική Αστυνομία)», ανασήκωσαν αδιάφορα τους ώμους για να μας πουν «ε, και τι έγινε; Σύστημα γεωεντοπισμού έχουν και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα, ποιο είναι το θέμα;».
Το θέμα είναι ότι έχουμε αποδεχθεί να μας παρακολουθούν από αέρος μέσω δορυφόρου, από εδάφους μέσω κοριών, από διαδικτύου και κοινωνικών δικτύων, όπου είναι φακελωμένες και φυλασσόμενες οι προσωπικές απόψεις που διατυπώσαμε σε βάθος δεκαετίας, από χρεωστικές κάρτες που φαίνεται το προφίλ της κατανάλωσής μας, από δάνεια τραπεζών και πιστωτικές κάρτες, από απόσταση, με την άυλη ηλεκτρονική μας συνταγογράφηση που δείχνει στις ασφαλιστικές (αν τα έβρισκαν) τι φάρμακα παίρνουμε, τώρα πιθανώς και μέσω των εγγράφων ταυτότητας που μας χορηγεί το κράτος κ.λπ.
Η Ελλάς μετατρέπεται σε μια τεράστια βάση προσωπικών δεδομένων διασυνδεδεμένων αρχείων. Δεν είμαι απολύτως βέβαιος ότι είναι αυτός ο κόσμος που ονειρευτήκαμε. Η τεχνολογία μάς απαλλάσσει από πολλά βάσανα -καμία αντίρρηση-, αλλά και αυτή η ίδια η τεχνολογία υπονομεύει τη δημοκρατία και καταργεί τον άνθρωπο. Διερωτώμαι με τι είδους συναισθήματα εγκατέλειψε τον μάταιο τούτον κόσμο ο Μίλαν Κούντερα πριν από λίγες ημέρες. Αξιζαν τον κόπο ο αγώνας του και η στέρηση της ελευθερίας του; Ή ήταν μάταια;
Αν συνειδητοποιήσουμε εγκαίρως ποια είναι τα διακυβεύματα, μπορεί και όχι, να μην ήταν. Ο τόπος, εις ό,τι μας αφορά, χρειάζεται άφθαρτη κοινωνική αντιπολίτευση, κατά τον ορισμό του Μαρκούζε. Προσοχή: όχι πολιτική αντιπολίτευση – κοινωνική. Αφύπνισης.
