Το βιβλίο, οι εφημερίδες, τα περιοδικά είναι η φθηνότερη και χρησιμότερη πολυτέλεια που μπορεί να αγοράσει ή να δανειστεί κάποιος. Εκεί γίνονται αδάπανα ταξίδια, που δεν γνωρίζουν χρονικούς και χωρικούς περιορισμούς. Ακίνητος εκσφενδονίζεσαι σε άλλους πλανήτες και γαλαξίες, σε άλλες εποχές. Ακίνητος ταξιδεύεις, με ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός, επιβαίνοντας σε όχημα λέξεων που έφτιαξε ένας διανοητής.
Επίσης, η ανάγνωση είναι μια πράξη αλτρουισμού. Την ώρα που τα μάτια σου τρέχουν πάνω σε ένα κείμενο και αντιστοιχούν τις λέξεις με τα νοήματα, τα οποία βρίσκονται αποθηκευμένα στον νου σου, η συνείδησή σου, το εγώ σου ευθυγραμμίζεται με έναν άλλον νου.
Η ανάγνωση προϋποθέτει καταβολή προσπάθειας. Εχει αντίτιμο την κόπωση. Ο αναγνώστης δωρίζει χρόνο και κόπο για να ταξιδέψει στο μυαλό του στρατηγού, που παρέταξε τις λέξεις του σαν καλά εκπαιδευμένο στράτευμα. Η μια λέξη τοποθετημένη δίπλα στην άλλη με στόχο τη μεγιστοποίηση της ισχύος των μηνυμάτων του διοικητή τους.
Η ανάγνωση είναι, έστω προσωρινά, μορφή παράδοσης στον στρατό των λέξεων που πολιορκούν τη λογική και τα συναισθήματά μας και παρελαύνουν εντυπωσιακά στις σελίδες του βιβλίου, της εφημερίδας, του περιοδικού ή έστω κάποιας τυπωμένης σελίδας.
Ο στρατός των λέξεων χρησιμοποιεί σαν όπλα τη λογική και το συναίσθημα και ταυτόχρονα οργώνει τα μέχρι πρότινος άγονα μυαλά. Τα προετοιμάζει να δεχτούν, με τρόπο συγκροτημένο, με πειθαρχία και τάξη, καρπούς ωφέλιμους αλλά μαζί τους και παράσιτα. Κι όσο περισσότερο οργώνει κάποιος τα εδάφη των νευρώνων του, άλλο τόσο αποκτά έναν μηχανισμό, που βοηθά να ξεδιαλέξει την ήρα από το σιτάρι: το κριτικό πνεύμα. Αυτή είναι και η μείζων αντίφαση της διαδικασίας της ανάγνωσης.
Η στιγμιαία παράδοση στην ισχύ του συγγραφέα προετοιμάζει το έδαφος για την αμφισβήτησή του. Η οικοδόμηση της σχέσης του αναγνώστη με τον συντάκτη του κειμένου είναι ταυτόχρονα και η έναρξη της κατεδάφισης των πεποιθήσεων του πρώτου. Διαβάζουμε μετά μανίας κάποιον συγγραφέα, δημοσιογράφο, ιστορικό ή ποιητή και εμπνεόμενοι από τον θαυμασμό για τα κείμενά του ερευνούμε περισσότερο και καταλήγουμε να τα ανατρέψουμε. Κάθε βήμα μας στον χώρο του βιβλίου έχει νόημα κυρίως ως προετοιμασία του επόμενου. Ο πολιτισμός μας, όπως τουλάχιστον εκδηλώνεται σήμερα, είναι παιδί του βιβλίου, μεταφορά του γραπτού λόγου στην πραγματικότητα*. Τούτη η μεταφορά που γίνεται από το κείμενο στη ζωή επιστρέφει πάλι πίσω στα βιβλία για να ξαναγεννηθεί ακόμα πιο μεγαλόπρεπη και ονειρώδης – συχνά, δε, εφιαλτική.
Η πάλη του αναγνώστη με ένα κείμενο είναι πιο ερωτική και γι’ αυτό πολύ πιο απαιτητική διαδικασία από την κατανάλωση εικόνας, βίντεο, γραφιστικών τερτιπιών του κιλού, τα οποία βασιλεύουν στο διαδίκτυο. Πρέπει να μείνει εκεί. Προσηλωμένος σαν πιστός που προσεύχεται. Να βαστά το βιβλίο, την εφημερίδα, το περιοδικό χωρίς να περισπάται. Να μη διασπούν την προσοχή του η εικόνα, ο ήχος. Αυτά ο αναγνώστης δεν τα έχει πρόχειρα. Δεν του σερβίρονται όπως γίνεται στο σινεμά, στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο, σε οποιαδήποτε οθόνη φορητού τηλεφώνου, που υπνωτίζει τους χρήστες με την υπογάλαζη ακτινοβολία της.
Ο ερωτευμένος με τον έντυπο λόγο μαθαίνει κι αυτός τα μυστικά της δημιουργίας, μια και δημιουργεί αισθήσεις εντός του, με βάση όσα διαβάζει. Συνθέτει τα κείμενα σε φανταστικά βιώματα. Συμμετέχει με τον τρόπο του στον κάματο του έργου που τον έχει απορροφήσει.
Στη συνέχεια η συμμετοχή παίρνει σάρκα και οστά. Γίνεται κομμάτι του βίου μας. Με τα κείμενα που διαβάζουμε καλούμε καταστάσεις από παράλληλα σύμπαντα κι εκείνες έρχονται. Πάντα έρχονται. Τα νομικά κείμενα γίνονται αντικλείδια που ανοίγουν φυλακές κι άλλους τους οδηγούν πίσω κι άλλους μπροστά από τα οξειδωμένα και λερά κάγκελα. Η λογοτεχνία δημιουργεί είδωλα και καταστάσεις που μαγεύουν τα πλήθη κι εκείνα συντονίζονται με ρυθμούς που κάποιος άλλος φαντάστηκε σε μια άλλη χώρα και εποχή.
Το μέγα μυστήριο της μουσικής κρυπτογραφείται σε σύμβολα, τα οποία απλώνονται σε πεντάγραμμα κι εκείνα εκτοξεύονται από μουσικά όργανα ως μελωδίες που καταλαμβάνουν κάθε τετραγωνικό χιλιοστό συναυλιακών αιθουσών και ανοιχτών χώρων. Οι λέξεις στα ιατρικά βιβλία μετουσιώνονται σε χειρουργικές τομές, σε ουσίες που εγχέονται σε νοσούντες και σώζουν ζωές. Τα πολιτικά εγχειρίδια γίνονται λόγοι πύρινοι και συνήθως ψεύτικοι, ομαδικές παρακρούσεις και φανατισμοί, πόλεμοι και πείνα, αλλά μαζί και εξέλιξη – μια διαδικασία, που ουδείς, ουδέποτε υποσχέθηκε πως είναι ανώδυνη.
*Σαφώς και θυμόμαστε την αρνητική άποψη για τον γραπτό λόγο, την οποία ο Πλάτων αποδίδει στον Σωκράτη (ομοίωμα γνώσης χαρακτηρίζει τα κείμενα) στον διάλογο «Φαίδρος». Αυτό, όμως, είναι μια άλλη συζήτηση, που δεν χωρά σε μια σελίδα εφημερίδας.
