«Το “συ φταις γιατί μ’ επίστεψες” άφησέ το εις τους λωποδύτες του χρηματιστηρίου. Οσον ευκολώτερα πιστεύομεν και ταχύτερα λησμονούμεν τόσον μεγαλυτέρα είναι η ασυνειδησία εκείνων που μας απατούν. Οσον πλέον κουτός, άκακος και απονήρευτος είναι ο λαός τόσον περισσότερον έπρεπε να τον συμπαθούν και να τον λυπούνται, αντί να νομίζουν πως η κουταμάρα και η καλωσύνη του τους δίνει το δικαίωμα να τον γδέρνουν ως το κόκκαλο, να τον καταδικάζουν εις την βρόμαν, την αρρώστιαν και την ατιμίαν. […] Αν έχεις μέσα στο στήθος σου καρδιά και όχι πέτρα, μη λες πως φταίει ο λαός, αλλά φώναξε μαζί μου∙ “ανάθεμα εις τους λαοπλάνους”».
Εμμανουήλ Ροΐδης, από το διήγημα «Το παράπονο του νεκροθάπτου»*
Οι Ελληνες μαθητές θα έπρεπε στην Στ΄ Τάξη του δημοτικού σχολείου ή στην Α΄ Γυμνασίου, το αργότερο, να «μυούνται» στις τεχνικές αντιμετώπισης της πολιτικής ψευδολογίας, της υποσχεσιολογίας, της ανάπτυξης συναισθημάτων εξάρτησης από τρίτους και των αποπειρών εξαγοράς συνειδήσεων με την ανάγνωση και την εις βάθος μελέτη του διηγήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη, που τιτλοφορείται «Το παράπονο του νεκροθάπτου». Αυτό το ιστορικής σημασίας έργο πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην ημερήσια εφημερίδα «Εφημερίς» από τις 19 έως τις 27 Νοεμβρίου 1895.
Εκεί, ο δαιμόνιος Συριανός συγγραφέας, με μαεστρία τόσο στο αμιγώς γλωσσικό επίπεδο όσο και στη διαμόρφωση χαρακτήρων και στην πλοκή, αφηγείται μια ιστορία τέλειας καταστροφής. Εκείνοι που οδηγήθηκαν στον όλεθρο ήταν μια οικογένεια Συριανού αγροτοκτηνοτρόφου, ο οποίος έπεσε στον λεκτικό ιστό που ύφανε ένας πολιτικάντης – μια φιγούρα γνώριμη στον λαό μας από τη σύσταση του ελληνικού κράτους και ιδιαίτατα απεχθής. Ενα βδελυρό παράσιτο, που επιμένει να επιβιώνει μοιράζοντας τον θάνατο που κουβαλά εντός του.
Οι υποσχέσεις του υποψήφιου -και μετέπειτα εν ενεργεία- βουλευτή περικύκλωσαν και σκότισαν τον νου του αφελούς Συριανού και διέλυσαν την οικογένειά του. Ο συγγραφέας σε λίγες παραγράφους εξηγεί -μέσω της αλληλεπίδρασης των χαρακτήρων και των απότομων στροφών του άρματος της ειμαρμένης- τα αίτια της διάλυσης της κοινωνικής συνοχής, της καλπάζουσας αστυφιλίας, της εγκατάλειψης της πρωτογενούς παραγωγής με αντάλλαγμα την -ελέω βουλευτικού ρουσφετιού- υπαλληλία κι ένα σωρό άλλες νεοελληνικές παθογένειες, που νομίζαμε ότι είναι της εποχής μας αλλά ερείδονται σε σαθρά θεμέλια τα οποία τέθηκαν σε προηγούμενους αιώνες.
Στο τέλος του τρομερού αυτού διηγήματος ο Ροΐδης βάζει στο στόμα του απλοϊκού, πρώην ευτυχισμένου και οικονομικά ανεξάρτητου αγροτοκτηνοτρόφου και νυν δυστυχισμένου και ολότελα κατεστραμμένου νεκροθάφτη λόγια απολογητικά της ευήθειας των παραπλανημένων ψηφοφόρων.
Το «συ φταις γιατί μ’ επίστεψες», που είναι συγγενικό τού «μαζί τα φάγαμε», δεν είναι τίποτε άλλο παρά η συνήθης απόπειρα της εξίσωσης των ευθυνών του θύτη και του θύματος, του ψεύτη και του πιστεύσαντα. Είναι διπλή, όχι μισή η βαρύτητα του εγκλήματος όποιου ξεγελά αφελή. Δεν φταίει ο λαός που πιστεύει. Το ανάθεμα ανήκει ολόκληρο στους λαοπλάνους. Το «συ φταις γιατί μ’ επίστεψες» ο πρωταγωνιστής του διηγήματος προστάζει να το αφήσει ο συνομιλητής του να το επικαλούνται οι «λωποδύτες του χρηματιστηρίου»∙ κι αυτό το χρηματιστήριο είχε καταστρέψει πολλούς τότε, ακόμα και τον ίδιο τον συγγραφέα, που έχασε τη μεγάλη περιουσία του επενδύοντας σε μετοχές της Εταιρείας Λαυρίου και της Πιστωτικής.
Κι ενώ ο Ροΐδης αναλύει, σαρκάζει και αποκαλύπτει τις συνέπειες των πολιτικών ψεμάτων στο «Παράπονο του νεκροθάπτου», ένας άλλος εξαιρετικός συγγραφέας, νομικός, βαθύνους στοχαστής και επίμονος αναζητητής της αλήθειας, ο Ευστάθιος Λιακόπουλος (απεβ. 2023), στο αυτοβιογραφικό έργο του «Ο Αρκαδικός μου Κύκλος∙ Μια διαχρονική μυθιστορία»**, αποκαλύπτει τις αόρατες, βαθιές κι ανεπανόρθωτες ζημιές που κάνει το ψέμα στον πιστεύσαντα:
«Οταν λες ένα ψέμα και αυτό γίνει πιστευτό, εκείνη την ώρα αυτός που το πίστεψε έχασε όχι μόνο την αθωότητά του αλλά κυρίως ένα μέρος από την πολύτιμη και λεπτή διαίσθησή του από τη θεία ικανότητα με την οποία είναι προικισμένος να ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα. Του μπλοκάρεις τα ανοίγματα εκείνα με τα οποία έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί, να φωτιστεί. Είναι ένα τερατώδες, ένα διαβολικό εγχείρημα στην τελική αποτίμησή του. […] Ακόμα και το πιο ασήμαντο ψεύδος μπορεί να προκαλέσει μία συμπαντική φραγή με απρόβλεπτες, με τρομερές συνέπειες. Γιατί στην ουσία δεν υπάρχουν μικρά και μεγάλα ψεύδη. Το κατάλαβες;»
Το ψέμα, μικρό ή μεγάλο, είναι φυλακή. Απ’ αυτήν μπορούμε να αποδράσουμε μόνο με την αλήθεια. Γι’ αυτό είπε ο Χριστός «Γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς» (κατά Ιωάννην, η΄ 31-36).
*Εμμανουήλ Ροΐδης, «Συριανά διηγήματα», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα: 2022, σελ. 113
**Ευστάθιος Λιακόπουλος, «Ο Αρκαδικός μου Κύκλος∙ Μια διαχρονική μυθιστορία», εκδόσεις Εσοπτρον, Αθήνα: 2002, σελ. 313
